Behandelingsmethodiek
Samenvatting
2017
Klinische cyclus
In de klinische cyclus ga je op zoek naar de aard van de problemen en meer kennis over de
wijze van aanpakken. Kenmerkend in elke stap is de nadruk op de planmatigheid in de
besluitvorming van de professional. Deze beschikt over of heeft toegang tot relevante
wetenschappelijke kennis en is in staat om deze op een verantwoorde manier te gebruiken,
zowel methodologisch verantwoord als in het persoonlijk contact met de cliënt.
Er bestaat een verschil tussen wat we inhoudelijk weten en hoe we dit gebruiken. Goede
kennis kan verkeerd gebruikt worden en met onjuiste kennis kan op een methodologisch
correcte wijze worden omgegaan. Beide gevallen leiden tot fouten.
Essentieel voor de klinische cyclus zijn de momenten van terugkoppeling, het is daarom ook
een dynamisch proces. De tijdsduur van de afzonderlijke fasen in dit proces ligt niet vast.
De klinische cyclus bestaat uit de diagnostische cyclus en de behandelingscyclus. De stappen
in beide processen hebben een verschillend doel en behandeling zonder diagnostiek is
ongewenst: het probleem en de ernst ervan moeten worden vastgesteld, alsook de rol van
individu-gevonden factoren en de indicaties voor de best passende aanpak.
Diagnostische cyclus:
- Klachtanalyse (KA): de klachten worden verhelderd en de vraagstelling wordt
nauwkeurig vastgesteld
- Probleemanalyse (PA): onderkennende diagnose, de stoornis wordt benoemd
volgens de vooropgestelde criteria die vanuit de vakliteratuur bekend zijn
- Verklaringsanalyse (VA): verklarende diagnose, er wordt onderzocht welke individu-
gebonden factoren/processen de stoornis in dít geval hebben doen ontstaan en/of in
stand houden, gelet op contextuele risico- en protectieve factoren
- Indicatieanalyse (IA): handelingsgerichte diagnose, welke
behandelingsmogelijkheden zijn het meest verantwoord, gelet op de beschikbare
informatie
Het behoort dus niet per se tot de rol van de diagnosticus om de behandeling al volledig in te
vullen, maar wel om aan te geven met welk type interventie dit globale doel zo optimaal
mogelijk te bereiken is.
Behandelingscyclus:
- Verkennende behandelingsanalyse (VBA): analyseren van alles wat van invloed kan
zijn op een beoogde ingreep. De VBA is diagnostisch en behandelingsgericht van
1
, aard, de nadruk ligt op de factoren die het probleem ook tijdens de interventie in
stand kunnen houden. Hierom moet je aandacht hebben voor interacties die tussen
diverse factoren kunnen optreden.
o Positieve invloeden (protectieve factoren) worden het liefst gemaximaliseerd,
bepaalde factoren kunnen namelijk de behandeling faciliteren
o Negatieve invloeden (risicofactoren) worden het liefst geminimaliseerd,
bepaalde factoren kunnen de behandeling belemmeren
- Voorspellen van reacties (VR): opstellen van een verwachting over het effect van een
aanpak
o Het gaat hierbij niet zozeer om kennis van verschillende typen programma’s,
maar om verwachtingen over directe effecten van concrete instructies en
reacties: ‘als ik dit doe, dan is te verwachten dat…’
o In een reeks sessies wordt met bewust gekozen acties geprobeerd cognitieve
en/of emotionele gedragsverandering te bewerkstelligen (het uiteindelijke
doel). Subjectkenmerken kunnen op zichzelf staan, maar ze kunnen elkaar
ook versterken of verzwakken
o Bij stagnaties is het belangrijk om stil te staan bij de effecten van eigen
handelen en waarop deze zijn bij te sturen
o In effectiviteitsonderzoek wordt nagegaan hoe groot de invloed is van
onafhankelijke variabelen (hoeveelheid oefentijd) op afhankelijke variabelen
(probleem).
- Toetsende behandeling (TB): nagaan of deze hypothese klopt door zorgvuldige
toetsing
o Je vormt verwachtingen die toetsbaar moeten zijn. Een methodologische
voorwaarde is dat de effecten toetsbaar moeten zijn aan de hand van
duidelijke, betrouwbaar en valide vast te stellen criteria. Als essentiële
professionele voorwaarde geldt dat de behandelaar zichzelf bewust moet zijn
van mogelijke oordeelsfouten.
o Tijdens de toetsing verzamel je zowel gegevens die de voorspelde reacties
ondersteunen, als signalen die ze weerleggen. Als je niet op de signalen let die
de voorspelde reacties kunnen weerleggen, krijg je false positive uitslagen of
een confirmation bias. Fouten en systematische vertekeningen in de klinische
oordeelsvorming vormen ook in deze fase een bedreiging:
Vasthouden aan eigen mening en overinterpreteren van resultaten
Uitsluitend zoeken naar positieve informatie
Uitsluiten dat gunstige resultaten een andere oorzaak hebben dan de
zelf uitgevoerde ingreep
Overwaarderen van ‘exotische’ oplossingen
Overschatten van het eigen voorspellend vermogen
o Er zijn twee typen toetsing in de behandeling:
Voortdurende toetsing of de aanpak in het proces van behandeling
zowel op korte als op lange termijn aan de verwachtingen van de
behandelaar voldoet, hierbij heb je: toetsing door middel van
kortdurende leerproeven met een opzet in de vorm van Voormeting –
Instructie – Nameting – Follow up en toetsing met N=1 designs
(basislijn).
2
Samenvatting
2017
Klinische cyclus
In de klinische cyclus ga je op zoek naar de aard van de problemen en meer kennis over de
wijze van aanpakken. Kenmerkend in elke stap is de nadruk op de planmatigheid in de
besluitvorming van de professional. Deze beschikt over of heeft toegang tot relevante
wetenschappelijke kennis en is in staat om deze op een verantwoorde manier te gebruiken,
zowel methodologisch verantwoord als in het persoonlijk contact met de cliënt.
Er bestaat een verschil tussen wat we inhoudelijk weten en hoe we dit gebruiken. Goede
kennis kan verkeerd gebruikt worden en met onjuiste kennis kan op een methodologisch
correcte wijze worden omgegaan. Beide gevallen leiden tot fouten.
Essentieel voor de klinische cyclus zijn de momenten van terugkoppeling, het is daarom ook
een dynamisch proces. De tijdsduur van de afzonderlijke fasen in dit proces ligt niet vast.
De klinische cyclus bestaat uit de diagnostische cyclus en de behandelingscyclus. De stappen
in beide processen hebben een verschillend doel en behandeling zonder diagnostiek is
ongewenst: het probleem en de ernst ervan moeten worden vastgesteld, alsook de rol van
individu-gevonden factoren en de indicaties voor de best passende aanpak.
Diagnostische cyclus:
- Klachtanalyse (KA): de klachten worden verhelderd en de vraagstelling wordt
nauwkeurig vastgesteld
- Probleemanalyse (PA): onderkennende diagnose, de stoornis wordt benoemd
volgens de vooropgestelde criteria die vanuit de vakliteratuur bekend zijn
- Verklaringsanalyse (VA): verklarende diagnose, er wordt onderzocht welke individu-
gebonden factoren/processen de stoornis in dít geval hebben doen ontstaan en/of in
stand houden, gelet op contextuele risico- en protectieve factoren
- Indicatieanalyse (IA): handelingsgerichte diagnose, welke
behandelingsmogelijkheden zijn het meest verantwoord, gelet op de beschikbare
informatie
Het behoort dus niet per se tot de rol van de diagnosticus om de behandeling al volledig in te
vullen, maar wel om aan te geven met welk type interventie dit globale doel zo optimaal
mogelijk te bereiken is.
Behandelingscyclus:
- Verkennende behandelingsanalyse (VBA): analyseren van alles wat van invloed kan
zijn op een beoogde ingreep. De VBA is diagnostisch en behandelingsgericht van
1
, aard, de nadruk ligt op de factoren die het probleem ook tijdens de interventie in
stand kunnen houden. Hierom moet je aandacht hebben voor interacties die tussen
diverse factoren kunnen optreden.
o Positieve invloeden (protectieve factoren) worden het liefst gemaximaliseerd,
bepaalde factoren kunnen namelijk de behandeling faciliteren
o Negatieve invloeden (risicofactoren) worden het liefst geminimaliseerd,
bepaalde factoren kunnen de behandeling belemmeren
- Voorspellen van reacties (VR): opstellen van een verwachting over het effect van een
aanpak
o Het gaat hierbij niet zozeer om kennis van verschillende typen programma’s,
maar om verwachtingen over directe effecten van concrete instructies en
reacties: ‘als ik dit doe, dan is te verwachten dat…’
o In een reeks sessies wordt met bewust gekozen acties geprobeerd cognitieve
en/of emotionele gedragsverandering te bewerkstelligen (het uiteindelijke
doel). Subjectkenmerken kunnen op zichzelf staan, maar ze kunnen elkaar
ook versterken of verzwakken
o Bij stagnaties is het belangrijk om stil te staan bij de effecten van eigen
handelen en waarop deze zijn bij te sturen
o In effectiviteitsonderzoek wordt nagegaan hoe groot de invloed is van
onafhankelijke variabelen (hoeveelheid oefentijd) op afhankelijke variabelen
(probleem).
- Toetsende behandeling (TB): nagaan of deze hypothese klopt door zorgvuldige
toetsing
o Je vormt verwachtingen die toetsbaar moeten zijn. Een methodologische
voorwaarde is dat de effecten toetsbaar moeten zijn aan de hand van
duidelijke, betrouwbaar en valide vast te stellen criteria. Als essentiële
professionele voorwaarde geldt dat de behandelaar zichzelf bewust moet zijn
van mogelijke oordeelsfouten.
o Tijdens de toetsing verzamel je zowel gegevens die de voorspelde reacties
ondersteunen, als signalen die ze weerleggen. Als je niet op de signalen let die
de voorspelde reacties kunnen weerleggen, krijg je false positive uitslagen of
een confirmation bias. Fouten en systematische vertekeningen in de klinische
oordeelsvorming vormen ook in deze fase een bedreiging:
Vasthouden aan eigen mening en overinterpreteren van resultaten
Uitsluitend zoeken naar positieve informatie
Uitsluiten dat gunstige resultaten een andere oorzaak hebben dan de
zelf uitgevoerde ingreep
Overwaarderen van ‘exotische’ oplossingen
Overschatten van het eigen voorspellend vermogen
o Er zijn twee typen toetsing in de behandeling:
Voortdurende toetsing of de aanpak in het proces van behandeling
zowel op korte als op lange termijn aan de verwachtingen van de
behandelaar voldoet, hierbij heb je: toetsing door middel van
kortdurende leerproeven met een opzet in de vorm van Voormeting –
Instructie – Nameting – Follow up en toetsing met N=1 designs
(basislijn).
2
