BURGERLIJK RECHT
Hoofdstukken vermogensrecht – J.H. Nieuwenhuis
H1: vermogensrechten
1.1 inleiding
Vermogensrechten = rechten die overdraagbaar zijn of ertoe strekken de rechthebbende
stoffelijk voordeel te verschaffen (art. 3:6)
Goederen = alle zaken en alle vermogensrechten (art. 3:1)
Zaken = de voor menselijke beheersing vatbare stoffelijke objecten (art. 3:2)
Iedere zaak is een goed (maar niet ieder goed is een zaak)
Registergoederen = goederen voor welker overdracht/vestiging inschrijving in daartoe
bestemde openbare registers noodzakelijk is (art. 3:10). Alle onroerende zaken en sommige
roerende zaken zijn registergoederen.
Zaak onroerend? Art. 3:3 BW jo. arrest Portacabin.
1.2 eigendom en vorderingsrecht
Relatief recht: een rechtsbetrekking tussen 2 bepaalde personen (schuldeiser en
schuldenaar) (bijv. vorderingsrecht)
Absoluut recht: recht kan tegen iedereen gehandhaafd worden (eigendom)
• Exclusiviteit: eigenaar hoeft niet te accepteren dat een ander gebruik maakt v/d zaak
• Droit de suite: heeft zaakgevolg. Eigendom blijft op de zaak rusten, ook als deze in
andere handen raakt.
o Uitzondering: nieuwe eigenaar te goeder trouw, dan niet zaakgevolg, art. 3:86
Persoonlijk recht: een aanspraak jegens een bepaalde persoon (vorderingsrecht)
Zakelijk recht: een recht op een zaak (eigendom, art. 5:1)
Onderworpen aan 2 beginselen:
• Individualiseringsprincipe: eigendom van alleen naar soort en hoeveelheid bepaalde
zaken is niet mogelijk (weten op welke zaak jouw eigendomsrecht betrekking heeft >
denk aan bierkratjes. 300 gestickerde zijn van jou, de 200 niet-gestickerd nog niet)
• Eenheidsbeginsel: wat de mens als eenheid ervaart, wordt ook door recht als eenheid
gezien (art. 5:3) (vulpen incl. dop) jo. 3:4. Wat geldt als bestanddeel?:
o Verkeersopvatting
HR Dépex/curatoren Bergel: apparatuur in bedrijfsgebouw een
bestanddeel? > als geschiktheid gebouw bij het ontbreken van dat
apparatuur als onvoltooid wordt beschouwd (niet functie die
apparatuur vervult in productieproces van het in het gebouw
uitgeoefende bedrijf).
o Zeer hechte fysieke binding
Beperkt recht = een recht dat is afgeleid uit een meer omvattend recht (art. 3:8). Absoluut
recht. Gesloten stelsel van beperkte rechten, te onderscheiden in:
• Zekerheidsrechten: verlenen de rechthebbende meer zekerheid bij het verhaal
van zijn vorderingsrecht (recht op hypotheek)
• Gebruiksrechten: geven de beperkt gerechtigde bepaalde bevoegdheden tot
gebruik (erfpacht, vruchtgebruik)
,Botsing van beperkte rechten het oudere beperkte recht gaat voor.
(Bijv. als er vruchtgebruik eerder was, kan huis met hypotheek alleen verkocht worden met
instandhouding vruchtgebruik. Vruchtgebruik later dan hypotheek: vruchtgebruik teniet)
Botsing van vorderingsrechten vorderingsrechten zijn gelijkwaardig ongeacht de volgorde
waarin zij zijn ontstaan. Krijgen beide naar evenredigheid terug.
Uitzonderingen: art. 3:277 (erkende redenen van voorrang) + art. 3:298 (R&B)
H2: totstandkoming obligatoire overeenkomst
2.1 inleiding
Verbintenis: een vermogensrechtelijke rechtsbetrekking tussen twee (of meer) personen.
- De één (schuldenaar, debiteur) tot een prestatie verplicht
- De ander (schuldeiser, crediteur) tot prestatie gerechtigd
2.2 aanbod en aanvaarding
Art. 6:217 – een overeenkomst komt tot stand door aanbod en aanvaarding daarvan.
Aanbod: wilsverklaring waarin een voorstel tot het sluiten van een overeenkomst is vervat.
Aanbod verliest kracht in de volgende gevallen:
a. Aanbod verworpen door degene tot wie het is gericht (art. 6:221 lid 2)
b. Tijdverloop. Termijn niet uitdrukkelijk bepaald:
o Mondeling aanbod: moet terstond geaccepteerd worden
o Schriftelijk: aanbod geldig gedurende de tijd de wederpartij redelijkerwijs
nodig heeft zich over het aanbod te beraden (art. 6:221 lid 1)
c. Herroeping door aanbieder (art. 6:219)
> Kan alleen zolang het aanbod niet is aanvaard of als mededeling dat aanbod is
aanvaard nog niet is verzonden.
Afwijkende vormen van het aanbod:
Vrijblijvend aanbod: ook na aanvaarding kan het aanbod worden herroepen op voorwaarde
dat dit zonder uitstel gebeurt (art. 6:219 lid 2)
Onherroepelijk aanbod: gedurende de termijn van onherroepelijkheid kan het aanbod niet
worden herroepen (“aanbod geldig tot…”, “aanvaarden voor”) (art. 6:219 lid 1)
Intrekken van een verklaring: voorkomen dat een geldig aanbod tot stand komt.
> De intrekking moet de persoon tot wie zij gericht is eerder dan, of gelijktijdig met, de
ingetrokken verklaring bereiken (art. 3:37 lid 5)
Tijdstip dat overeenkomst tot stand komt: aanvaarding aanbod.
Art. 3:37 lid 3 – ontvangsttheorie: de aanvaarding moet om haar werking te hebben, de
persoon bereikt hebben.
2.3. Handelingsbekwaamheid
Art. 3:32 – handelingsonbekwaamheid.
Een rechtshandeling van een onbekwame is vernietigbaar (art. 3:32 lid 2). Onbekwaam als:
• Onder de 18 jaar. Uitzonderingen:
o Toestemming wettelijke vertegenwoordiger (art. 1:234 lid 1)
, o Toestemming verondersteld verleend/maatschappelijk verkeer (art. 1:234 lid 3)
o Handlichting – toestemming verleend door kantonrechter (art. 1:235)
• Handelingsonbekwaamheid bij meerderjarige (curatele) (art. 1:381)
Handelingsonbekwame hogere prioriteit dan belangen handelsverkeer
Niet onder handelingsonbekwaamheid vallen:
- Gebondenheid voortvloeiend uit onrechtmatige daad
- Mogelijkheid rechtshandeling te verrichten in naam van ander (vertegenwoordiger)
Nietig of vernietigbaar? (Art. 3:32 lid 2):
- Rechtshandeling onbekwame: vernietigbaar
- Eenzijdige rechtshandeling onbekwame, niet gericht tot 1 of meer bepaalde
personen: nietig
2.4 Wil of verklaring
Art. 3:33 – Rechtshandeling vereist een op een rechtsgevolg gerichte wil die zich door
verklaring heeft geopenbaard.
Art. 3:34 – geestelijke stoornis. Indien aan de voorwaarden is voldaan, is de overeenkomst
vernietigbaar. Behalve als de wederpartij zich met succes beroept op gerechtvaardigd
vertrouwen (art. 3:35)
Art. 3:35 – vertrouwensbeginsel
Vertrouwen is gerechtvaardigd wanneer fidens zich met redelijke zorg zich ervan heeft
overtuigd dat de ander zich van strekking verklaring bewust was.
De niet bedoelde verklaring van de een staat tegenover vertrouwen ander.
HR Gemeente Bunde/Erckens: wat beide personen over en weer hebben verklaard en wat zij
in de gegeven omstandigheden uit elkaars verklaringen redelijkerwijs mochten toekennen
Art. 3:32 vs. art. 3:35 > art. 3:32 gaat voor (handelingsonbekwaamheid minderjarige voor
gerechtvaardigd vertrouwen)
Art. 3:34 vs. art. 3:35 > art. 3:35 gaat voor (gerechtvaardigd vertrouwen voor geestelijke
stoornis)
2.5. De ongeoorloofde overeenkomst
Art. 3:40 – ongeoorloofde overeenkomsten. 3 gevallen:
- Lid 1: inhoud ongeoorloofd
- Lid 2: sluiten overeenkomst is verboden (door wetsbepaling)
- Strekking is ongeoorloofd: de voor beide partijen voorziene gevolgen en kenbare
motieven van de overeenkomst (gevolg dat afval in rivier wordt geloosd)
2.6 Dwaling
Art. 6:228 – dwaling: een wilsbesluit tot het sluiten van overeenkomst gevormd onder
invloed van onjuiste voorstelling van zaken kan leiden tot aantastbaarheid van de OVK,
want wil is centraal element van de rechtshandeling (art. 3:33). Eisen:
1. Causaal verband tussen dwaling en totstandkoming overeenkomst: overeenkomst
zou zonder de onjuiste voorstelling van zaken niet gesloten zijn.
, 2. De dwaling valt onder één van de rubrieken van lid 1:
a. Dwaling te wijten aan inlichting van de wederpartij
b. Ongeoorloofd zwijgen door de wederpartij (HR Van Geest/Nederlof):
Mededelingsplicht gaat boven onderzoeksplicht
c. Wederzijdse dwaling
3. Kenbaarheid: wederpartij begreep of had moeten begrijpen dat de omstandigheden
waarover werd gedwaald voor dwalende van doorslaggevende betekenis waren
4. Geen uitsluitend toekomstige omstandigheid (HR Bredero/Driessen)
5. Dwaling komt niet voor rekening dwalende. Dwaling mag niet in verband staan met:
- aard overeenkomst (in het contract voorwaarden die mogelijkheid van dwaling
ontnemen. Bijv. “voetstoots” of “op eigen bate en schade”)
- verkeer geldende opvattingen (beker blijkt na verkoop heel veel waard)
- omstandigheden van het geval
2.7 Bedrog
Bedrog (3:44 lid 3): onjuiste voorstelling zaken opzettelijk door tegenpartij teweeggebracht.
> OVK niet gesloten als opzettelijke misleiding achterwege was gelaten? Vernietigbaar (lid 1)
Vormen van misleiding:
- Een opzettelijk gedane onjuiste mededeling
- Het opzettelijk verzwijgen van feit dat de verzwijger verplicht was mede te delen
- Een andere kunstgreep (art. 3:44 lid 3)
Bedrog is vorm van dwaling. Echter staat bij bedrog de onrechtmatigheid al vast, bij dwaling
moet dit nog apart aangetoond worden.
2.8 Bedreiging
Art. 3:44 lid 2– bedreiging: als er sprake is van onrechtmatige bedreiging met enig nadeel in
persoon of goed.
Gebrek in wilsvorming is gelegen in de vrees voor mogelijk nadeel (niet onjuiste voorstelling
van zaken)
2.9 Misbruik van omstandigheden
Art. 3:44 (4) – OVK vernietigbaar als zij tot stand is gekomen door misbruik van
omstandigheden. Eisen:
1. Bijzondere omstandigheden (noodtoestand, onervarenheid, afhankelijkheid etc.)
2. Kenbaarheid: wederpartij wist dat ander door de bijzondere omstandigheid
bewogen werd tot het sluiten van de OVK
3. Misbruik
4. Causaal verband: zonder misbruik van omstandigheden zou OVK niet zijn gesloten
2.10 Nietigheid en vernietigbaarheid
Vernietigbaarheid: overeenkomst blijft van kracht zolang deze niet is vernietigd. Vernietiging
heeft terugwerkende kracht (art. 3:53 lid 1)
Nietig: geen verbintenissen ontstaan (hebben partijen wel al handelingen verricht, moet dit
teruggedraaid worden (art. 6:203 e.v.))
Hoofdstukken vermogensrecht – J.H. Nieuwenhuis
H1: vermogensrechten
1.1 inleiding
Vermogensrechten = rechten die overdraagbaar zijn of ertoe strekken de rechthebbende
stoffelijk voordeel te verschaffen (art. 3:6)
Goederen = alle zaken en alle vermogensrechten (art. 3:1)
Zaken = de voor menselijke beheersing vatbare stoffelijke objecten (art. 3:2)
Iedere zaak is een goed (maar niet ieder goed is een zaak)
Registergoederen = goederen voor welker overdracht/vestiging inschrijving in daartoe
bestemde openbare registers noodzakelijk is (art. 3:10). Alle onroerende zaken en sommige
roerende zaken zijn registergoederen.
Zaak onroerend? Art. 3:3 BW jo. arrest Portacabin.
1.2 eigendom en vorderingsrecht
Relatief recht: een rechtsbetrekking tussen 2 bepaalde personen (schuldeiser en
schuldenaar) (bijv. vorderingsrecht)
Absoluut recht: recht kan tegen iedereen gehandhaafd worden (eigendom)
• Exclusiviteit: eigenaar hoeft niet te accepteren dat een ander gebruik maakt v/d zaak
• Droit de suite: heeft zaakgevolg. Eigendom blijft op de zaak rusten, ook als deze in
andere handen raakt.
o Uitzondering: nieuwe eigenaar te goeder trouw, dan niet zaakgevolg, art. 3:86
Persoonlijk recht: een aanspraak jegens een bepaalde persoon (vorderingsrecht)
Zakelijk recht: een recht op een zaak (eigendom, art. 5:1)
Onderworpen aan 2 beginselen:
• Individualiseringsprincipe: eigendom van alleen naar soort en hoeveelheid bepaalde
zaken is niet mogelijk (weten op welke zaak jouw eigendomsrecht betrekking heeft >
denk aan bierkratjes. 300 gestickerde zijn van jou, de 200 niet-gestickerd nog niet)
• Eenheidsbeginsel: wat de mens als eenheid ervaart, wordt ook door recht als eenheid
gezien (art. 5:3) (vulpen incl. dop) jo. 3:4. Wat geldt als bestanddeel?:
o Verkeersopvatting
HR Dépex/curatoren Bergel: apparatuur in bedrijfsgebouw een
bestanddeel? > als geschiktheid gebouw bij het ontbreken van dat
apparatuur als onvoltooid wordt beschouwd (niet functie die
apparatuur vervult in productieproces van het in het gebouw
uitgeoefende bedrijf).
o Zeer hechte fysieke binding
Beperkt recht = een recht dat is afgeleid uit een meer omvattend recht (art. 3:8). Absoluut
recht. Gesloten stelsel van beperkte rechten, te onderscheiden in:
• Zekerheidsrechten: verlenen de rechthebbende meer zekerheid bij het verhaal
van zijn vorderingsrecht (recht op hypotheek)
• Gebruiksrechten: geven de beperkt gerechtigde bepaalde bevoegdheden tot
gebruik (erfpacht, vruchtgebruik)
,Botsing van beperkte rechten het oudere beperkte recht gaat voor.
(Bijv. als er vruchtgebruik eerder was, kan huis met hypotheek alleen verkocht worden met
instandhouding vruchtgebruik. Vruchtgebruik later dan hypotheek: vruchtgebruik teniet)
Botsing van vorderingsrechten vorderingsrechten zijn gelijkwaardig ongeacht de volgorde
waarin zij zijn ontstaan. Krijgen beide naar evenredigheid terug.
Uitzonderingen: art. 3:277 (erkende redenen van voorrang) + art. 3:298 (R&B)
H2: totstandkoming obligatoire overeenkomst
2.1 inleiding
Verbintenis: een vermogensrechtelijke rechtsbetrekking tussen twee (of meer) personen.
- De één (schuldenaar, debiteur) tot een prestatie verplicht
- De ander (schuldeiser, crediteur) tot prestatie gerechtigd
2.2 aanbod en aanvaarding
Art. 6:217 – een overeenkomst komt tot stand door aanbod en aanvaarding daarvan.
Aanbod: wilsverklaring waarin een voorstel tot het sluiten van een overeenkomst is vervat.
Aanbod verliest kracht in de volgende gevallen:
a. Aanbod verworpen door degene tot wie het is gericht (art. 6:221 lid 2)
b. Tijdverloop. Termijn niet uitdrukkelijk bepaald:
o Mondeling aanbod: moet terstond geaccepteerd worden
o Schriftelijk: aanbod geldig gedurende de tijd de wederpartij redelijkerwijs
nodig heeft zich over het aanbod te beraden (art. 6:221 lid 1)
c. Herroeping door aanbieder (art. 6:219)
> Kan alleen zolang het aanbod niet is aanvaard of als mededeling dat aanbod is
aanvaard nog niet is verzonden.
Afwijkende vormen van het aanbod:
Vrijblijvend aanbod: ook na aanvaarding kan het aanbod worden herroepen op voorwaarde
dat dit zonder uitstel gebeurt (art. 6:219 lid 2)
Onherroepelijk aanbod: gedurende de termijn van onherroepelijkheid kan het aanbod niet
worden herroepen (“aanbod geldig tot…”, “aanvaarden voor”) (art. 6:219 lid 1)
Intrekken van een verklaring: voorkomen dat een geldig aanbod tot stand komt.
> De intrekking moet de persoon tot wie zij gericht is eerder dan, of gelijktijdig met, de
ingetrokken verklaring bereiken (art. 3:37 lid 5)
Tijdstip dat overeenkomst tot stand komt: aanvaarding aanbod.
Art. 3:37 lid 3 – ontvangsttheorie: de aanvaarding moet om haar werking te hebben, de
persoon bereikt hebben.
2.3. Handelingsbekwaamheid
Art. 3:32 – handelingsonbekwaamheid.
Een rechtshandeling van een onbekwame is vernietigbaar (art. 3:32 lid 2). Onbekwaam als:
• Onder de 18 jaar. Uitzonderingen:
o Toestemming wettelijke vertegenwoordiger (art. 1:234 lid 1)
, o Toestemming verondersteld verleend/maatschappelijk verkeer (art. 1:234 lid 3)
o Handlichting – toestemming verleend door kantonrechter (art. 1:235)
• Handelingsonbekwaamheid bij meerderjarige (curatele) (art. 1:381)
Handelingsonbekwame hogere prioriteit dan belangen handelsverkeer
Niet onder handelingsonbekwaamheid vallen:
- Gebondenheid voortvloeiend uit onrechtmatige daad
- Mogelijkheid rechtshandeling te verrichten in naam van ander (vertegenwoordiger)
Nietig of vernietigbaar? (Art. 3:32 lid 2):
- Rechtshandeling onbekwame: vernietigbaar
- Eenzijdige rechtshandeling onbekwame, niet gericht tot 1 of meer bepaalde
personen: nietig
2.4 Wil of verklaring
Art. 3:33 – Rechtshandeling vereist een op een rechtsgevolg gerichte wil die zich door
verklaring heeft geopenbaard.
Art. 3:34 – geestelijke stoornis. Indien aan de voorwaarden is voldaan, is de overeenkomst
vernietigbaar. Behalve als de wederpartij zich met succes beroept op gerechtvaardigd
vertrouwen (art. 3:35)
Art. 3:35 – vertrouwensbeginsel
Vertrouwen is gerechtvaardigd wanneer fidens zich met redelijke zorg zich ervan heeft
overtuigd dat de ander zich van strekking verklaring bewust was.
De niet bedoelde verklaring van de een staat tegenover vertrouwen ander.
HR Gemeente Bunde/Erckens: wat beide personen over en weer hebben verklaard en wat zij
in de gegeven omstandigheden uit elkaars verklaringen redelijkerwijs mochten toekennen
Art. 3:32 vs. art. 3:35 > art. 3:32 gaat voor (handelingsonbekwaamheid minderjarige voor
gerechtvaardigd vertrouwen)
Art. 3:34 vs. art. 3:35 > art. 3:35 gaat voor (gerechtvaardigd vertrouwen voor geestelijke
stoornis)
2.5. De ongeoorloofde overeenkomst
Art. 3:40 – ongeoorloofde overeenkomsten. 3 gevallen:
- Lid 1: inhoud ongeoorloofd
- Lid 2: sluiten overeenkomst is verboden (door wetsbepaling)
- Strekking is ongeoorloofd: de voor beide partijen voorziene gevolgen en kenbare
motieven van de overeenkomst (gevolg dat afval in rivier wordt geloosd)
2.6 Dwaling
Art. 6:228 – dwaling: een wilsbesluit tot het sluiten van overeenkomst gevormd onder
invloed van onjuiste voorstelling van zaken kan leiden tot aantastbaarheid van de OVK,
want wil is centraal element van de rechtshandeling (art. 3:33). Eisen:
1. Causaal verband tussen dwaling en totstandkoming overeenkomst: overeenkomst
zou zonder de onjuiste voorstelling van zaken niet gesloten zijn.
, 2. De dwaling valt onder één van de rubrieken van lid 1:
a. Dwaling te wijten aan inlichting van de wederpartij
b. Ongeoorloofd zwijgen door de wederpartij (HR Van Geest/Nederlof):
Mededelingsplicht gaat boven onderzoeksplicht
c. Wederzijdse dwaling
3. Kenbaarheid: wederpartij begreep of had moeten begrijpen dat de omstandigheden
waarover werd gedwaald voor dwalende van doorslaggevende betekenis waren
4. Geen uitsluitend toekomstige omstandigheid (HR Bredero/Driessen)
5. Dwaling komt niet voor rekening dwalende. Dwaling mag niet in verband staan met:
- aard overeenkomst (in het contract voorwaarden die mogelijkheid van dwaling
ontnemen. Bijv. “voetstoots” of “op eigen bate en schade”)
- verkeer geldende opvattingen (beker blijkt na verkoop heel veel waard)
- omstandigheden van het geval
2.7 Bedrog
Bedrog (3:44 lid 3): onjuiste voorstelling zaken opzettelijk door tegenpartij teweeggebracht.
> OVK niet gesloten als opzettelijke misleiding achterwege was gelaten? Vernietigbaar (lid 1)
Vormen van misleiding:
- Een opzettelijk gedane onjuiste mededeling
- Het opzettelijk verzwijgen van feit dat de verzwijger verplicht was mede te delen
- Een andere kunstgreep (art. 3:44 lid 3)
Bedrog is vorm van dwaling. Echter staat bij bedrog de onrechtmatigheid al vast, bij dwaling
moet dit nog apart aangetoond worden.
2.8 Bedreiging
Art. 3:44 lid 2– bedreiging: als er sprake is van onrechtmatige bedreiging met enig nadeel in
persoon of goed.
Gebrek in wilsvorming is gelegen in de vrees voor mogelijk nadeel (niet onjuiste voorstelling
van zaken)
2.9 Misbruik van omstandigheden
Art. 3:44 (4) – OVK vernietigbaar als zij tot stand is gekomen door misbruik van
omstandigheden. Eisen:
1. Bijzondere omstandigheden (noodtoestand, onervarenheid, afhankelijkheid etc.)
2. Kenbaarheid: wederpartij wist dat ander door de bijzondere omstandigheid
bewogen werd tot het sluiten van de OVK
3. Misbruik
4. Causaal verband: zonder misbruik van omstandigheden zou OVK niet zijn gesloten
2.10 Nietigheid en vernietigbaarheid
Vernietigbaarheid: overeenkomst blijft van kracht zolang deze niet is vernietigd. Vernietiging
heeft terugwerkende kracht (art. 3:53 lid 1)
Nietig: geen verbintenissen ontstaan (hebben partijen wel al handelingen verricht, moet dit
teruggedraaid worden (art. 6:203 e.v.))
