Maatschappijleer – Pluriforme samenleving
1 Verschil en verdraagzaamheid
1.1 De langzame eenwording van Nederland
Er zijn veel beschrijvingen van Nederland. Ze gaan over de vrijheidsdrang en over het verlangen naar ordening. Beide doelstellingen gaan niet makkelijk samen,
want het streven naar orde leidt snel tot inperking van de vrijheid. Een pluriforme samenleving is een land waarin verdraagzaamheid bestaat ondanks – of
dankzij – verschillende sociale klassen, godsdiensten en levensstijlen. Nederland – 1648.
Samenhang in Nederland brengen was lastig want zelfstandigheid van steden en gewesten was sterk. De onderlinge toenadering tussen de inwoners van het
nieuwe land verliep traag. Veel mensen bleven buitenstaanders. De nieuwkomers uit alle delen van de wereld hebben de diversiteit in de periode vanaf 1945
versterkt. Bij de eenwording van Nederland hebben communicatiemiddelen een belangrijke rol gespeeld; pas toen de afstanden kleiner werden, raakten de
inwoners meer betrokken en begonnen zich met elkaar te verbinden. Pas op 1 mei 1909 werd overal dezelfde tijdsrekening ingevoerd. Dat was een symbool dat
er een gevoel van saamhorigheid ontwikkelde.
1.2 Zijn wij tolerant?
De morele geografie van Nederland: het dicht op elkaar leven van mensen op een klein grondgebied heeft invloed op de manier waarop mensen met elkaar
omgaan. Gecombineerd met het pluriforme karakter van de samenleving maakte was tolerantie noodzakelijk. Dit was een pragmatische keuze: de bestuurders
realiseerden zich hoe kwetsbaar de maatschappelijke vrede was in een land met religieuze minderheden.
Tolerantie in die tijd: het oogluikend toelaten van iets wat eigenlijk verboden was. Vrijheid van geweten bestond wel, je mocht er bepaalde denkbeelden op na
houden. Toch konden die niet zomaar in het openbaar worden geuit. Dus ook al was Nederland verdraagzamer dan veel andere landen in die tijd, de openheid
voor verschillen was beperkt.
Toch zat er een principiële kant aan tolerantie. Velen waren ervan overtuigd dat er een vrijheid moest zijn van denken, mensen hadden recht op hun eigen
geweten. Zo was Nederland een vrijplaats voor dissidenten uit andere landen.
1.3 Democratie van natte voeten
De begrippen poldermodel en pacificatiedemocratie geven aan dat het in een land van minderheden vaak om compromissen gaat en dat de politiek een
kwestie van schikken en plooien is. Vaak ik die traditie van conflictoplossing door overleg in verband gebracht met de strijd tegen het water, die dwong tot
samenwerking om niet kopje-onder te gaan.
We zien in de Nederlandse geschiedenis het pluriforme karakter van de samenleving steeds samengaan met een hang naar matiging en het sluiten van
compromissen. Er is voortdurend gezocht naar een middenweg, die samenging met een neiging tot conformisme: het verlangen om zich aan te passen aan de
opvattingen en gedragingen van de meerderheid in de samenleving.
1.4 Een gepolariseerde tijd
Sinds de eeuwwisseling is de Nederlandse samenleving in een stoomversnelling geraakt en lijkt er weinig meer over van de gelijkgestemdheid en
verdraagzaamheid. In deze periode is het politieke en sociale conflict sterker geworden. Een van de oorzaken is de toegenomen globalisering, afhankelijkheid
van landen. Voordelen: toenemende handel. Nadelen: tegenstellingen, opkomst van landen leidt tot concurrentie. Politiek: kiezers voelen zich minder thuis bij
de traditionele partijen die geneigd zijn het compromis te zoeken. Deze polarisatie heeft geleid tot een verhevigde politieke en maatschappelijke onzekerheid in
de omgang met culturele verschillen. Volgens velen staat de sociale cohesie in Nederland onder druk, het vertrouwen van burgers in elkaar in de overheid zou
afbrokkelen, de maatschappelijke samenhang zou steeds minder worden.
2 Cultuur en identiteit
2.1 Wat is een cultuur?
Met cultuur bedoelen we alle waarden, normen en andere aangeleerde kenmerken die de leden van een groep of samenleving met elkaar gemeen hebben en als
vanzelfsprekend ervaren. Een cultuur is tegelijk over langere tijd gezien ook aan verandering onderhevig, bijv. geloof, rechten van kwetsbare groepen, slavernij.
2.2 De functies van cultuur
Cultuur bepaalt een deel van je persoonlijkheid. Wie je bent en hoe je jezelf ziet wordt mede gevorm door de cultuur waarin je bent opgegroeid. Daarnaast
hebben mensen door hun cultuur een gemeenschappelijk referentiekader met deels dezelfde normen, waarden en gewoonten. Daardoor begrijpen ze elkaar en
kunnen ze gedachten en gevoelens uitwisselen. Tenslotte werkt cultuur gedragsregulerend, het doet het gedrag van mensen geordend en voorspelbaar
verlopen.
Om een hele samenleving goed te laten functioneren, moet er een minimum aan gedragsregels en normen en waarden zijn waar iedereen het over eens is. We
noemen dit de dominante cultuur, het geheel van waarden, normen en kenmerken dat door de meeste mensen binnen een samenleving wordt geaccepteerd. Als
een specifieke groep eigen waarden, normen en andere kenmerken ontwikkelt die afwijken van de dominante cultuur, spreken we van een subcultuur. Bijna
iedereen in een samenleving behoort tot een subcultuur. Culturen liggen niet voor altijd vast en ook dominante culturen veranderen. Deze veranderingen
binnen de dominante cultuur vinden meestal plaats onder invloed van subculturen en tegenculturen. Hiermee worden groepen aangeduid die zich verzetten
tegen (delen van) de dominante cultuur of daar zelfs een bedreiging voor vormen.
2.3 Hoe wordt cultuur overgedragen?
De belangrijkste kenmerken van een cultuur worden telkens aan nieuwe leden overgedragen via socialisatie, het proces waarbij iemand bewust en onbewust de
waarden, normen en andere cultuurkenmerken van zijn groep krijgt aangeleerd. Socialisatie vindt vooral plaats via imitatie.
De overheid en media zijn socialiserende instituties, omdat zij beiden een grote invloed hebben op het denken en het gedrag van mensen. Het
socialisatieproces vindt plaats door middel van sociale controle, de manier waarop mensen anderen stimuleren of dwingen zich aan de geldende normen te
houden. Als die gebaseerd is opgeschreven regels zoals wetten noemen we dit formele sociale controle. Bij beleefdheidsvormen andere ongeschreven regels
spreken we van informele sociale controle. Sociale controle vindt plaats In de vorm van positieve en negatieve sancties.
Door socialisatie voelen mensen zich verwant met de dominante cultuur van kleinere groepen. dit proces van groepsidentificatie heeft tot gevolg dat onze
persoonlijkheid of identiteit voor een deel bestaat uit sociale elementen. Door de vervlechting van persoonlijke karakter trekken met sociale aspecten ontwikkelt
ieder mens zich tot een unieke persoonlijkheid.
2.4 Waarin verschillen culturen?
5 dimensies waarin culturen van elkaar verschillen:
1 Verschil en verdraagzaamheid
1.1 De langzame eenwording van Nederland
Er zijn veel beschrijvingen van Nederland. Ze gaan over de vrijheidsdrang en over het verlangen naar ordening. Beide doelstellingen gaan niet makkelijk samen,
want het streven naar orde leidt snel tot inperking van de vrijheid. Een pluriforme samenleving is een land waarin verdraagzaamheid bestaat ondanks – of
dankzij – verschillende sociale klassen, godsdiensten en levensstijlen. Nederland – 1648.
Samenhang in Nederland brengen was lastig want zelfstandigheid van steden en gewesten was sterk. De onderlinge toenadering tussen de inwoners van het
nieuwe land verliep traag. Veel mensen bleven buitenstaanders. De nieuwkomers uit alle delen van de wereld hebben de diversiteit in de periode vanaf 1945
versterkt. Bij de eenwording van Nederland hebben communicatiemiddelen een belangrijke rol gespeeld; pas toen de afstanden kleiner werden, raakten de
inwoners meer betrokken en begonnen zich met elkaar te verbinden. Pas op 1 mei 1909 werd overal dezelfde tijdsrekening ingevoerd. Dat was een symbool dat
er een gevoel van saamhorigheid ontwikkelde.
1.2 Zijn wij tolerant?
De morele geografie van Nederland: het dicht op elkaar leven van mensen op een klein grondgebied heeft invloed op de manier waarop mensen met elkaar
omgaan. Gecombineerd met het pluriforme karakter van de samenleving maakte was tolerantie noodzakelijk. Dit was een pragmatische keuze: de bestuurders
realiseerden zich hoe kwetsbaar de maatschappelijke vrede was in een land met religieuze minderheden.
Tolerantie in die tijd: het oogluikend toelaten van iets wat eigenlijk verboden was. Vrijheid van geweten bestond wel, je mocht er bepaalde denkbeelden op na
houden. Toch konden die niet zomaar in het openbaar worden geuit. Dus ook al was Nederland verdraagzamer dan veel andere landen in die tijd, de openheid
voor verschillen was beperkt.
Toch zat er een principiële kant aan tolerantie. Velen waren ervan overtuigd dat er een vrijheid moest zijn van denken, mensen hadden recht op hun eigen
geweten. Zo was Nederland een vrijplaats voor dissidenten uit andere landen.
1.3 Democratie van natte voeten
De begrippen poldermodel en pacificatiedemocratie geven aan dat het in een land van minderheden vaak om compromissen gaat en dat de politiek een
kwestie van schikken en plooien is. Vaak ik die traditie van conflictoplossing door overleg in verband gebracht met de strijd tegen het water, die dwong tot
samenwerking om niet kopje-onder te gaan.
We zien in de Nederlandse geschiedenis het pluriforme karakter van de samenleving steeds samengaan met een hang naar matiging en het sluiten van
compromissen. Er is voortdurend gezocht naar een middenweg, die samenging met een neiging tot conformisme: het verlangen om zich aan te passen aan de
opvattingen en gedragingen van de meerderheid in de samenleving.
1.4 Een gepolariseerde tijd
Sinds de eeuwwisseling is de Nederlandse samenleving in een stoomversnelling geraakt en lijkt er weinig meer over van de gelijkgestemdheid en
verdraagzaamheid. In deze periode is het politieke en sociale conflict sterker geworden. Een van de oorzaken is de toegenomen globalisering, afhankelijkheid
van landen. Voordelen: toenemende handel. Nadelen: tegenstellingen, opkomst van landen leidt tot concurrentie. Politiek: kiezers voelen zich minder thuis bij
de traditionele partijen die geneigd zijn het compromis te zoeken. Deze polarisatie heeft geleid tot een verhevigde politieke en maatschappelijke onzekerheid in
de omgang met culturele verschillen. Volgens velen staat de sociale cohesie in Nederland onder druk, het vertrouwen van burgers in elkaar in de overheid zou
afbrokkelen, de maatschappelijke samenhang zou steeds minder worden.
2 Cultuur en identiteit
2.1 Wat is een cultuur?
Met cultuur bedoelen we alle waarden, normen en andere aangeleerde kenmerken die de leden van een groep of samenleving met elkaar gemeen hebben en als
vanzelfsprekend ervaren. Een cultuur is tegelijk over langere tijd gezien ook aan verandering onderhevig, bijv. geloof, rechten van kwetsbare groepen, slavernij.
2.2 De functies van cultuur
Cultuur bepaalt een deel van je persoonlijkheid. Wie je bent en hoe je jezelf ziet wordt mede gevorm door de cultuur waarin je bent opgegroeid. Daarnaast
hebben mensen door hun cultuur een gemeenschappelijk referentiekader met deels dezelfde normen, waarden en gewoonten. Daardoor begrijpen ze elkaar en
kunnen ze gedachten en gevoelens uitwisselen. Tenslotte werkt cultuur gedragsregulerend, het doet het gedrag van mensen geordend en voorspelbaar
verlopen.
Om een hele samenleving goed te laten functioneren, moet er een minimum aan gedragsregels en normen en waarden zijn waar iedereen het over eens is. We
noemen dit de dominante cultuur, het geheel van waarden, normen en kenmerken dat door de meeste mensen binnen een samenleving wordt geaccepteerd. Als
een specifieke groep eigen waarden, normen en andere kenmerken ontwikkelt die afwijken van de dominante cultuur, spreken we van een subcultuur. Bijna
iedereen in een samenleving behoort tot een subcultuur. Culturen liggen niet voor altijd vast en ook dominante culturen veranderen. Deze veranderingen
binnen de dominante cultuur vinden meestal plaats onder invloed van subculturen en tegenculturen. Hiermee worden groepen aangeduid die zich verzetten
tegen (delen van) de dominante cultuur of daar zelfs een bedreiging voor vormen.
2.3 Hoe wordt cultuur overgedragen?
De belangrijkste kenmerken van een cultuur worden telkens aan nieuwe leden overgedragen via socialisatie, het proces waarbij iemand bewust en onbewust de
waarden, normen en andere cultuurkenmerken van zijn groep krijgt aangeleerd. Socialisatie vindt vooral plaats via imitatie.
De overheid en media zijn socialiserende instituties, omdat zij beiden een grote invloed hebben op het denken en het gedrag van mensen. Het
socialisatieproces vindt plaats door middel van sociale controle, de manier waarop mensen anderen stimuleren of dwingen zich aan de geldende normen te
houden. Als die gebaseerd is opgeschreven regels zoals wetten noemen we dit formele sociale controle. Bij beleefdheidsvormen andere ongeschreven regels
spreken we van informele sociale controle. Sociale controle vindt plaats In de vorm van positieve en negatieve sancties.
Door socialisatie voelen mensen zich verwant met de dominante cultuur van kleinere groepen. dit proces van groepsidentificatie heeft tot gevolg dat onze
persoonlijkheid of identiteit voor een deel bestaat uit sociale elementen. Door de vervlechting van persoonlijke karakter trekken met sociale aspecten ontwikkelt
ieder mens zich tot een unieke persoonlijkheid.
2.4 Waarin verschillen culturen?
5 dimensies waarin culturen van elkaar verschillen:
