Samenvatting thema weerbaarheid
Theorie 1
College 1:
Grensoverschrijdend gedrag
Subassertief gedrag = meer luisteren dan praten, veel toegeven aan anderen, afwachtend zijn
Assertief gedrag = initiatief nemen, irritaties uiten, ‘nee’ verkopen (dingen weigeren), grenzen stellen
en een actieve houding aannemen
Agressief gedrag = zich luidkeels uiten, anderen in de rede vallen, snel kwaad worden en snerende
opmerkingen maken
Definitie weerbaarheid (1)
“Het kunnen herkennen en inschatten van bedreigende situaties, het herkennen en verwoorden van
gevoelens, het hebben van fysiek en mentaal zelfvertrouwen en het opkomen voor jezelf en
anderen.” (Van der Vegt)
Motorische weerbaarheid = fysiek zelfvertrouwen hebben
Sociale weerbaarheid = het inschatten van bedreigende situaties en het opkomen voor jezelf en
anderen
Emotionele weerbaarheid = het herkennen en verwoorden van gevoelens
Mentale weerbaarheid = mentaal zelfvertrouwen hebben
Definitie weerbaarheid (2)
“In staat zijn om op een effectieve en passende manier op te komen voor je
behoeften en wensen in situaties van alledag en je persoonlijke grenzen op een
respectvolle manier aan kunnen geven als anderen die (willen of dreigen) te
overschrijden.” (Ykema)
Zelfbeheersing, zelfvertrouwen en zelfreflectie = de basis, vanuit daar kun je
verder bouwen.
Definitie weerbaarheid (3)
Weerbaarheid kent vele aspecten, zoals het kunnen maken van beslissingen, het kunnen kiezen
tussen vele dingen, assertiviteit, het gevoel hebben dat je een verschil kan maken, kritisch denken, je
niet alleen voelen maar lid van een groep en begrijpen dat mensen rechten hebben. (Chamberlin)
Bronfenbrenner (mircro-macro systeem)
Weerbaarheid op microniveau = jij schopt mij, ik zeg stop, dat doet pijn
1
,Weerbaarheid op exoniveau = als klas opkomen voor een te slecht rooster of omdat het tentamen te
moeilijk was
Weerbaarheid op macroniveau = demonstreren voor behoud van studiefinanciering
Een helder tegenover (artikel)
Normale ontwikkeling: autonomie voor zichzelf en tegelijkertijd empathie naar anderen. Secure basis
is aanwezig (basisgevoel van veiligheid) en noodzakelijk voor identiteitsvorming en exploreren van de
wereld zonder angst en voortdurend op de hoede te zijn. Een veilig gehecht kind is vrolijk, spontaan,
kan vriendschappen aangaan, kan omgaan met teleurstellingen (veerkracht) en heeft innerlijke rust.
Hiervoor is nodig: een stabiel referentiepunt (een helder tegenover) in ouders en leerkracht en
begeleiders.
Een helder tegenover = liefdevol begrenzen (liefde en grenzen), betrouwbaarheid en emoties
opvangen.
Waarom is een kind dat onveilig gehecht is minder weerbaar?
Autonomie maakt plaats voor angst en onzekerheid. Empathie maakt plaats voor vermijding of
agressie.
Metalliseren = het kunnen begrijpen waarom je doet zoals je doet en waarom andere mensen doen
zoals ze doen. Metalliseren heb je nodig om gedrag onder controle te houden. Ook heb je het nodig
om goede relaties met andere mensen te hebben.
Gun je kind ook eens een teleurstelling, want ook negatieve ervaringen zorgen voor zelfinzicht,
zelfregulatie en voor empathie met anderen.
Mensen met een beperking lopen een verhoogd risico om grensoverschrijdend gedrag en seksueel
misbruik mee te maken. Risicofactoren van deze mensen:
- Overbescherming, verwenning
- Minder goed geleerd hebben om grenzen te stellen, minder goed geleerd om ‘nee’ te zeggen
- Een negatief zelfbeeld en lichaamsbeeld
- Moeite hebben met het inschatten van situaties en personen (veilig of onveilig, goed/fout)
- Gemakkelijk beïnvloedbaar zijn
Vanwege een verminderde weerbaarheid kan je ook de dader worden van misbruik en pesten door:
- Zich minder kunnen inleven in een ander (gebrekkig sociaal inzicht)
- Een minder ontwikkelde gewetensfunctie (weet niet waarom iets niet mag)
- Een negatief zelfbeeld, waardoor men situaties zoekt waarin men zich veiliger voelt
- Zelf slachtoffer geweest van misbruik of pesten, waardoor hij dit ziet als ‘normaal’
Prevalentie:
Verstandelijke gehandicapte kinderen in een jeugdzorginstelling hebben tot 3 keer meer kans om
seksueel misbruikt te worden.
2
,Van de mensen met een verstandelijke beperking geven aan dat 61% van de vrouwen en 23% van de
mannen ooit te maken heeft gehad met seksueel geweld. (van aanraken tot verkrachting)
Van de mensen met een lichamelijke beperking heeft 35% van de vrouwen en 15% van de mannen
wel eens te maken gehad met seksueel geweld.
Van de mensen met een visuele beperking heeft 21% van de vrouwen en 12% van de mannen wel
eens te maken gehad met seksueel geweld.
Van de mensen met een auditieve beperking heeft 43% van de vrouwen en 7% van de mannen wel
eens te maken gehad met seksueel geweld.
Vooral de jeugd is kwetsbaar voor seksueel geweld.
Onderzoek wijst uit dat met preventie, zeker op jonge leeftijd, belangrijke effecten kunnen worden
bereikt. Daarom is het belangrijk al vanaf de prille jeugd aandacht te schenken aan sociale
vaardigheden, weerbaarheid, zelfbeeld, lichaamsbeleving, grenzen stellen en respecteren, seksuele
voorlichting, relationele en seksuele vorming.
College 2: onderzoek
Diagnostisch onderzoek = heeft als doel om vast te stellen wat de aard, omvang en achtergrond is
van (potentiële) problemen
Klinimetrie als methodologische discipline = beoordelen van de kwaliteit van meetinstrumenten en
van metingen.
Kwantitatief (hoeveel/wat) = bijvoorbeeld een bloeddrukmeting of een vragenlijst met cijfers
Kwalitatief (hoe/welke) = interview, observatie (gericht op ervaringen, meningen, motivaties)
Gouden standaard = een test waarvan bekend is dat het het verschijnsel meet.
Een voorbeeld van een gouden standaard met betrekking tot weerbaarheid:
De cliënt observeren in het dagelijks leven en scoren op verschillende facetten van weerbaarheid. Dit
is alleen tijdsintensief, duur en onhandig.
Indicatoren van een meetinstrument:
- Sensitiviteit = gevoeligheid dat een meetinstrument meet wat ie moet meten. Het vermogen
van een test om iemand met een ziekte ook zodanig (ziek) te identificeren. Het percentage
terecht positieve uitslagen onder de personen met een psychische stoornis.
Bijvoorbeeld vragenlijst weerbaarheid:
Hoeveel vragen moeten laag scoren op weerbaarheid wil iemand als minder weerbaar
gediagnosticeerd worden. (hoe gevoelig is de test)
- Specificiteit = het vermogen van de test om iemand zonder de ziekte ook als zodanig (niet
ziek) te identificeren. Hoe specifiek is de vragenlijst?
3
, Vragenlijsten weerbaarheid:
- SDQ
- CBSK
- GSES
- Weerbaarheid Barthimeüs
SDQ:
- Alternatief voor CBCL
- Korte vragenlijst: 25 items, 5 min invultijd
- Inclusief positief geformuleerde items
- Leeftijdsbereik: 4-16 jaar
- Versie ouder/leerkracht (11-16 jaar)
- Gratis verkrijgbaar
- Screent op: emotionele problemen, gedragsproblemen, ADHD-symptomen en sociale
problemen
CBSK/CBSA: competentiebeleving:
- Competentiebelevingsschalen
- CBSK: 8-12 jaar en CBSA: 12-18 jaar
- Inschatten van eigen vaardigheden (school, sociaal, sportief), uiterlijk, gedrag en
eigenwaarde
- Normale intelligentie vereist, leesvaardig niveau groep 5
- 36 items, verdeeld over 6 subschalen
- Per item minimaal 1, maximaal 4 punten (hoe hoger, hoe beter)
- Ruwe scores worden door middel van normtabellen omgezet in percentielscores
GSES: Self-efficacy vragenlijst:
- Zelfvertrouwen in eigen effectiviteit en succes
- Generieke lijst voor iedere doelgroep met minimaal groep 5 leesniveau
- 10 stellingen
- Vierpuntschaal
- Hoge score = meer self-efficacy
Vragenlijst Weerbaarheid Bartimeüs:
- De vragenlijst wordt voor en na de weerbaarheidstraining ‘nee=nee’ afgenomen bij ouders,
leerkrachten of mentoren van de cliënt
- 6 subschalen en in totaal 15 vragen met antwoorden op een driepuntschaal
- Het gaat alleen om de reacties/vaardigheden van de jongere en niet om de gevoelens die
onderdeel zijn van de definitie (zelfvertrouwen, self-efficacy)
- Opkomen voor zichzelf rekening houdend met een ander zie je terug, maar niet opkomen
voor een ander en zelfreflectie
4
Theorie 1
College 1:
Grensoverschrijdend gedrag
Subassertief gedrag = meer luisteren dan praten, veel toegeven aan anderen, afwachtend zijn
Assertief gedrag = initiatief nemen, irritaties uiten, ‘nee’ verkopen (dingen weigeren), grenzen stellen
en een actieve houding aannemen
Agressief gedrag = zich luidkeels uiten, anderen in de rede vallen, snel kwaad worden en snerende
opmerkingen maken
Definitie weerbaarheid (1)
“Het kunnen herkennen en inschatten van bedreigende situaties, het herkennen en verwoorden van
gevoelens, het hebben van fysiek en mentaal zelfvertrouwen en het opkomen voor jezelf en
anderen.” (Van der Vegt)
Motorische weerbaarheid = fysiek zelfvertrouwen hebben
Sociale weerbaarheid = het inschatten van bedreigende situaties en het opkomen voor jezelf en
anderen
Emotionele weerbaarheid = het herkennen en verwoorden van gevoelens
Mentale weerbaarheid = mentaal zelfvertrouwen hebben
Definitie weerbaarheid (2)
“In staat zijn om op een effectieve en passende manier op te komen voor je
behoeften en wensen in situaties van alledag en je persoonlijke grenzen op een
respectvolle manier aan kunnen geven als anderen die (willen of dreigen) te
overschrijden.” (Ykema)
Zelfbeheersing, zelfvertrouwen en zelfreflectie = de basis, vanuit daar kun je
verder bouwen.
Definitie weerbaarheid (3)
Weerbaarheid kent vele aspecten, zoals het kunnen maken van beslissingen, het kunnen kiezen
tussen vele dingen, assertiviteit, het gevoel hebben dat je een verschil kan maken, kritisch denken, je
niet alleen voelen maar lid van een groep en begrijpen dat mensen rechten hebben. (Chamberlin)
Bronfenbrenner (mircro-macro systeem)
Weerbaarheid op microniveau = jij schopt mij, ik zeg stop, dat doet pijn
1
,Weerbaarheid op exoniveau = als klas opkomen voor een te slecht rooster of omdat het tentamen te
moeilijk was
Weerbaarheid op macroniveau = demonstreren voor behoud van studiefinanciering
Een helder tegenover (artikel)
Normale ontwikkeling: autonomie voor zichzelf en tegelijkertijd empathie naar anderen. Secure basis
is aanwezig (basisgevoel van veiligheid) en noodzakelijk voor identiteitsvorming en exploreren van de
wereld zonder angst en voortdurend op de hoede te zijn. Een veilig gehecht kind is vrolijk, spontaan,
kan vriendschappen aangaan, kan omgaan met teleurstellingen (veerkracht) en heeft innerlijke rust.
Hiervoor is nodig: een stabiel referentiepunt (een helder tegenover) in ouders en leerkracht en
begeleiders.
Een helder tegenover = liefdevol begrenzen (liefde en grenzen), betrouwbaarheid en emoties
opvangen.
Waarom is een kind dat onveilig gehecht is minder weerbaar?
Autonomie maakt plaats voor angst en onzekerheid. Empathie maakt plaats voor vermijding of
agressie.
Metalliseren = het kunnen begrijpen waarom je doet zoals je doet en waarom andere mensen doen
zoals ze doen. Metalliseren heb je nodig om gedrag onder controle te houden. Ook heb je het nodig
om goede relaties met andere mensen te hebben.
Gun je kind ook eens een teleurstelling, want ook negatieve ervaringen zorgen voor zelfinzicht,
zelfregulatie en voor empathie met anderen.
Mensen met een beperking lopen een verhoogd risico om grensoverschrijdend gedrag en seksueel
misbruik mee te maken. Risicofactoren van deze mensen:
- Overbescherming, verwenning
- Minder goed geleerd hebben om grenzen te stellen, minder goed geleerd om ‘nee’ te zeggen
- Een negatief zelfbeeld en lichaamsbeeld
- Moeite hebben met het inschatten van situaties en personen (veilig of onveilig, goed/fout)
- Gemakkelijk beïnvloedbaar zijn
Vanwege een verminderde weerbaarheid kan je ook de dader worden van misbruik en pesten door:
- Zich minder kunnen inleven in een ander (gebrekkig sociaal inzicht)
- Een minder ontwikkelde gewetensfunctie (weet niet waarom iets niet mag)
- Een negatief zelfbeeld, waardoor men situaties zoekt waarin men zich veiliger voelt
- Zelf slachtoffer geweest van misbruik of pesten, waardoor hij dit ziet als ‘normaal’
Prevalentie:
Verstandelijke gehandicapte kinderen in een jeugdzorginstelling hebben tot 3 keer meer kans om
seksueel misbruikt te worden.
2
,Van de mensen met een verstandelijke beperking geven aan dat 61% van de vrouwen en 23% van de
mannen ooit te maken heeft gehad met seksueel geweld. (van aanraken tot verkrachting)
Van de mensen met een lichamelijke beperking heeft 35% van de vrouwen en 15% van de mannen
wel eens te maken gehad met seksueel geweld.
Van de mensen met een visuele beperking heeft 21% van de vrouwen en 12% van de mannen wel
eens te maken gehad met seksueel geweld.
Van de mensen met een auditieve beperking heeft 43% van de vrouwen en 7% van de mannen wel
eens te maken gehad met seksueel geweld.
Vooral de jeugd is kwetsbaar voor seksueel geweld.
Onderzoek wijst uit dat met preventie, zeker op jonge leeftijd, belangrijke effecten kunnen worden
bereikt. Daarom is het belangrijk al vanaf de prille jeugd aandacht te schenken aan sociale
vaardigheden, weerbaarheid, zelfbeeld, lichaamsbeleving, grenzen stellen en respecteren, seksuele
voorlichting, relationele en seksuele vorming.
College 2: onderzoek
Diagnostisch onderzoek = heeft als doel om vast te stellen wat de aard, omvang en achtergrond is
van (potentiële) problemen
Klinimetrie als methodologische discipline = beoordelen van de kwaliteit van meetinstrumenten en
van metingen.
Kwantitatief (hoeveel/wat) = bijvoorbeeld een bloeddrukmeting of een vragenlijst met cijfers
Kwalitatief (hoe/welke) = interview, observatie (gericht op ervaringen, meningen, motivaties)
Gouden standaard = een test waarvan bekend is dat het het verschijnsel meet.
Een voorbeeld van een gouden standaard met betrekking tot weerbaarheid:
De cliënt observeren in het dagelijks leven en scoren op verschillende facetten van weerbaarheid. Dit
is alleen tijdsintensief, duur en onhandig.
Indicatoren van een meetinstrument:
- Sensitiviteit = gevoeligheid dat een meetinstrument meet wat ie moet meten. Het vermogen
van een test om iemand met een ziekte ook zodanig (ziek) te identificeren. Het percentage
terecht positieve uitslagen onder de personen met een psychische stoornis.
Bijvoorbeeld vragenlijst weerbaarheid:
Hoeveel vragen moeten laag scoren op weerbaarheid wil iemand als minder weerbaar
gediagnosticeerd worden. (hoe gevoelig is de test)
- Specificiteit = het vermogen van de test om iemand zonder de ziekte ook als zodanig (niet
ziek) te identificeren. Hoe specifiek is de vragenlijst?
3
, Vragenlijsten weerbaarheid:
- SDQ
- CBSK
- GSES
- Weerbaarheid Barthimeüs
SDQ:
- Alternatief voor CBCL
- Korte vragenlijst: 25 items, 5 min invultijd
- Inclusief positief geformuleerde items
- Leeftijdsbereik: 4-16 jaar
- Versie ouder/leerkracht (11-16 jaar)
- Gratis verkrijgbaar
- Screent op: emotionele problemen, gedragsproblemen, ADHD-symptomen en sociale
problemen
CBSK/CBSA: competentiebeleving:
- Competentiebelevingsschalen
- CBSK: 8-12 jaar en CBSA: 12-18 jaar
- Inschatten van eigen vaardigheden (school, sociaal, sportief), uiterlijk, gedrag en
eigenwaarde
- Normale intelligentie vereist, leesvaardig niveau groep 5
- 36 items, verdeeld over 6 subschalen
- Per item minimaal 1, maximaal 4 punten (hoe hoger, hoe beter)
- Ruwe scores worden door middel van normtabellen omgezet in percentielscores
GSES: Self-efficacy vragenlijst:
- Zelfvertrouwen in eigen effectiviteit en succes
- Generieke lijst voor iedere doelgroep met minimaal groep 5 leesniveau
- 10 stellingen
- Vierpuntschaal
- Hoge score = meer self-efficacy
Vragenlijst Weerbaarheid Bartimeüs:
- De vragenlijst wordt voor en na de weerbaarheidstraining ‘nee=nee’ afgenomen bij ouders,
leerkrachten of mentoren van de cliënt
- 6 subschalen en in totaal 15 vragen met antwoorden op een driepuntschaal
- Het gaat alleen om de reacties/vaardigheden van de jongere en niet om de gevoelens die
onderdeel zijn van de definitie (zelfvertrouwen, self-efficacy)
- Opkomen voor zichzelf rekening houdend met een ander zie je terug, maar niet opkomen
voor een ander en zelfreflectie
4
