Beginselen van de Democratische Rechtsstaat Hoorcollege samenvatting

Wat is een democratie en welke twee vormen van een democratie zijn er?

Antwoord: Een democratie is een beslissingsvorm. Vertegenwoordigende democratie - parlement - maatschappelijke organisaties (vakbonden) Rechtstreekse democratie - volksvergadering - referenda (bindende) - inspraak

Wat is de essentie van een rechtsstaat?

Antwoord: Een rechtsstaat zijn houdt in dat de beslissingen die worden genomen door de autoriteiten niet zomaar elke inhoud mogen hebben. Er worden bepaalde grenzen gesteld.

Wanneer kan er gesproken worden van een rechtsstaat? Waar moet een staat aan voldoen?

Antwoord: - grondrechten - legaliteit: bevoegdheden moeten wettelijk worden vastgelegd. De overheid kan daardoor alleen doen wat haar is toebedeeld. - machtenscheiding - rechtspraak

Gaan een rechtsstaat en een democratie hand in hand? Zo nee, waarom? En zijn er dan wel raakvlakken?

Antwoord: Nee, democratie is slechts een beslissingsvorm die compleet los staat van het begrip rechtsstaat. Aan de vereisten van de rechtsstaat kan namelijk voldaan worden zonder dat er sprake is van een democratie in een land. Democratie kan zelfs een rechtsstaat inperken of ondermijnen. De meerderheid kan er voor kiezen om besluiten te nemen die haaks staan op de rechtsstaat. Daarnaast kan ook de rechtsstaat de democratie in de weg staan doordat zij eisen stelt die de meerderheid niet wilt hebben. Er zijn aan de andere kant ook wel raakvlakken. De politieke rechten die een rechtsstaat komen overeen met de participatierechten die in een democratie noodzakelijk zijn. Een democratie kan ook worden gezien als een voorwaarde voor de politieke vrijheid die een rechtsstaat vereist. Tot slot zou je kunnen zeggen dat een rechtsstaat en de vrijheden die hiermee gepaard gaan noodzakelijk zijn voor het functioneren van een democratie. Het gaat hierbij immers om het in vrijheid keuzes maken.

Wat houdt legaliteit in en hoe kan dit vereiste een waarborg zijn voor een democratie?

Antwoord: Legaliteit houdt in dat de bevoegdheden die aan de overheid toekomen een wettelijke basis moeten hebben. Binnen een democratie worden de wetten vastgesteld door de regering en de Staten-Generaal. De volksvertegenwoordiging is dus betrokken bij het wetgevingsproces. Dit betekent dat de bevoegdheden van de overheid democratisch zijn gelegitimeerd.

Wat is het verschil tussen de rule by law en de rule of law?

Antwoord: De rule by law vereist alleen formele totstandkomingsvereisten ten aanzien van bevoegdheden. De inhoud is irrelevant. Zolang er maar voldaan is aan de formele eisen. De rule of law vereist naast deze formele ook materiële eisen. De inhoud van de wet- en regelgeving dient van een zekere kwaliteit te zijn. Niet zomaar elke inhoud kan en mag worden vastgesteld.

Wat houdt de machtenscheiding in?

Antwoord: Machtenscheiding betekent dat de uitvoerende, wetgevende en rechtsprekende macht van elkaar dienen te worden gescheiden. Deze bevoegdheden dienen toe te komen aan verschillende instanties.

Wie is binnen de machtenscheiding volgens de regel de de primaat? Welke nuanceringen kunnen hierin aangebracht worden?

Antwoord: Volgens het boekje is de wetgever de primaat. Deze staat bovenaan de piramide. De andere twee machten dienen zich aan de wetten te houden die deze macht uitvaardigt. Allereerst kan dit model genuanceerd worden door het feit dat de rechter een beslissing van de wetgever ongedaan kan maken door deze in strijd te achten met internationale regelgeving (art. 94GW). Daarnaast zal het bestuur soms beslissingen nemen om aan de wens van burgers te voldoen. Zij zullen deze groep immers tevreden moeten houden. De wetgever kan in deze gevallen dan alsnog later ingrijpen door het uitvaardigen van nieuwe wetgeving.

Mag de Nederlandse rechter formele wetgeving aan de Grondwet toetsen? En hoe zit dat met fundamentele rechtsbeginselen en het Statuut? Zo nee, wat mag hij dan wel?

Antwoord: De Nederlandse rechter mag formele wetgeving niet aan de Grondwet toetsen volgens het toetsingsverbod van art. 120 GW. Het Harmonisatiewetarrest heeft bepaald dat dit ook niet mogelijk is ten aanzien van fundamentele rechtsbeginselen en het Statuut. Daarentegen mag hij wel lagere wetgeving toetsen aan de Grondwet. Ook kan hij formele wetten wel grondwetsconform uitleggen. Ten derde kan hij toetsen aan internationale verdragen art. 93/94 GW. Tot slot kan er een verklaring van onverenigbaarheid worden uitgevaardigd zoals gebeurt in Harmonisatiewetarrest. Dit is geen officiële mogelijkheid maar onze docent noemde dit. In dit arrest zei de HR dat het inderdaad in strijd was met en fundamenteel rechtsbegisnel maar hier werd voor de rest niets mee gedaan. Dit is hierna nooit meer gebeurd.

Wat verstaan de in Nederland onder de constitutie? Kan er gesproken worden van constitutionele toetsing in Nederland?

Antwoord: In Nederland verstaan we onder de constitutie niet alleen de Grondwet maar meerdere documenten. Zoals internationale verdragen. In tegenstelling tot de VS waar zij maar één constitutie hebben en deze ook zien als het hoogste wettelijke document. Volgens art. 120 GW mag de rechter niet toetsen aan onze Grondwet. In strikte zin zou je dus kunnen zeggen dat we in Nederland geen constitutionele toetsing kennen. Echter in ruime zin hebben we dit wel. De rechter kan immers wel toetsen aan internationale regelgeving en verdragen art. 93 94 GW.