Basisboek Sociaal Werk Hoofdstuk 3 De werkterreinen
§3.1 Sociaal werk – welzijn en samenleving
Deze paragraaf behandelt het sociaal werk dat vooral is gericht op de buurt en sociale
cohesie. De sociaal werker verschijnt hier in de gedaante van maatschappelijk werker,
buurt- en opbouwwerker, sociaal makelaar, sociaal ondernemer en vele andere etiketten die
erop geplakt zijn.
§3.1.1 Sociale samenhang
Belangrijke begrippen in de buurtaanpak zijn:
Sociale samenhang (sociale cohesie). Sociale samenhang in een gebied wijst op
het gegeven dat mensen die samen deze ruimte delen het gevoel willen hebben dat
zij bij elkaar horen en dat zij samen leven. Er kan sprake zijn van sociale samenhang
binnen een groep mensen (gezin/school/vereniging), groepen
(gezinnen/scholen/verenigingen) en in een grotere sociale eenheid (buurt/stad/land).
De samenhang binnen een grotere sociale eenheid ontstaat als mensen een
gezamenlijke identiteit met elkaar delen (= groepsvorming bv. dat we allemaal
Nederlanders zijn). Sommige mensen zijn van mening dat gevestigden, die al heel
lang ergens bij horen, het recht hebben om meer macht uit te oefenen dan de
mensen die nog niet zo lang ergens bij horen (buitenstaanders). Als er scherpe
scheidslijnen tussen groepen worden getrokken, kan een sterke samenhang binnen
een groep aanleiding geven tot het tegendeel van samenhang, namelijk uitsluiting
en sociale desintegratie. Het mee helpen bouwen aan en ontwikkelen van sociale
netwerken is een van de beroepsopgaven van sociale professionals. Als het
vermogen van mensen om met onderlinge verschillen om te gaan groot is, dan kan
dat stimulerend zijn voor een goede sociale samenhang. Superdiversiteit staat voor
het feit dat vooral de grote steden toegegroeid zijn naar een demografische situatie
waarin geen etnische groep meer in de meerderheid is en waar talloze kleinere en
grotere culturele gemeenschappen bestaan. De diversiteit neemt ook toe door de
kleinere verschillen binnen een culturele groep en door de vermaatschappelijking
waardoor allerlei mensen uit de zorg in de buurt komen wonen.
Vermaatschappelijking betekent ook meer mensen die extra aandacht en
ondersteuning vragen. Voor sociaal werkers is het werken aan sociale samenhang
en beter sociaal functioneren van bewoners, behoorlijk toegenomen in complexiteit
en moeilijkheidsgraad.
Sociaal kapitaal. Dit wordt omschreven als onderling vertrouwen tussen mensen en
tussen groepen in een samenleving. Er zijn 3 vormen van sociaal kapitaal:
- Bonding (binding) duidt op het vermogen van mensen om bindingen aan te
gaan die bijdragen tot een goede groepsinterne samenhang.
- Bridging (overbrugging) duidt op het vermogen van mensen om onderlinge
verschillen te overbruggen.
- Linking (realiseren van verbindingen) de rol van een sociaal werker is om te
zorgen dat mensen verbindingen realiseren met sociale instellingen die hen
verder op weg kunnen helpen.
§3.1.2 Wijkgericht werken
Sociale samenhang bevorderen we vooral door wijkgericht te werken. De aanpak gericht op
een wijk of buurt komt voort uit de overtuiging dat sociale problemen zoals armoede, gebrek
aan sociale samenhang, verloedering en dergelijke zich concentreren op bepaalde plekken
en in bepaalde buurten. Het sociaal werk in de wijk is het laatste decennium sterk in
opkomst en heeft in veel gemeente de vorm aangenomen van werken in wijkteams. Hierin
proberen sociaal werkers integrale hulp te verlenen en zich te richten op een
samenhangende benadering (= systeemtheoretische aanpak). Eigen kracht conferenties
= een bijeenkomst waarbij mensen samen met hun familie en bekenden een plan voor de
, toekomst maken (familiegroepsplan) als zij bijvoorbeeld hulp nodig hebben in het dagelijks
leven. Het wijkgericht werken is niet alleen gericht op dergelijke sociale problemen in de
buurt, maar ook op de fysieke problemen (troep op straat, slechte huizen, gevaarlijke
plekken) en de economische problemen (geringe werkgelegenheid, leegstaande
winkelpanden). Deze sociale aanpak richt zich op versterking van de sociale kwaliteit van
een buurt, door te werken aan sociale cohesie en participatie. De buurtaanpak is de laatste
jaren belangrijker geworden. Als sociale professional wil je soms verder kunnen kijken dan je
eigen specialisme. Ondanks alle goede hulpvormen die we in Nederland hebben, blijken er
hardnekkige problemen te bestaan die alleen met hulp van meerdere disciplines opgelost
kunnen worden.
Het wijkgericht werken kreeg een grote stimulans in het grotestedenbeleid, dat op zijn
beurt voortkwam uit het sociaal vernieuwingsbeleid. Sociaal vernieuwingsbeleid ontstond
eind jaren tachtig van de vorige eeuw. Sociale vernieuwing was aanvankelijk gericht op het
bestrijden van maatschappelijke achterstanden van dak- en thuislozen, verslaafden ouderen
allochtonen en vrouwen. Door een combinatie van individuele achterstandsbestrijding voor
leden van specifieke risicogroepen en investeringen in tientallen achterstandswijken,
ontstond de nog steeds populaire intensieve wijkaanpak.
Allochtonen wonen relatief vaker in achterstandswijken dan autochtonen. Ook gebruiken ze
meer sociale voorzieningen en zijn ze vaker geregistreerd als verdachte van een misdrijf.
Tegelijkertijd vertonen allochtone jongeren een stijgende lijn op alle fronten: in hun
onderwijspresentaties, in de afname van de drop-out, in de verbetering van de
arbeidsmarktpositie en in de kennis van de Nederlandse taal. Daarnaast maken allochtonen
carrière in de sport, het welzijnswerk, de politiek, het bedrijfsleven, de media en de
showbusiness. Veel jonge mensen hebben binding met hun stad of wijk; zij zijn trots op hun
lokale identiteit. Deze trots is goed te gebruiken om de sociale samenhang te versterken.
Transitiewijken zijn wijken waar nieuwe groepen met minder geld en sociaal kapitaal hun
eerste voet aan wal zetten. Geconcentreerde armoede dreigt de sociale samenhang in een
buurt of wijk onder druk te zetten. Een belangrijke taak van sociaal werkers bestaat erin om
mensen uit een achterstandspositie vooruit te helpen. Herstructureringswijken zijn
woonwijken die met een dergelijke opeenstapeling van fysieke en sociale problemen
kampen. Het is de bedoeling om deze wijken weer aantrekkelijk te maken voor zittende en
nieuwe bewoners.
Het bouwen van nieuwe woningen die beter voldoen aan de woonwensen van de
middenklasse wordt gezien als een goede manier om de draagkracht van de wijken te
versterken en de middeninkomens aan deze wijken te binden. De sociaal werker heeft hierin
de taak om mensen bij elkaar te brengen en het sociale kapitaal te versterken. De
wijkvernieuwing biedt kansen om werk te maken van de ruimte die in deze wijken voor de
jeugd beschikbaar is.
§3.1.3 Werksoorten
Er worden 4 relevante wijkgerichte functies beschreven:
1. Maatschappelijk werk. De maatschappelijk werker ondersteunt mensen die
problemen hebben met hun sociale functioneren. De aandacht gaat uit naar de
interacties die mensen hebben in het maatschappelijk verkeer. Veel kwetsbare
burgers hebben om het zo te zeggen een chronisch probleem in het voldoende
participeren en sociaal functioneren, waardoor er meer aandacht is voor behoefte
aan lichte langdurige ondersteuning, de zogenaamde ‘leun- en steuncontacten’.
2. Opbouwwerker of sociaal arrangeur. De opbouwwerker wordt tegenwoordig ook
wel sociaal arrangeur, sociaal ondernemer of sociaal makelaar genoemd. De
opbouwwerker concentreert zich op het in stand houden en ontwikkelen van de
sociale infrastructuur in de wijk. Het is een kenner van de buurt, niet alleen van de
§3.1 Sociaal werk – welzijn en samenleving
Deze paragraaf behandelt het sociaal werk dat vooral is gericht op de buurt en sociale
cohesie. De sociaal werker verschijnt hier in de gedaante van maatschappelijk werker,
buurt- en opbouwwerker, sociaal makelaar, sociaal ondernemer en vele andere etiketten die
erop geplakt zijn.
§3.1.1 Sociale samenhang
Belangrijke begrippen in de buurtaanpak zijn:
Sociale samenhang (sociale cohesie). Sociale samenhang in een gebied wijst op
het gegeven dat mensen die samen deze ruimte delen het gevoel willen hebben dat
zij bij elkaar horen en dat zij samen leven. Er kan sprake zijn van sociale samenhang
binnen een groep mensen (gezin/school/vereniging), groepen
(gezinnen/scholen/verenigingen) en in een grotere sociale eenheid (buurt/stad/land).
De samenhang binnen een grotere sociale eenheid ontstaat als mensen een
gezamenlijke identiteit met elkaar delen (= groepsvorming bv. dat we allemaal
Nederlanders zijn). Sommige mensen zijn van mening dat gevestigden, die al heel
lang ergens bij horen, het recht hebben om meer macht uit te oefenen dan de
mensen die nog niet zo lang ergens bij horen (buitenstaanders). Als er scherpe
scheidslijnen tussen groepen worden getrokken, kan een sterke samenhang binnen
een groep aanleiding geven tot het tegendeel van samenhang, namelijk uitsluiting
en sociale desintegratie. Het mee helpen bouwen aan en ontwikkelen van sociale
netwerken is een van de beroepsopgaven van sociale professionals. Als het
vermogen van mensen om met onderlinge verschillen om te gaan groot is, dan kan
dat stimulerend zijn voor een goede sociale samenhang. Superdiversiteit staat voor
het feit dat vooral de grote steden toegegroeid zijn naar een demografische situatie
waarin geen etnische groep meer in de meerderheid is en waar talloze kleinere en
grotere culturele gemeenschappen bestaan. De diversiteit neemt ook toe door de
kleinere verschillen binnen een culturele groep en door de vermaatschappelijking
waardoor allerlei mensen uit de zorg in de buurt komen wonen.
Vermaatschappelijking betekent ook meer mensen die extra aandacht en
ondersteuning vragen. Voor sociaal werkers is het werken aan sociale samenhang
en beter sociaal functioneren van bewoners, behoorlijk toegenomen in complexiteit
en moeilijkheidsgraad.
Sociaal kapitaal. Dit wordt omschreven als onderling vertrouwen tussen mensen en
tussen groepen in een samenleving. Er zijn 3 vormen van sociaal kapitaal:
- Bonding (binding) duidt op het vermogen van mensen om bindingen aan te
gaan die bijdragen tot een goede groepsinterne samenhang.
- Bridging (overbrugging) duidt op het vermogen van mensen om onderlinge
verschillen te overbruggen.
- Linking (realiseren van verbindingen) de rol van een sociaal werker is om te
zorgen dat mensen verbindingen realiseren met sociale instellingen die hen
verder op weg kunnen helpen.
§3.1.2 Wijkgericht werken
Sociale samenhang bevorderen we vooral door wijkgericht te werken. De aanpak gericht op
een wijk of buurt komt voort uit de overtuiging dat sociale problemen zoals armoede, gebrek
aan sociale samenhang, verloedering en dergelijke zich concentreren op bepaalde plekken
en in bepaalde buurten. Het sociaal werk in de wijk is het laatste decennium sterk in
opkomst en heeft in veel gemeente de vorm aangenomen van werken in wijkteams. Hierin
proberen sociaal werkers integrale hulp te verlenen en zich te richten op een
samenhangende benadering (= systeemtheoretische aanpak). Eigen kracht conferenties
= een bijeenkomst waarbij mensen samen met hun familie en bekenden een plan voor de
, toekomst maken (familiegroepsplan) als zij bijvoorbeeld hulp nodig hebben in het dagelijks
leven. Het wijkgericht werken is niet alleen gericht op dergelijke sociale problemen in de
buurt, maar ook op de fysieke problemen (troep op straat, slechte huizen, gevaarlijke
plekken) en de economische problemen (geringe werkgelegenheid, leegstaande
winkelpanden). Deze sociale aanpak richt zich op versterking van de sociale kwaliteit van
een buurt, door te werken aan sociale cohesie en participatie. De buurtaanpak is de laatste
jaren belangrijker geworden. Als sociale professional wil je soms verder kunnen kijken dan je
eigen specialisme. Ondanks alle goede hulpvormen die we in Nederland hebben, blijken er
hardnekkige problemen te bestaan die alleen met hulp van meerdere disciplines opgelost
kunnen worden.
Het wijkgericht werken kreeg een grote stimulans in het grotestedenbeleid, dat op zijn
beurt voortkwam uit het sociaal vernieuwingsbeleid. Sociaal vernieuwingsbeleid ontstond
eind jaren tachtig van de vorige eeuw. Sociale vernieuwing was aanvankelijk gericht op het
bestrijden van maatschappelijke achterstanden van dak- en thuislozen, verslaafden ouderen
allochtonen en vrouwen. Door een combinatie van individuele achterstandsbestrijding voor
leden van specifieke risicogroepen en investeringen in tientallen achterstandswijken,
ontstond de nog steeds populaire intensieve wijkaanpak.
Allochtonen wonen relatief vaker in achterstandswijken dan autochtonen. Ook gebruiken ze
meer sociale voorzieningen en zijn ze vaker geregistreerd als verdachte van een misdrijf.
Tegelijkertijd vertonen allochtone jongeren een stijgende lijn op alle fronten: in hun
onderwijspresentaties, in de afname van de drop-out, in de verbetering van de
arbeidsmarktpositie en in de kennis van de Nederlandse taal. Daarnaast maken allochtonen
carrière in de sport, het welzijnswerk, de politiek, het bedrijfsleven, de media en de
showbusiness. Veel jonge mensen hebben binding met hun stad of wijk; zij zijn trots op hun
lokale identiteit. Deze trots is goed te gebruiken om de sociale samenhang te versterken.
Transitiewijken zijn wijken waar nieuwe groepen met minder geld en sociaal kapitaal hun
eerste voet aan wal zetten. Geconcentreerde armoede dreigt de sociale samenhang in een
buurt of wijk onder druk te zetten. Een belangrijke taak van sociaal werkers bestaat erin om
mensen uit een achterstandspositie vooruit te helpen. Herstructureringswijken zijn
woonwijken die met een dergelijke opeenstapeling van fysieke en sociale problemen
kampen. Het is de bedoeling om deze wijken weer aantrekkelijk te maken voor zittende en
nieuwe bewoners.
Het bouwen van nieuwe woningen die beter voldoen aan de woonwensen van de
middenklasse wordt gezien als een goede manier om de draagkracht van de wijken te
versterken en de middeninkomens aan deze wijken te binden. De sociaal werker heeft hierin
de taak om mensen bij elkaar te brengen en het sociale kapitaal te versterken. De
wijkvernieuwing biedt kansen om werk te maken van de ruimte die in deze wijken voor de
jeugd beschikbaar is.
§3.1.3 Werksoorten
Er worden 4 relevante wijkgerichte functies beschreven:
1. Maatschappelijk werk. De maatschappelijk werker ondersteunt mensen die
problemen hebben met hun sociale functioneren. De aandacht gaat uit naar de
interacties die mensen hebben in het maatschappelijk verkeer. Veel kwetsbare
burgers hebben om het zo te zeggen een chronisch probleem in het voldoende
participeren en sociaal functioneren, waardoor er meer aandacht is voor behoefte
aan lichte langdurige ondersteuning, de zogenaamde ‘leun- en steuncontacten’.
2. Opbouwwerker of sociaal arrangeur. De opbouwwerker wordt tegenwoordig ook
wel sociaal arrangeur, sociaal ondernemer of sociaal makelaar genoemd. De
opbouwwerker concentreert zich op het in stand houden en ontwikkelen van de
sociale infrastructuur in de wijk. Het is een kenner van de buurt, niet alleen van de
