Ontwerpen voor zorg en welzijn
Inleiding: een boek over ontwerpen in zorg en
welzijn, waarom?
Solutionism: neiging om suggestie voor oplossing te geven bij signaleren van
knelpunt/probleem
→ gaat oplossing aansluiten bij wat werkelijk probleem is?
→ moeten andere belanghebbende betrokken worden bij bedenken van oplossing?
⇒ niet enkel organisatie, maar ook gebruikers betrekken
=> ‘niets over ons zonder ons’
Deel 1: de waarde van een ontwerpgerichte manier
van innoveren
1: waarom ontwerpen in zorg en welzijn?
1.1 Inleiding
Mensen 70% bezig met vandaag, 20% met morgen en 10% met nabije toekomst
→ werkelijk is 97% bezig met vandaag, 3% met morgen en 0% met nabije toekomst
⇒ gevolg: zorg stagneert en gaat uiteindelijk failliet
Zorg en welzijn: complexe domeinen waarin veel partijen rol spelen
→ om betaalbaar en van hoge kwaliteit laten blijven, meer oog voor innovatie nodig
1.2.De zorg- en welzijnssector in verandering
Belangrijke ontwikkelingen in zorg-en welzijnssector
→ professionals op andere manier naar uitdagingen in praktijk kijken
Toenemende complexiteit
Maatschappij verandert snel door demografische en technische ontwikkelingen
→ gemiddelde leeftijd sterk toegenomen
→ minder acute gezondheidsproblemen
→ betere behandelingen voor gezondheidsproblemen
→ nadelen:
- Meer chronische aandoeningen door ouder worden
→ hierdoor complexere ondersteuning nodig
,WHO in 1948 definitie gezondheid
→ toestand van volledig fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden
Machteld huber definitie gezondheid
→ vermogen zich aan te passen en eigen regie te voeren in licht van fysieke, emotionele en
sociale uitdagingen van leven
⇒ flexibeler en dynamischer
=> herdefiniëring geeft aan dat anders tegen gezondheidszorg moeten kijken
Door complexiteit zorgvraag, oplossing over grenzen eigen vakgebied
→ overlap zorg- en welzijnsdisciplines steeds groter
⇒ vereist andere inrichting zorg- en ondersteuningsprocessen met betere coördinatie en
afstemming tussen organisaties
=> meer interdisciplinair werken
→ breder, innovatieve blik, improvisatievermogen en experimenteerruimte nodig om tot
passendere en duurzamere oplossingen te komen
⇒ reframen van werkzaamheden
Geëmancipeerde zorgvrager en wens tot personalisering
Belang: mens meer regie en verantwoordelijkheid nemen voor eigen leefsituatie
→ meeste zorginstellingen op gericht
In troonrede 2013: transitie van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving
→ zorgconsumenten steeds proactiever en kritischer
Duidelijk sterke emancipatie plaatsgevonden van zorgconsumenten
→ zorgprofessional niet altijd meer alwetende autoriteit
→ evidence-based practice in ander daglicht
⇒ specifieke omstandigheden van cliënt bepaald mede wat beste zorg is
=> doelgroep vanuit eigen optiek en beleving belangrijke expertise in te brengen
= vertrekpunt voor vinden passende oplossing
→ zorg meer in dialoog en cocreatie tot stand komen
Voor innovatie in zorgdomein moet zorgconsument meer betrokken zijn als codesigner
→ zorgprofessional moet hierbij balans vinden van doelgroep en wat organisatorisch en
maatschappelijk haalbaar en verantwoord is
Enabling technologies
Digitalisering: toenemend gebruik van sociale technologie en zorgtechnologie
→ biedt veel mogelijkheden om betere en gepersonaliseerde zorg te bieden
→ stelt cliënt in staat veel zaken zelf uit te voeren (vb. Online raadplegen info, monitoren
eigen gezondheid,...)
,⇒ zorgt dat rol professional verandert
=> mens meer in staat eigen regie en verantwoordelijkheid nemen over eigen gezondheid
⇒ negatief gevolg:mens zelf verkeerde diagnose stellen omdat niet altijd betrouwbare bron
gebruiken
→ technologische mogelijkheden niet voor iedereen in gelijke mate bereikbaar
⇒ zorgt voor onbedoelde ongelijkheid (digital divide)
=> kan leiden tot ongelijke toegang tot zorg/ ondersteuning
→ zorgpersoneel niet altijd goed in omgaan met nieuwe technologische toepassingen dat
kan leiden tot onveilige situaties (vb. Verkeerd gebruiken medische apparaten,
gebruiksonvriendelijk elektronisch patiëntendossier)
Moeten zeer kritisch zijn op vernieuwingen
Ontwerpgerichte benadering voor complexe vraagstukken
Zorgverlening complexer
→ levert voortdurend ontwikkelingen/ nieuwe kansen op
→ stelt hogere eisen aan hulpverlener
Wicked problems: vraagstukken om meerdere redenen niet eenvoudig op te lossen zijn en
traditionele werkwijzen onvoldoende werken
→ wordt op vele manieren beïnvloed
⇒ meerdere partijen betrokken, dus meerdere belangen: oplossing niet voor iedereen een
oplossing
→ kan in loop van tijd van aard en ernst veranderen
⇒ aanpak hiervan steeds bijgesteld moet worden
Vb. zorg voor dementie is ingewikkeld
→ oplossingen werken tijdelijk doordat dementiesymptomen steeds toenemen in ernst
⇒ altijd rekening houden met bewegingsvrijheid en veiligheid
→ vele partijen bij deze zorg betrokken (mantelzorger, zorgverlener, thuisverpleger,..)
⇒ iedereen eigen belangen
=> beïnvloeden zorg
Wicked problemen vergen ondernemende en creatieve professional die met belang van
cliënt voorop kijkt
→ kwestie:
- juiste partijen bij elkaar brengen
- Samen oplossingen bedenken
- Oplossingen uitproberen en bijstellen
, 1.3. Ontwikkelingen in designwereld
Product design en service design
Ontwerpproces is veel meer dan vormgeving van concrete producten
→ moet iets functioneels opleveren dat gemakkelijk en op verantwoordelijke manier gebruikt
kan worden
⇒ moet goed aansluiten bij wensen en kenmerken van doelgroep
Ontwerpproces begint bij essentiële vraag: wat is doel dat iemand wil bereiken met ontwerp/
probleem waar doelgroep voor staat?
→ met designbril naar dienstverlening in zorgwerk te kijken
Product design verschuift naar service design
→ goed product, ook kwaliteit en bijhorende service belangrijk
→ verbreding van focus van product naar hele dienstverlening (product en service)
Experience design
Sommige ontwerpers gaan stap verder: hoe cliënt product/ dienst ervaart
→ goede customer experience staat centraal
⇒ bepaald kwaliteit van verleende service
Vb. verpleegkundige geeft spuit op medisch correcte manier, maar cliënt was nerveus
→ experience design stelt dat vpk gericht moet zijn op ervaring van cliënt, dus proberen
geruststellen en/ of afleiden op moment van prik
Beleving van cliënt: wat tijdens hele traject gebeurt
→ bevat positieve en minder positieve momenten
Design for change
Design for change: principe van ontwerpgericht werken ingezet om verandering teweeg
brengen in gehele organisatie
→ toch implementeren van innovatieve ideeën vaak lastig in deze domeinen
→ participatieve en iteratieve werkwijze (stapsgewijs en herhalend proces) geeft
mogelijkheid om professionals in vroeg stadium mee te nemen in beoogde verandering en
stem geven
⇒ professionals hebben kennis en ervaring om mee te denken over hoe bepaalde
vernieuwing ingezet kan worden
Not-invented-by-us-syndroom: mensen vinden lastig om iets accepteren/ in gebruik nemen
als zelf niet gemaakt/ bedacht hebben
Organizational transformation design: inzetten van ontwerpgerichte activiteiten gericht op
veranderingen op organisatieniveau
Inleiding: een boek over ontwerpen in zorg en
welzijn, waarom?
Solutionism: neiging om suggestie voor oplossing te geven bij signaleren van
knelpunt/probleem
→ gaat oplossing aansluiten bij wat werkelijk probleem is?
→ moeten andere belanghebbende betrokken worden bij bedenken van oplossing?
⇒ niet enkel organisatie, maar ook gebruikers betrekken
=> ‘niets over ons zonder ons’
Deel 1: de waarde van een ontwerpgerichte manier
van innoveren
1: waarom ontwerpen in zorg en welzijn?
1.1 Inleiding
Mensen 70% bezig met vandaag, 20% met morgen en 10% met nabije toekomst
→ werkelijk is 97% bezig met vandaag, 3% met morgen en 0% met nabije toekomst
⇒ gevolg: zorg stagneert en gaat uiteindelijk failliet
Zorg en welzijn: complexe domeinen waarin veel partijen rol spelen
→ om betaalbaar en van hoge kwaliteit laten blijven, meer oog voor innovatie nodig
1.2.De zorg- en welzijnssector in verandering
Belangrijke ontwikkelingen in zorg-en welzijnssector
→ professionals op andere manier naar uitdagingen in praktijk kijken
Toenemende complexiteit
Maatschappij verandert snel door demografische en technische ontwikkelingen
→ gemiddelde leeftijd sterk toegenomen
→ minder acute gezondheidsproblemen
→ betere behandelingen voor gezondheidsproblemen
→ nadelen:
- Meer chronische aandoeningen door ouder worden
→ hierdoor complexere ondersteuning nodig
,WHO in 1948 definitie gezondheid
→ toestand van volledig fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden
Machteld huber definitie gezondheid
→ vermogen zich aan te passen en eigen regie te voeren in licht van fysieke, emotionele en
sociale uitdagingen van leven
⇒ flexibeler en dynamischer
=> herdefiniëring geeft aan dat anders tegen gezondheidszorg moeten kijken
Door complexiteit zorgvraag, oplossing over grenzen eigen vakgebied
→ overlap zorg- en welzijnsdisciplines steeds groter
⇒ vereist andere inrichting zorg- en ondersteuningsprocessen met betere coördinatie en
afstemming tussen organisaties
=> meer interdisciplinair werken
→ breder, innovatieve blik, improvisatievermogen en experimenteerruimte nodig om tot
passendere en duurzamere oplossingen te komen
⇒ reframen van werkzaamheden
Geëmancipeerde zorgvrager en wens tot personalisering
Belang: mens meer regie en verantwoordelijkheid nemen voor eigen leefsituatie
→ meeste zorginstellingen op gericht
In troonrede 2013: transitie van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving
→ zorgconsumenten steeds proactiever en kritischer
Duidelijk sterke emancipatie plaatsgevonden van zorgconsumenten
→ zorgprofessional niet altijd meer alwetende autoriteit
→ evidence-based practice in ander daglicht
⇒ specifieke omstandigheden van cliënt bepaald mede wat beste zorg is
=> doelgroep vanuit eigen optiek en beleving belangrijke expertise in te brengen
= vertrekpunt voor vinden passende oplossing
→ zorg meer in dialoog en cocreatie tot stand komen
Voor innovatie in zorgdomein moet zorgconsument meer betrokken zijn als codesigner
→ zorgprofessional moet hierbij balans vinden van doelgroep en wat organisatorisch en
maatschappelijk haalbaar en verantwoord is
Enabling technologies
Digitalisering: toenemend gebruik van sociale technologie en zorgtechnologie
→ biedt veel mogelijkheden om betere en gepersonaliseerde zorg te bieden
→ stelt cliënt in staat veel zaken zelf uit te voeren (vb. Online raadplegen info, monitoren
eigen gezondheid,...)
,⇒ zorgt dat rol professional verandert
=> mens meer in staat eigen regie en verantwoordelijkheid nemen over eigen gezondheid
⇒ negatief gevolg:mens zelf verkeerde diagnose stellen omdat niet altijd betrouwbare bron
gebruiken
→ technologische mogelijkheden niet voor iedereen in gelijke mate bereikbaar
⇒ zorgt voor onbedoelde ongelijkheid (digital divide)
=> kan leiden tot ongelijke toegang tot zorg/ ondersteuning
→ zorgpersoneel niet altijd goed in omgaan met nieuwe technologische toepassingen dat
kan leiden tot onveilige situaties (vb. Verkeerd gebruiken medische apparaten,
gebruiksonvriendelijk elektronisch patiëntendossier)
Moeten zeer kritisch zijn op vernieuwingen
Ontwerpgerichte benadering voor complexe vraagstukken
Zorgverlening complexer
→ levert voortdurend ontwikkelingen/ nieuwe kansen op
→ stelt hogere eisen aan hulpverlener
Wicked problems: vraagstukken om meerdere redenen niet eenvoudig op te lossen zijn en
traditionele werkwijzen onvoldoende werken
→ wordt op vele manieren beïnvloed
⇒ meerdere partijen betrokken, dus meerdere belangen: oplossing niet voor iedereen een
oplossing
→ kan in loop van tijd van aard en ernst veranderen
⇒ aanpak hiervan steeds bijgesteld moet worden
Vb. zorg voor dementie is ingewikkeld
→ oplossingen werken tijdelijk doordat dementiesymptomen steeds toenemen in ernst
⇒ altijd rekening houden met bewegingsvrijheid en veiligheid
→ vele partijen bij deze zorg betrokken (mantelzorger, zorgverlener, thuisverpleger,..)
⇒ iedereen eigen belangen
=> beïnvloeden zorg
Wicked problemen vergen ondernemende en creatieve professional die met belang van
cliënt voorop kijkt
→ kwestie:
- juiste partijen bij elkaar brengen
- Samen oplossingen bedenken
- Oplossingen uitproberen en bijstellen
, 1.3. Ontwikkelingen in designwereld
Product design en service design
Ontwerpproces is veel meer dan vormgeving van concrete producten
→ moet iets functioneels opleveren dat gemakkelijk en op verantwoordelijke manier gebruikt
kan worden
⇒ moet goed aansluiten bij wensen en kenmerken van doelgroep
Ontwerpproces begint bij essentiële vraag: wat is doel dat iemand wil bereiken met ontwerp/
probleem waar doelgroep voor staat?
→ met designbril naar dienstverlening in zorgwerk te kijken
Product design verschuift naar service design
→ goed product, ook kwaliteit en bijhorende service belangrijk
→ verbreding van focus van product naar hele dienstverlening (product en service)
Experience design
Sommige ontwerpers gaan stap verder: hoe cliënt product/ dienst ervaart
→ goede customer experience staat centraal
⇒ bepaald kwaliteit van verleende service
Vb. verpleegkundige geeft spuit op medisch correcte manier, maar cliënt was nerveus
→ experience design stelt dat vpk gericht moet zijn op ervaring van cliënt, dus proberen
geruststellen en/ of afleiden op moment van prik
Beleving van cliënt: wat tijdens hele traject gebeurt
→ bevat positieve en minder positieve momenten
Design for change
Design for change: principe van ontwerpgericht werken ingezet om verandering teweeg
brengen in gehele organisatie
→ toch implementeren van innovatieve ideeën vaak lastig in deze domeinen
→ participatieve en iteratieve werkwijze (stapsgewijs en herhalend proces) geeft
mogelijkheid om professionals in vroeg stadium mee te nemen in beoogde verandering en
stem geven
⇒ professionals hebben kennis en ervaring om mee te denken over hoe bepaalde
vernieuwing ingezet kan worden
Not-invented-by-us-syndroom: mensen vinden lastig om iets accepteren/ in gebruik nemen
als zelf niet gemaakt/ bedacht hebben
Organizational transformation design: inzetten van ontwerpgerichte activiteiten gericht op
veranderingen op organisatieniveau
