Pro- and antisocial behavior
Literatuur Thema 1 – Theorieën van agressie
Overzicht van theoretische verklaringen van agressie als sociaal gedrag:
Agressie gezien als … Hoofd database Empirisch bewijs
Biologische
benaderingen
Ethologie … interne energie Dierstudies. Geen steun als model
vrijgelaten door externe voor menselijke
cues (stoomketel model). agressie, maar populair
in ‘lay discourse’.
Sociobiologie … product van evolutie door Dierstudies en Steun voor
natuurlijke selectie. correlationeel studies bij correlationele maar niet
mensen. causale links.
Gedragsgenetica … overgedragen als deel van Tweeling en adoptie Steun voor
genetische samenstelling. studies. voorspellende waarde
van genetische
gelijkenis.
Hormonale … beïnvloed door Vergelijking tussen Enige empirische steun.
verklaringen mannelijke sekshormonen gewelddadige en non-
en cortisol. gewelddadige
individuen.
Psychologische
benaderingen
Freudiaanse … een destructief instinct. Case studies. Geen kwantitatieve
psychoanalyse empirische evaluatie,
maar belangrijke bron
voor F-A hypothese.
Frustratie-agressie … een waarschijnlijke Experimentele studies. Steun door empirisch
(F-A) hypothese reactie op frustratie (eerder bewijs.
bij agressieve cues).
Cognitief neo- … een resultaat van affect Experimentele studies Steun door empirisch
associatief model en door aversieve stimulatie bewijs.
excitatie transfer geïnterpreteerd als
theorie boosheid.
Learning theorie … een resultaat van Experimentele en Steun door empirisch
reinforcement (direct of observationele studies. bewijs.
indirect/geobserveerd).
Sociale … een resultaat van sociale Experimentele en Steun door empirisch
informatieverwerking informatieverwerking van longitudinale studies. bewijs.
modellen geleerde scripts.
General Aggression … een resultaat van Correlationeel Integratie van
Model (GAM) persoonlijke en situationele experimentele en bevindingen van de
inputvariabelen die longitudinale studies. psychologische
affectieve, cognitieve en benaderingen.
fysiologische reacties
uitlokken.
,De biologische en psychologische verklaringen zijn niet mutueel exclusief, maar
complementair. Ze gaan over verschillende aspecten van agressie. Elke benadering wordt nu
verder uitgelegd, met aandacht voor de vragen:
- Is agressie een aangeboren kwaliteit?
- Is het mogelijk voor agressief gedrag om veranderd, voorkomen of gecontroleerd te
worden?
Biologische verklaringen
Ethologie: agressie als een interne energie.
- Het hydraulisch model (ook wel steam-boiler model) van Konrad Lorenz zegt dat een
mens of dier constant agressieve energie opbouwt totdat het wordt vrijgelaten tot
een externe cue.
o Of en wanneer dit vrijgelaten wordt in een agressieve reactie hangt af van:
1. Het niveau van agressieve energie.
2. De sterkte van externe stimuli die een agressieve reactie kunnen
triggeren.
o Als de energie te veel wordt zonder vrijgelaten te worden, zal het
overstromen en leiden tot een spontane agressie.
o Volgens dit model is agressief gedrag een onvermijdelijk gevolg van de
continue productie van agressieve energie (dus zelfs als er geen uitlokkende
stimuli zijn).
o Lorenz zag echter wel de mogelijkheid om agressieve energie op een
gecontroleerde en sociaal acceptabele manier vrij te laten (bv. via sport).
Hierdoor blijft agressieve energie onder de drempel van destructieve
agressie-uitingen.
- Bij het overdragen van dit model naar mensen moet bedacht worden dat aangeboren
inhibitie om eigen soort te vermoorden er niet is bij mensen. Hierdoor, en door de
ontwikkeling van dodelijke wapens, hebben mensen ongecontroleerde niveaus van
agressie en geweld.
o Er is kritiek over dit model voor de mens. Mensen kunnen namelijk agressieve
gedragingen vlak na elkaar tonen, zonder eerst weer die energie op te
bouwen. Verder wordt de vrijlating van agressieve energie door sport veel
tegengesproken.
Sociobiologie: agressie als product van natuurlijke selectie.
- Evolutietheorie (Darwin) gedrag moet adaptief zijn om genetisch doorgegeven te
worden (dus de overlevingskans van de soort vergroten).
- Agressie zou doorgegeven zijn omdat het de kans op overleving en reproductie
vergroot (vanwege agressie tegen aanvallers of tegen rivalen in het paarproces).
o Maar soms is het juist maladaptief (bv. tegen een sterkere rivaal risico).
, o Uit onderzoek bleek dat dieren daarom soms niet gaan vechten als hun
tegenstander groter en sterker lijkt. Bij mannen is er ook een correlatie tussen
lengte en fysieke agressie.
- De mogelijkheid tot seksuele agressie zou aangeboren zijn, wanneer een mannetje
geen consensuele paarpartners kan vinden (vanwege evolutionair voordeel).
o Bewijs komt uit onderzoek over seksueel geweld bij soorten en uit
misdaadstatistieken bij de mens (verkrachting vooral bij jonge, vruchtbare
vrouwen, door mannen met een lage SES). Er is veel kritiek hierop.
Er zijn ook alternatieve hypothesen. Zo zou fysieke agressie bij lange
vs. korte mannen ook kunnen komen door eerdere reinforcement.
Gedragsgenetica: is agressie erfelijk?
- Gedragsgenetica stelt dat genetisch gerelateerde mensen meer vergelijkbaar zijn in
agressieve neigingen. Dit is ook centraal bij de sociobiologische redenering.
- Bij adoptiestudies kunnen individuen met hun biologische ouders (gedeelde genen)
vergeleken worden en met hun adoptieve ouders (gedeelde omgeving). Bij
tweelingstudies kan gekeken worden of eeneiige tweelingen vergelijkbaarder zijn op
agressief gedrag dan twee-eiige tweelingen (100% vs. 50% genetisch hetzelfde).
o Gedeelde genetische samenstelling bleek tot 50% van agressief gedrag te
bepalen (meer bepalend dan omgevingsfactoren bij volwassenen, maar juist
minder bij kinderen en adolescenten). Genetische invloed bleek groter bij
vragenlijst metingen dan gedragsindicatoren.
o Daarnaast hebben genetische en omgevingsfactoren wellicht een additief
effect. Grotere kans op criminaliteit als biologische én adoptieve ouders
crimineel zijn. Daarna grootste kans als biologische ouders alleen crimineel
zijn.
Dit suggereert dat genetische invloed groter is. Maar vaak werd geen
onderscheid gemaakt tussen gewelddadige en niet-gewelddadige
misdaden (verkeerd als je kijkt naar agressief gedrag, en niet naar
antisociaal gedrag).
- Genen kunnen aanleg voor agressief gedrag meegeven, maar omgevingsfactoren
spelen een cruciale rol bij bepalen of het ook echt zo geuit wordt. Maar als je het van
je ouders erft, is de kans natuurlijk wel groter dat je in een agressie-gevoelige familie
opgroeit.
o Met de aanleg kunnen kinderen negatief reageren op de sociale omgeving
door agressief gedrag (interactieve invloed nature en nurture).
Hormonen en agressie.
- Testosteron is gerelateerd aan activatie van fight impulsen en inhibitie van flight
gedrag (eerder agressieve reactie). Deze link is zwakker bij mensen dan bij dieren
(agressie meer sociaal gereguleerd).
o De situatie speelt ook mee. Zo zorgt omgaan met een pistool voor meer
testosteron (en agressief gedrag) dan spelen met speelgoed.
, - Lage cortisol is gelinkt aan fearlessness, risico’s nemen en ongevoeligheid voor staf.
Dit voorspelt agressief gedrag later. Uit een ander onderzoek bleek dat hoge
testosteron en lage cortisol samen agressie voorspellen (omdat cortisol testosteron
normaal inhibeert).
- Hormonen zijn niet bepalend voor agressie. Ze werken samen met veel factoren.
Psychologische verklaringen
Freudiaanse psychoanalyse: agressie als een destructief instinct.
- Dual instinct theory (Freud) Gedrag wordt gedreven door 2 basiskrachten als
essentieel onderdeel van de menselijke natuur: levensinstinct (Eros) en doodinstinct
(Thanatos). Eros drijft iemand tot plezier zoeken en wensvervulling, terwijl thanatos
gericht is op zelfdestructie.
o Agressief gedrag naar een ander wordt gezien als oplossing voor conflict
tussen eros en thanatos. Freud noemt wel de mogelijkheid om de
destructieve energie vrij te laten door non-agressief gedrag (bv. grapjes),
maar slechts met tijdelijke effecten.
- Volgens deze benadering is agressie onvermijdelijk en buiten onze controle.
- Er is niet veel bewijs, maar deze theorie was wel een inspiratie voor de frustratie-
agressie hypothese.
Frustratie-agressie hypothese en de rol van agressieve cues.
- Een drive wordt geactiveerd als een vitale behoefte niet voldaan wordt en dient dan
als doelgerichte, energie-gevende kracht.
- Frustratie-agressie hypothese (Dollard): agressie wordt getriggerd door frustratie
(externe verstoring van doelgericht gedrag). De drive zorgt dan voor agressief gedrag
om het pad tot het doel te herstellen (bv. iemand wegduwen die voorkruipt in de rij).
o Later bleek dat niet elke frustratie leidt tot agressief gedrag (ook bv.
terugtrekking) en dat niet elk agressief gedrag voorafging aan frustratie.
De nieuwe versie van de hypothese stelt dat frustratie aansporingen
veroorzaakt tot verschillende reacties, waarvan agressie een mogelijke
is (grotere kans bij opeenvolgende frustraties).
Misplaatste agressie:
- Of frustratie zal leiden tot een agressieve reactie hangt af van moderatoren, die ook
kunnen verklaren waarom agressie vaak ‘misplaatst’ is van de frustrator naar een
meer toegankelijk of minder intimiderend doel.
- Frustratie gaat over doelblokkade, terwijl uitlokking verwijst naar een
interpersoonlijke situatie. De twee kunnen wel samenkomen (bv. wanneer iemand
frustraties van de ander blootstelt).
o Als je wraak wil nemen (bij frustratie/uitlokking), maar dit niet kan uiten (bv.
tegen je baas), kan een kleine volgende uitlokking (de ‘trigger’, bv. van een
collega) leiden tot sterke ‘getriggerde misplaatste agressie’.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper saschaderks. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,49. Je zit daarna nergens aan vast.
