VOLLEDIGE samenvatting onderwijskunde

Onderwijskunde
Thema 1: referentiekader: een gestructureerde kijk op actoren,
processen en variabelen
Een referentiekader bestaat uit:

 Actoren: individuen, groepen, instanties, vertegenwoordigers (bv. leerling, patiënt)
 Processen: acties, procedures, ontwikkelingen die te maken hebben met leren en instructie
 Variabelen: kenmerken, componenten, factoren

Aggregatieniveaus in het referentiekader:
 niveaus waarop onderwijskunde een rol speelt
 Op elk niveau heb je andere actoren (stakeholders)
 Op elk niveau is het meer of minder abstract, ingrijpend, omvattend of systematisch
 Afhankelijk van het niveau heb je een sterkere of minder sterke impact van de context
 De verschillende niveaus:
 Macro: alles wat een compleet systeem beïnvloedt (onderwijsbeleid, regelgever,
accrediteringsorgaan, wetgever, …) en dus een invloed heeft op het meso- en microniveau.
 Meso: heeft betrekking op een school, faculteit, instelling, organisatie, bedrijf.
 Micro: heeft betrekking op een concrete leer- en instructiesituatie (bv. in een klas, een
klasuitstap) of op een specifieke lerende.

Bespreking van variabelen, processen en actoren:
 Actoren:
 Al dan niet georganiseerde personen of geïnstitutionaliseerde personen (organisaties,
instituties); bv. ouders, leerlingen, vakbonden, schoolbestuur, politiek, bedrijfsleven,
onderwijsorganisaties …
 stakeholders (belangengroepen) die rollen op zich nemen; bv. rol van IV, lerende,
tutor/begeleider, onderwijskundig ontwerper, educatief uitgever, curriculumontwikkelaar,
wetgever, schoolbegeleider, onderzoeker, innovatiedeskundige, …
 kenmerken en begeleiding

 Organisatie:
 beschikbare tijd, fysieke ruimtes, het beschikbare budget, infrastructuur (computerklassen,
skillslabs, sportzalen en –terreinen)
 Didactisch handelen:
 leerdoelen, leerstof, media, werkvormen, evaluatie
 Leeractiviteit:
 wat lerende doet in instructiesetting
 Context:
 invloeden buiten instructiesetting die rechtstreeks of onrechtstreeks invloed hebben

Evidence-based referentiekader
 Meta-analyses
 Integratie onderzoek naar effecten van actoren, processen en variabelen
 Effect size: overstijgt impact van 1 studie: focus op ‘betekenis’ van effecten i.p.v.
enkel op significantie effect (bv. p < .01)
 Effect size= d


1

,  Positieve effect size = hoeveel lerenden naar rechts opschuiven in de verdeling van
de scores: meer lerenden halen dus een hoger gemiddelde score Bijv. d = 1 = één
standaarddeviatie opschuiven = 84% van de lerenden score > (=beter dan) lerenden
zonder dit proces/variabele.
 Benchmark d > .40  Vanaf d= 0,40 is er sprake van een belangrijk effect.
Microniveau




 Niveau:
 Leren en instructie als een concrete, direct observeerbare activiteit
 Directe interactie tussen lerende - instructieverantwoordelijke in werkplek,
opleidingscentrum, klas, online leeromgeving, teleconferentie-omgeving
 Bv. klasniveau
 Actoren:
 Instructieverantwoordelijke(n)
 Trainer, docent, leerkracht, begeleider, lector, team ...
 Kenmerken instructieverantwoordelijke(n) : geslacht, leeftijd, vooropleiding,
visie, ervaring, motivatie, interesse, samenwerkingsverband …
 Begeleiding instructieverantwoordelijke(n) : online services, back office ...
 Lerende
 Een persoon die op een systematische manier iets leert
 Kenmerken lerende(n): leeftijd, geslacht, ervaring, professionele
vaardigheden, interesse, motivatie, groepskenmerken, intellectuele factoren,
persoonlijke factoren
 Begeleiding lerende(n): peers, tutors, specifieke opvang taal, godsdienst,
gezondheid (zieke kinderen)
 Context
 Instructie-externe variabelen/processen die ontwerpen, ontwikkelen en
uitvoeren/doorlopen instructie beïnvloeden
 Vooral processen en variabelen die lerenden meebrengen als een ‘rugzakje’
naar de instructiecontext:
 taal, waarden, etiquette, aspiraties, culturele (K) ennis, Kanon


2

,  fysische setting: vervuilde buurt, platteland, onveilige buurt
 Datgene wat de lerende meebrengt in de leersituatie. Stel ouders spreken
geen Nederlands  gevolg op leersituatie
 Bv. thuismilieu (vooral ouders)
 Leeractiviteiten
 concreet gedrag lerenden
 Dikwijls als gevolg van instructieactiviteit
 Kan ook op initiatief lerende (zie SDL, constructivisme)
 Organisatie
 Heeft betrekking op aspecten instructie:
 Sociale aspecten: groeperingsvorm, afspraken, regels,
klasmanagement, aard leerkracht, grootte groep …
 Fysieke aspecten: meubilair, infrastructuur, klas, labo, bibliotheek,
grootte, open werkplek …
 Tijdsaspecten: duur activiteit, inplanning in rooster …
 Didactisch handelen
 Bepaalt instructieactiviteit IV
 Leerdoelen
o Wat beheersen lerenden op einde instructieactiviteit?
o In concrete en observeerbare termen
 gedrag
 inhoud
o Verschillende focus: visie op leren & instructie
 Leerstof
o ‘De stof waarvan men leert’; concrete selectie van informatie
die actoren gebruiken in instructieactiviteiten:
 tekst om te lezen, samen te vatten, om te zetten tot
schema
 kaart uit een atlas
 opdracht voor het maken van een tekening
 keuze van de scheikundige reacties die men laat
uitvoeren in een labo
o Leerstof helpt gedrag en inhoud van leerdoel bereiken;
dikwijls verwerkt tot handboeken
o Kwaliteit van leerstof is belangrijk
 Didactische werkvormen
 Concrete acties van een IV om leeractiviteiten bij lerenden uit te
lokken; bv.
o vragen stellen, doceren, een demonstratie geven, een
discussie opzetten, een groepsopdracht geven, rollen
toewijzen, een probleem voorleggen, een
constructieopdracht geven, immersieonderwijs …
o verschillende werkvormen; keuze weerspiegelt visie op leren
& instructie
 kenmerken van de student:
o cognitieve kenmerken (mogelijkheden, motivatie en
studiegewoonten)


3

, o schoolvak
o klasniveau (graad, leeftijd)
 Media
o ‘Gematerialiseerde’ vorm van leerstof en/of tools/middelen
die men gebruikt bij de didactische werkvorm
 Bv. boeken, projectoren, computer, bord, fiches,
zelfstudiepakket, website, e-learning omgeving …
o Op zich geen belangrijk effect
o Effect bepaald door keuze en mix van werkvormen; bv.
online learning: flipped classroom
 Toetsing
o Manier waarop men het bereiken van de vooropgestelde
doelstellingen controleert
Mesoniveau




 Bv. Schoolniveau, opleidingsniveau
 Interactie met het microniveau en het macroniveau
 Context
 bundelt personen, organisaties (gemeentebestuur, verenigingen, bedrijven, regionale
economische initiatieven) op lokaal niveau
 stakeholders hebben belang bij instructie; bv. de duur van een opleiding, de
infrastructuur, de beschikbare opties, de toegankelijkheid, de kostprijs …
 alle lerenden samen brengen hun ‘context’ mee (bagage); bv. SES
 ook ruimtelijke setting, inplanting
 Organisatie
 Heeft betrekking op sociale, fysieke en timingsaspecten instructie
 lesuren (lesurenpakket), aantal IV, mediatheek, budget instelling/school,
computerleszaal, open leercentrum, lokalen/infrastructuur, financiering,
beschikbare uren zorgcoördinatoren/coaches, praktijkbegeleiders,
schoolreglement, schoolmanagement …


4