3.6 Understanding Dyslexia & Dyscalculia – Probleem 2
Literatuur: Bus, Melby-Lervag, Knoop-van Campen, Rayner
Leerdoel 1
What is the effect of phonological skill training (phoneme awareness in particular) on
reading acquisition?
Bus & Van IJzendoorn: “Phonological awareness and early reading: A meta-analysis of
experimental training studies” (1999)
Introductie = veel onderzoek suggereert dat individuele verschillen in phonological
awareness gerelateerd zijn aan de acquisitie van leesvaardigheden. Kinderen die beter zijn
in het detecteren van fonemen leren gemakkelijker woorden te decoderen. Fonologisch
bewustzijn kan daarentegen ook worden beschouwd als een uitkomst van leren lezen. Als
training in fonologisch bewustzijn werkelijk causaal gerelateerd is aan lezen, zou deze het
leren-lezen proces moeten faciliteren. Deze review geeft een kwantitatieve meta-analyse
van experimentele training studies naar training in fonologisch bewustzijn op lezen.
De trainingsprogramma’s verschillen vaak sterk in termen van inhoud, duur, en timing. Zo
zouden deze effectiever zijn wanneer ze op vroege leeftijd beginnen, een langere duur
hebben, en voor kinderen met leesproblemen. Wat betreft de inhoud bestaan er belangrijke
verschillen tussen programma’s in de aanwezigheid of afwezigheid van een link met letters
of geschreven woorden. Zo zouden kinderen beter in staat zijn een nieuw geprint woord uit
te spreken als de training niet puur fonetisch is, maar ook letter-klank relaties bevat. In de
huidige kwantitatieve review worden daarom de volgende hypotheses getest:
Training in fonologisch bewustzijn heeft positieve invloed op leren-lezen processen.
Fonologische training is effectiever wanneer het programma fonologische training
combineert met geschreven letters of woorden.
Vroeg beginnen met fonologische training is effectiever dan later in de kindertijd.
Kinderen met leesproblemen zouden meer profiteren van een fonologische
bewustzijn training dan kinderen die leesvaardigheden normaal ontwikkelen.
Beter ontworpen experimentele studies zouden kleinere effectgroottes vertonen,
aangezien experimentele meetfouten de uitkomst niet kunnen verhogen.
Experimenten met simpele post-tests beperkt tot het gebruik van letter-klank regels
lijken effectiever dan experimenten met post-tests van real-world identificatie.
Methode = experimenten werden geselecteerd die kinderen probeerden te leren om het
alfabetisch principe te begrijpen als zij leren lezen. Oftewel, kinderen leren dat gesproken
woorden bestaan uit fonemen. Verder werd gekeken naar studies die ook andere
educatieve of ontwikkelingstesten gebruikten, om te controleren of de effecten van de
training specifiek zijn voor lezen. Tot slot moesten controlegroepen worden toegevoegd die
ook een “interventie” kregen om de omstandigheden gelijk te houden. Er werden in totaal
32 artikelen gevonden, met 36 studies die effecten van trainingsprogramma’s op fonologisch
bewustzijn testen en 34 studies naar de effecten op lezen.
1
, Resultaten/discussie = een training in fonologisch bewustzijn verbetert niet alleen
fonologisch bewustzijn van kinderen, maar in een mindere mate ook hun leesvaardigheden.
De gecombineerde effecten van d = 0.73 voor fonologisch bewustzijn en d = 0.70 voor lezen
werden verkregen uit een homogene set van 18 en 20 experimentele studies, met elk meer
dan 700 kinderen. Fonologische training verbetert dus fonologische en leesvaardigheden,
wat bewijs geeft voor een causale rol. Deze studie geeft antwoord op de volgende vragen:
1) Is fonologisch bewustzijn de enige sterkste voorspeller van leesontwikkeling? Deze
aanname wordt niet bevestigd door de huidige meta-analyse. Aan de ene kant kan
worden gesteld dat de effectgrootte voor de invloed van training in fonologisch
bewustzijn op leesvaardigheden redelijk groot is. Aan de andere kant zou fonologisch
bewustzijn niet de enige sterkste voorspeller zijn, aangezien vroeg verhalen lezen
ook een (iets minder sterke) voorspeller is van leesvaardigheden. Daarnaast is een
puur fonologische bewustzijn training minder effectief dan een training die dit
combineert met letter-training. Trainingsprogramma’s lijken ook effectiever
wanneer criterium metingen alleen meten hoe receptief kinderen zijn voor
decodering instructie en niet real-world identificatie vaardigheden bevatten.
2) Wie profiteert het meest van fonologische training? Een vroeg begin met
fonologische training neigt het proces van leren lezen te faciliteren, aangezien nog-
niet-schoolgaande kinderen meer voordeel halen uit de training dan kinderen op de
kleuterschool of basisschool. Een verklaring is een ceiling effect in oudere kinderen
die al essentiële fonologische skills hebben verkregen aan het begin van de training.
In tegenstelling tot de verwachtingen bleken kinderen van speciale groepen niet
meer te profiteren van fonologische training dan “normale” kinderen. Ondanks dat
het verschil niet significant is, lijken normale kinderen zelfs meer te profiteren dan
speciale kinderen in termen van hun fonologisch bewustzijn skills. Dit betekent
echter niet dat de training minder nuttig is voor speciale kinderen, omdat het lastiger
is om deze kinderen fonologische bewustzijn skills aan te leren op korte termijn.
3) Welke soort programma’s faciliteren de acquisitie van leesvaardigheden het meest?
Over het algemeen suggereert de data dat voordelen in leesvaardigheden meer
consistent en sterker zijn wanneer fonologisch bewustzijn training wordt
gecombineerd met letter-klank relaties. Letters zouden functioneren als een
bemiddelaar, omdat deze het onderscheid van fonemen zouden faciliteren. Deze
trekken de aandacht van het kind naar de klanken in gesproken woorden, en een
apart visueel symbool voor elke foneem zou de fonemen perceptueel ankeren.
4) Waarom zijn de lange-termijn effecten op fonologisch bewustzijn en lezen van
trainingsprogramma’s zo klein? In zeven studies naar lange termijn effecten op
fonologisch bewustzijn (8 maanden) was de gecombineerde effectgrootte
gemiddeld, terwijl deze in acht studies naar lange termijn effecten op lezen (17.6
maanden) niet significant was. Er werd wel een lange termijn effect gevonden op
fonologisch bewustzijn en spelling, maar niet op woordidentificatie. Dus, fonologisch
bewustzijn kan het proces van leren lezen faciliteren, maar niet noodzakelijk de
uitkomsten van het leerproces. De rol van fonologisch bewustzijn kan afnemen als
kinderen vaardiger worden in het gebruik van alternatieve strategieën.
2
Literatuur: Bus, Melby-Lervag, Knoop-van Campen, Rayner
Leerdoel 1
What is the effect of phonological skill training (phoneme awareness in particular) on
reading acquisition?
Bus & Van IJzendoorn: “Phonological awareness and early reading: A meta-analysis of
experimental training studies” (1999)
Introductie = veel onderzoek suggereert dat individuele verschillen in phonological
awareness gerelateerd zijn aan de acquisitie van leesvaardigheden. Kinderen die beter zijn
in het detecteren van fonemen leren gemakkelijker woorden te decoderen. Fonologisch
bewustzijn kan daarentegen ook worden beschouwd als een uitkomst van leren lezen. Als
training in fonologisch bewustzijn werkelijk causaal gerelateerd is aan lezen, zou deze het
leren-lezen proces moeten faciliteren. Deze review geeft een kwantitatieve meta-analyse
van experimentele training studies naar training in fonologisch bewustzijn op lezen.
De trainingsprogramma’s verschillen vaak sterk in termen van inhoud, duur, en timing. Zo
zouden deze effectiever zijn wanneer ze op vroege leeftijd beginnen, een langere duur
hebben, en voor kinderen met leesproblemen. Wat betreft de inhoud bestaan er belangrijke
verschillen tussen programma’s in de aanwezigheid of afwezigheid van een link met letters
of geschreven woorden. Zo zouden kinderen beter in staat zijn een nieuw geprint woord uit
te spreken als de training niet puur fonetisch is, maar ook letter-klank relaties bevat. In de
huidige kwantitatieve review worden daarom de volgende hypotheses getest:
Training in fonologisch bewustzijn heeft positieve invloed op leren-lezen processen.
Fonologische training is effectiever wanneer het programma fonologische training
combineert met geschreven letters of woorden.
Vroeg beginnen met fonologische training is effectiever dan later in de kindertijd.
Kinderen met leesproblemen zouden meer profiteren van een fonologische
bewustzijn training dan kinderen die leesvaardigheden normaal ontwikkelen.
Beter ontworpen experimentele studies zouden kleinere effectgroottes vertonen,
aangezien experimentele meetfouten de uitkomst niet kunnen verhogen.
Experimenten met simpele post-tests beperkt tot het gebruik van letter-klank regels
lijken effectiever dan experimenten met post-tests van real-world identificatie.
Methode = experimenten werden geselecteerd die kinderen probeerden te leren om het
alfabetisch principe te begrijpen als zij leren lezen. Oftewel, kinderen leren dat gesproken
woorden bestaan uit fonemen. Verder werd gekeken naar studies die ook andere
educatieve of ontwikkelingstesten gebruikten, om te controleren of de effecten van de
training specifiek zijn voor lezen. Tot slot moesten controlegroepen worden toegevoegd die
ook een “interventie” kregen om de omstandigheden gelijk te houden. Er werden in totaal
32 artikelen gevonden, met 36 studies die effecten van trainingsprogramma’s op fonologisch
bewustzijn testen en 34 studies naar de effecten op lezen.
1
, Resultaten/discussie = een training in fonologisch bewustzijn verbetert niet alleen
fonologisch bewustzijn van kinderen, maar in een mindere mate ook hun leesvaardigheden.
De gecombineerde effecten van d = 0.73 voor fonologisch bewustzijn en d = 0.70 voor lezen
werden verkregen uit een homogene set van 18 en 20 experimentele studies, met elk meer
dan 700 kinderen. Fonologische training verbetert dus fonologische en leesvaardigheden,
wat bewijs geeft voor een causale rol. Deze studie geeft antwoord op de volgende vragen:
1) Is fonologisch bewustzijn de enige sterkste voorspeller van leesontwikkeling? Deze
aanname wordt niet bevestigd door de huidige meta-analyse. Aan de ene kant kan
worden gesteld dat de effectgrootte voor de invloed van training in fonologisch
bewustzijn op leesvaardigheden redelijk groot is. Aan de andere kant zou fonologisch
bewustzijn niet de enige sterkste voorspeller zijn, aangezien vroeg verhalen lezen
ook een (iets minder sterke) voorspeller is van leesvaardigheden. Daarnaast is een
puur fonologische bewustzijn training minder effectief dan een training die dit
combineert met letter-training. Trainingsprogramma’s lijken ook effectiever
wanneer criterium metingen alleen meten hoe receptief kinderen zijn voor
decodering instructie en niet real-world identificatie vaardigheden bevatten.
2) Wie profiteert het meest van fonologische training? Een vroeg begin met
fonologische training neigt het proces van leren lezen te faciliteren, aangezien nog-
niet-schoolgaande kinderen meer voordeel halen uit de training dan kinderen op de
kleuterschool of basisschool. Een verklaring is een ceiling effect in oudere kinderen
die al essentiële fonologische skills hebben verkregen aan het begin van de training.
In tegenstelling tot de verwachtingen bleken kinderen van speciale groepen niet
meer te profiteren van fonologische training dan “normale” kinderen. Ondanks dat
het verschil niet significant is, lijken normale kinderen zelfs meer te profiteren dan
speciale kinderen in termen van hun fonologisch bewustzijn skills. Dit betekent
echter niet dat de training minder nuttig is voor speciale kinderen, omdat het lastiger
is om deze kinderen fonologische bewustzijn skills aan te leren op korte termijn.
3) Welke soort programma’s faciliteren de acquisitie van leesvaardigheden het meest?
Over het algemeen suggereert de data dat voordelen in leesvaardigheden meer
consistent en sterker zijn wanneer fonologisch bewustzijn training wordt
gecombineerd met letter-klank relaties. Letters zouden functioneren als een
bemiddelaar, omdat deze het onderscheid van fonemen zouden faciliteren. Deze
trekken de aandacht van het kind naar de klanken in gesproken woorden, en een
apart visueel symbool voor elke foneem zou de fonemen perceptueel ankeren.
4) Waarom zijn de lange-termijn effecten op fonologisch bewustzijn en lezen van
trainingsprogramma’s zo klein? In zeven studies naar lange termijn effecten op
fonologisch bewustzijn (8 maanden) was de gecombineerde effectgrootte
gemiddeld, terwijl deze in acht studies naar lange termijn effecten op lezen (17.6
maanden) niet significant was. Er werd wel een lange termijn effect gevonden op
fonologisch bewustzijn en spelling, maar niet op woordidentificatie. Dus, fonologisch
bewustzijn kan het proces van leren lezen faciliteren, maar niet noodzakelijk de
uitkomsten van het leerproces. De rol van fonologisch bewustzijn kan afnemen als
kinderen vaardiger worden in het gebruik van alternatieve strategieën.
2
