Psychodiagnostiek: ·
Niet-psychometrische methoden
Samenvatting
Katholieke Hogeschool VIVES
2 BaTP ao
Syllabus
Page | 1
,Contents
1. Lichaamstaal......................................................................................................................................4
1.1 Lichaamstaal................................................................................................................................4
1.2 Onbewuste lichaamstaal..............................................................................................................4
1.3 Functies van lichaamstaal..........................................................................................................10
1. Observeren, eenvoudig… of toch niet?............................................................................................12
1.1 Observeren in het dagelijkse leven............................................................................................12
1.2 Maar wat is observeren nu precies?..........................................................................................12
1.3 Vergelijking professioneel en alledaags observeren..................................................................13
2. WWW observeren: waarom, wanneer, wat… en hoe?....................................................................14
2.1 Waarom observeren?................................................................................................................14
2.2 Wanneer en wat observeren?....................................................................................................14
2.3 Psychologische eigenschappen, gedrag en observatie...............................................................15
2.4 Gedragsobservaties op molair niveau........................................................................................15
2.5 Gedragsobservatie op moleculair niveau...................................................................................15
2.6 Hoe observeren? Mate van participatie en structuur................................................................15
3. Gedragsobservatie en het brein: een intiem team NIET KENNEN....................................................16
4. Cognitieve en emotionele sturing van observatie............................................................................16
4.1 Gevorderde waarnemingsbewerking.........................................................................................16
4.2 Cognitieve en emotionele bias in de gedragsinterpretatie: effecten en bijsturing....................16
4.3 Cultuur, het zelf en de anderen.................................................................................................20
4.4 Fundamentele cognitieve en emotionele motieven in perceptie..............................................20
5. Observeren herzien: betrouwbaarheid en validiteit........................................................................22
5.1 Betrouwbaarheid, validiteit en observatiefouten......................................................................22
5.2 Betrouwbaarheid in observatiepraktijk: vormen en werkwijze.................................................22
5.3 Validiteit in observatiepraktijk: vormen en werkwijze...............................................................23
5.4 Ethiek en observeren.................................................................................................................24
6. Een observatie plannen: www… en meer........................................................................................25
6.1 Afbakening vooraf: soort observatievraag en vakkennis...........................................................25
6.2 Observatiestart in zes stappen...................................................................................................25
7. Wat precies observeren? De observatieschaal................................................................................28
7.1 Observatieschaal: waar is dat goed voor?.................................................................................28
7.2 Bestaande observatieschaal… of toch maar zelf aan de slag?....................................................28
Page | 2
, 7.3 Hoe evalueer ik een observatieschaal (bestaand of eigen ontwerp)?.......................................29
8. Hoe gedrag meten en registreren?..................................................................................................31
8.1 De eigenlijke waarneming: wat en hoe?....................................................................................31
8.2 Hoe kan ik het observatiegedrag meten?..................................................................................31
8.3 Aan welke voorwaarden moet een gedragsmeting voldoen?....................................................32
8.5 Hoe kan ik een observatie registreren?.....................................................................................32
8.6 Video-registratie........................................................................................................................33
8.7 Overzicht....................................................................................................................................33
9. Goed bekeken, en dan? Observaties interpreteren en rapporteren................................................33
9.1 Observatiebesluit: wat, waarom en hoe....................................................................................33
9.2 Van waarneming naar observatieresultaat................................................................................33
9.3 Van observatieresultaat naar interpretatie................................................................................33
9.4 Controle op kwaliteit van observaties........................................................................................34
9.5 Observaties rapporteren............................................................................................................34
Page | 3
, Syllabus
1. Lichaamstaal
In dit vak worden de kwalitatieve methoden gebruikt om het psychisch functioneren van een cliënt te bepalen.
Hierbij zijn interview en observatie twee belangrijke methoden die beiden het non-verbale gedrag als
sleutelrol beschouwen. Lichaamstaal is de belangrijkste informatiebron voor communicatie, belangrijker dan
de verbale communicatie zelf.
1.1 Lichaamstaal
Lichaamstaal zegt veel over hoe iemand zich voelt en hoe die staat ten opzichte van anderen. Hierbij wordt
een onderscheid gemaakt tussen onbewuste non-verbale signalen e doelbewuste non-verbale signalen.
Onbewust
Onbewuste signalen zijn gezichtsexpressies, houdingen en gebaren, gebruik van ruimte en je stem.
Onze lichaamstaal kunnen we echter gedeeltelijk onder controle krijgen, maar dit lukt niet altijd. Een
voorbeeld is pupilverwijding wanneer je in positieve situaties bent. Dit signaal beïnvloedt je omgeving zonder
je dit kan veranderen of je er bewust van bent.
Doelbewust
De zelfgekozen vormen van actieve presentatie of zelfpresentatie verloopt wel doelbewust. Hieronder
behoren lichaamstekens: zoals iemands houding, blik of gebaar. Dit wordt bepaald door de waarden van de
cultuur en toont een identiteitsbeleving aan. Hiernaast is ook kleding en mode. Dit is niet enkel een uiting van
een tijdsbeeld, maar heeft een expressieve functie. Voorbeeld: religieuze kenmerken, gsm, accessoires…
1.2 Onbewuste lichaamstaal
Deze omvat vier facetten: gezichtsexpressies, houdingen en gebaren, gebruik van ruimte en wijze van spreken.
1.2.1 Gezichtsexpressie
Non-verbaal gedrag kan een uiting zijn van gevoelens en emoties. Deze emoties dragen bij aan de evaluatie
van de situatie en de rol. Emoties reguleren de interacties tussen mensen. Gezichtsexpressies zijn een
sleutelrol bij communicatie en het gebruik van botox kan deze factor tegenwerken. Botox zorgt er voor dat
negatieve emoties niet kunnen ervaren worden. Dit kan als pluspunt gezien worden doordat negatieve
emoties als het ware verlamt worden.
Amy Cuddy zag dat aannemen van een bepaalde houding invloed had op positieve en zelfzekere gedachten. Ze
lieten proefpersonen één minuut een bepaalde pose aannemen. Daarna werden hormonale veranderingen
vastgesteld. Zowel testosteron als het stresshormoon cortisol hadden een andere hoeveelheid.
Basisemoties= emoties die corresponderen met onderscheidbare, uniek herkenbare en vermoedelijk
soortspecifieke aangeboren gedragswijzen.
De vraag of men emoties kan aflezen via gelaatsexpressies is belangrijk. Ze zoeken of die gelaatsuitdrukkingen
universeel zijn of cultureel bepaald.
Paul Ekman was hierbij een belangrijke onderzoeker. Via afbeeldingen van gelaatsexpressies onderzocht hij de
herkenning van emoties in uiteenlopende culturen. Hij ondervond dat zes emoties duidelijk herkenbaar
waren: namelijk vreugde, verdriet, verrassing, woede, afkeer en angst. Soms voegt men nog minachting toe
aan deze basisemoties.
Hieruit bleek dat expressie van emoties universeel was, maar de beheersing ervan wel cultureel bepaald is.
Voorbeeld in de Japanse cultuur moeten emoties beheerst worden en mogen ze soms zelfs niet getoond
worden. Gezichtuitdrukkingen zijn biologisch bepaald en Ekman ontwikkelde het FACS= Facial Action Coding
Page | 4
Niet-psychometrische methoden
Samenvatting
Katholieke Hogeschool VIVES
2 BaTP ao
Syllabus
Page | 1
,Contents
1. Lichaamstaal......................................................................................................................................4
1.1 Lichaamstaal................................................................................................................................4
1.2 Onbewuste lichaamstaal..............................................................................................................4
1.3 Functies van lichaamstaal..........................................................................................................10
1. Observeren, eenvoudig… of toch niet?............................................................................................12
1.1 Observeren in het dagelijkse leven............................................................................................12
1.2 Maar wat is observeren nu precies?..........................................................................................12
1.3 Vergelijking professioneel en alledaags observeren..................................................................13
2. WWW observeren: waarom, wanneer, wat… en hoe?....................................................................14
2.1 Waarom observeren?................................................................................................................14
2.2 Wanneer en wat observeren?....................................................................................................14
2.3 Psychologische eigenschappen, gedrag en observatie...............................................................15
2.4 Gedragsobservaties op molair niveau........................................................................................15
2.5 Gedragsobservatie op moleculair niveau...................................................................................15
2.6 Hoe observeren? Mate van participatie en structuur................................................................15
3. Gedragsobservatie en het brein: een intiem team NIET KENNEN....................................................16
4. Cognitieve en emotionele sturing van observatie............................................................................16
4.1 Gevorderde waarnemingsbewerking.........................................................................................16
4.2 Cognitieve en emotionele bias in de gedragsinterpretatie: effecten en bijsturing....................16
4.3 Cultuur, het zelf en de anderen.................................................................................................20
4.4 Fundamentele cognitieve en emotionele motieven in perceptie..............................................20
5. Observeren herzien: betrouwbaarheid en validiteit........................................................................22
5.1 Betrouwbaarheid, validiteit en observatiefouten......................................................................22
5.2 Betrouwbaarheid in observatiepraktijk: vormen en werkwijze.................................................22
5.3 Validiteit in observatiepraktijk: vormen en werkwijze...............................................................23
5.4 Ethiek en observeren.................................................................................................................24
6. Een observatie plannen: www… en meer........................................................................................25
6.1 Afbakening vooraf: soort observatievraag en vakkennis...........................................................25
6.2 Observatiestart in zes stappen...................................................................................................25
7. Wat precies observeren? De observatieschaal................................................................................28
7.1 Observatieschaal: waar is dat goed voor?.................................................................................28
7.2 Bestaande observatieschaal… of toch maar zelf aan de slag?....................................................28
Page | 2
, 7.3 Hoe evalueer ik een observatieschaal (bestaand of eigen ontwerp)?.......................................29
8. Hoe gedrag meten en registreren?..................................................................................................31
8.1 De eigenlijke waarneming: wat en hoe?....................................................................................31
8.2 Hoe kan ik het observatiegedrag meten?..................................................................................31
8.3 Aan welke voorwaarden moet een gedragsmeting voldoen?....................................................32
8.5 Hoe kan ik een observatie registreren?.....................................................................................32
8.6 Video-registratie........................................................................................................................33
8.7 Overzicht....................................................................................................................................33
9. Goed bekeken, en dan? Observaties interpreteren en rapporteren................................................33
9.1 Observatiebesluit: wat, waarom en hoe....................................................................................33
9.2 Van waarneming naar observatieresultaat................................................................................33
9.3 Van observatieresultaat naar interpretatie................................................................................33
9.4 Controle op kwaliteit van observaties........................................................................................34
9.5 Observaties rapporteren............................................................................................................34
Page | 3
, Syllabus
1. Lichaamstaal
In dit vak worden de kwalitatieve methoden gebruikt om het psychisch functioneren van een cliënt te bepalen.
Hierbij zijn interview en observatie twee belangrijke methoden die beiden het non-verbale gedrag als
sleutelrol beschouwen. Lichaamstaal is de belangrijkste informatiebron voor communicatie, belangrijker dan
de verbale communicatie zelf.
1.1 Lichaamstaal
Lichaamstaal zegt veel over hoe iemand zich voelt en hoe die staat ten opzichte van anderen. Hierbij wordt
een onderscheid gemaakt tussen onbewuste non-verbale signalen e doelbewuste non-verbale signalen.
Onbewust
Onbewuste signalen zijn gezichtsexpressies, houdingen en gebaren, gebruik van ruimte en je stem.
Onze lichaamstaal kunnen we echter gedeeltelijk onder controle krijgen, maar dit lukt niet altijd. Een
voorbeeld is pupilverwijding wanneer je in positieve situaties bent. Dit signaal beïnvloedt je omgeving zonder
je dit kan veranderen of je er bewust van bent.
Doelbewust
De zelfgekozen vormen van actieve presentatie of zelfpresentatie verloopt wel doelbewust. Hieronder
behoren lichaamstekens: zoals iemands houding, blik of gebaar. Dit wordt bepaald door de waarden van de
cultuur en toont een identiteitsbeleving aan. Hiernaast is ook kleding en mode. Dit is niet enkel een uiting van
een tijdsbeeld, maar heeft een expressieve functie. Voorbeeld: religieuze kenmerken, gsm, accessoires…
1.2 Onbewuste lichaamstaal
Deze omvat vier facetten: gezichtsexpressies, houdingen en gebaren, gebruik van ruimte en wijze van spreken.
1.2.1 Gezichtsexpressie
Non-verbaal gedrag kan een uiting zijn van gevoelens en emoties. Deze emoties dragen bij aan de evaluatie
van de situatie en de rol. Emoties reguleren de interacties tussen mensen. Gezichtsexpressies zijn een
sleutelrol bij communicatie en het gebruik van botox kan deze factor tegenwerken. Botox zorgt er voor dat
negatieve emoties niet kunnen ervaren worden. Dit kan als pluspunt gezien worden doordat negatieve
emoties als het ware verlamt worden.
Amy Cuddy zag dat aannemen van een bepaalde houding invloed had op positieve en zelfzekere gedachten. Ze
lieten proefpersonen één minuut een bepaalde pose aannemen. Daarna werden hormonale veranderingen
vastgesteld. Zowel testosteron als het stresshormoon cortisol hadden een andere hoeveelheid.
Basisemoties= emoties die corresponderen met onderscheidbare, uniek herkenbare en vermoedelijk
soortspecifieke aangeboren gedragswijzen.
De vraag of men emoties kan aflezen via gelaatsexpressies is belangrijk. Ze zoeken of die gelaatsuitdrukkingen
universeel zijn of cultureel bepaald.
Paul Ekman was hierbij een belangrijke onderzoeker. Via afbeeldingen van gelaatsexpressies onderzocht hij de
herkenning van emoties in uiteenlopende culturen. Hij ondervond dat zes emoties duidelijk herkenbaar
waren: namelijk vreugde, verdriet, verrassing, woede, afkeer en angst. Soms voegt men nog minachting toe
aan deze basisemoties.
Hieruit bleek dat expressie van emoties universeel was, maar de beheersing ervan wel cultureel bepaald is.
Voorbeeld in de Japanse cultuur moeten emoties beheerst worden en mogen ze soms zelfs niet getoond
worden. Gezichtuitdrukkingen zijn biologisch bepaald en Ekman ontwikkelde het FACS= Facial Action Coding
Page | 4
