Hoofdstuk 1: Klimaat en ecologie wakker worden in een andere wereld
Tekst:
Niet meer hetzelfde:
De wereld waarin we leven is een andere dan die van een generatie geleden. De klimaatverandering
en de gezondheid en veerkracht van ecosystemen die ernstig achteruitgaan, zorgen voor een
uitdaging voor de toekomst.
Systeemcrisis / system of problems / super wicked problem: Het houdt in dat niet enkel delen ervan,
maar het hele systeem in de problemen zit. Het is niet echt op te lossen.
Duurzame ontwikkeling: het voorzien in de behoeften van de huidige generaties zonder de behoeften
van toekomstige generaties in gevaar te brengen
Ecologie als het web van leven:
Ecologie: de wetenschap die levende organisme, hun onderlinge relaties en hun relatie tot de
omgeving bestudeert. Ze zijn in een soort web met elkaar en met de niet-levende omgeving
verbonden.
Levensweb: het ondergrondse netwerk van draden en schimmels dat bomen en planten met elkaar
verbindt.
We zien de aarde als één groot, levend geheel. Als een dynamisch en complex systeem waarin alles
met alles verbonden is, en dat zelfregulerend is.
De aarde is niet de plek waar wij wonen, het is het levend geheel waar wij deel van uitmaken.
Vlindereffect: kleine dingen kunnen dramatische effecten hebben
De grenzen voorbij:
Wij beschikken over incasseringsvermogen, een ecosysteem en de planeet “aarde” ook. Een
verandering, schok of impact te neutraliseren of te dempen.
Onze planeet is zelfregulerend. De heersende toestand of het gangbare normaal in stand te houden
of minstens te beïnvloeden. Temperatuur loopt niet even snel op met de warmer wordende zon
het wordt gecounterd
Voorbeeld incasseringsvermogen:
Asteroïde-inslag: massa-uitsterving driekwart v.d. soorten verdween, maar het leven niet
MAAR er zijn grenzen: (zoals persoon in een depressie) (oceaan te zuur, planeet te warm)
Een deel van het levensweb valt uit elkaar
Een systeem bevindt zich in een bepaalde toestand of regime maar door schokken kunnen
drempels overschreden worden waarna het systeem in een andere toestand of regime terecht komt
Mensen moeten altijd in de achteruitkijkspiegel kijken om te weten welke druppel de emmer deed
overlopen. Een miniem verschil kan een groot verschil zijn. (vlindereffect)
We zijn een bepaalde grens voorbij, en dan spelen niet-lineaire, abrupte veranderingen.
Vaak worden plannen afgebroken door onvolledige wetenschappelijke zekerheid, maar dit kan niet
blijven duren.
,De kunst is om in de veilige marge te blijven, in de Safe Operating Space for Humanity
onderzoeksteam achter dit model heeft 9 planetaire grenzen die we best niet overschrijden:
Klimaatverandering (hoeveelheid CO2 in de atmosfeer)
Biodiversiteitsverlies
Hoeveelheid land omgezet in landbouwgrond
Zoetwatergebruik
Stikstof- en fosforcycli
Oceaanverzuring
Aerosolen in de atmosfeer
Gat in de ozonlaag
Chemische vervuiling
4 drempels zijn al overschreden
Het overschrijden ervan geeft een idee van de hoogdringendheid van de problematiek.
Het gaat over drempelwaarde die allemaal met menselijke activiteiten te maken hebben
belangrijkste aanjager van verandering in systeem aarde
Nieuw tijdperk: van het Holoceen naar het Antropoceen (tijdperk van de mens)
Klimaat en de andere issues:
Aspect v. ecologische crisis klimaatverandering
Biodiversiteitsverlies: onszelf onderuithalen als we de natuur en haar levensbelangrijke diversiteit
onderuithalen: zelfmoord bij volmacht
Als we de strijd tegen de natuur winnen, zullen we merken dat we in het verliezende kamp zitten
Gat in de ozonlaag: schadelijke Uv-straling van de zon wordt niet tegengehouden
Weer en klimaat:
Het grotere plaatje en de langere termijn zijn van belang: de geschiedenis v.d. planeet kan ons heel
wat leren. Alleen tegen die achtergrond wordt duidelijk wat er nu aan de gang is.
Klimaat: het gemiddelde weer van een regio over langere perioden (gemiddelde temperatuur,
neerslag, bewolking, vochtigheid, wind, luchtdruk, seizoenen …)
Tropische, droge, mediterraan (hete, droge zomers & natte, koele winters), moesson (regen), toendra
(kleine temp. verschillen) klimaat
Interactieve componenten: atmosfeer (laag van gassen rond onze planeet), biota (levende wezens die
alle ecosystemen vormen, water en de vaste korst v.d. aarde
We kunnen ook gaan kijken naar het klimaat op planetaire schaal en op geologische tijdspannes: we
bekijken regionale klimaten, gemiddeldes variabiliteit en de patronen die typerend zijn voor de aarde
Klimaat: langetermijngemiddeldes bv. één strenge winter of natte zomer is niet klimaat, maar
weer
Over klimaatvariatie en klimaatverandering:
Klimaatvariatie: eerder normale en te verwachten verschillen die kunnen optreden binnen een
bepaald klimaat (de normale uitschieters rond de gemiddelden)
,Vaak te maken met cyclische variaties bekende cyclus El Nino Southern Oscillation (ENSO)
Een cyclische patroon van winden en warmere en koudere zee temperaturen die de
omgevingstemperatuur en neerslag op aarde beïnvloeden typisch aan variatie: na de
uitschieters keert het systeem terug naar de normale waarden
Langere termijn kijken (1 000 000 jaren)
Klimaatverandering: een aanzienlijke verandering die aanhoudt, en die niet binnen de ‘vorige’ of
‘normale’ variabiliteit ligt of blijft: het zijn de gemiddeldes zelf en de variatie die daarbij hoort ze
veranderen op een consistente manier over een langere periode (relatief en hangt af van langere
tijdspanne)
Korte termijn kijken (10 000 jaren)
Klimaatveranderingen en klimaatvariatie zijn resultaat van natuurlijke, interne processen en van
externe krachten of dynamieken
Enkele drivers: heldere zon, plantentektoniek, oceaancirculatie, vulkaanuitbarstingen …
Het achtergrondplaatje van de paleoklimatologie:
Paleoklimatolie: studie v.h. klimaat uit het diepe verleden m.b.v. gegevens die in de bodem zijn
opgeslagen
Op basis van hun bevindingen kunnen we grafieken bouwen die gemiddelde temperaturen laten zien
die miljoenen jaren in de tijd teruggaan
Snowball earth: planeet was met ijs en sneeuw bedekt
Greenhouse earth: nergens gletjers
Icehouse earth: volledig ijs en sneeuw
Klimaatopwarming: toename van de wereldgemiddelde temperatuur
Afwisseling van ijstijden en tussentijden glacialen en interglacialen
Cyclus met omlooptijd van 100 000 jaar, waarvan interglacialen met 10 000 à 20 000 jaren
(NU: 12 000ste jaar in het interglaciaal) niet ver van ijstijd
MAAR: het patroon wordt doorbroken wat gebeurt valt niet binnen de normale
variabiliteit
De aarde, het leven, de mens:
Vroeger tolde de aarde sneller om haar as: 16u duurde een dag
Cambrische explosie:
Het leven koloniseert de planeet zuurstofgehalte ondertussen 21%
Met het Cambrium begint een periode van diversificatie (vissen met kaken, insecten, bomen)
Dan Great Dying:
Massale uitsterving
Dan komen:
Reptielen, dinosaurussen, motten, vlinders, bloemplanten …
Dan asteroïde: (5de massa-extinctie)
60 tot 70% van alle soorten sterven uit
, Dan tijd van:
Zoogdieren & homo sapiens
Landbouw recente uitvinding (1000 jaren terug)
Industriële revolutie 200 jaar geleden
Nu mensheid: (succesvolle soort)
6de massa-extinctie in gang zetten
Ecologisch bijzonder gevaarlijk spel aan het spelen en een klimaatverandering in gang aan het
zetten
Basisbeginselen van een levend klimaat:
Zon is de belangrijkste motor van het klimaatsysteem
Broeikaseffect: proces waarbij warmtestraling geabsorbeerd wordt door atmosferische
broeikasgassen en vervolgens uitgezonden wordt in alle richtingen (deel naar aardoppervlakte
opwarming)
Albedo-effect: weerkaatsingsvermogen van aardoppervlakte
Ijs albedo terugkoppeling: opwarming => ijs smelt => minder zonlicht weerkaatst => meer warmte
door vrijgekomen water of landmassa => opwarming => nog meer ijs en sneeuw smelt
Verhaal v.d. kikker: als je hem in heet water stopt, springt hij er meteen weer uit, maar als je het
water langzaam opwarmt, zal hij blijven zitten. Onbewust van het gevaar, het wordt telkens maar een
fractie warmer, wordt de kikker voorbijgestoken door de realiteit zelf
Natuurlijke broeikaseffect: het verschijnsel waarbij broeikasgassen warmte vasthouden in de
atmosfeer
Broeikasgassen zoals: H2O, CO2, CH4, N2O
Niveaus van inkomende en uitgaande energie of straling op onze planeet worden bepaald door een
groot aantal factoren: zonnecyclus, vulkaanuitbarstingen, platentektoniek, bebossing, …
Stralingsforcering: het verschil tussen inkomende en uitgaande straling (energiesaldo) Watt per
vierkante meter (W/m2)
Stralingsforcering = 0 thermisch evenwicht, de gemiddelde oppervlaktetemperatuur van de aarde
is dan min of meer stabiel
De aarde met het leven erop heeft dus de wereldgemiddelde temperatuur aanvaardbaar of
“leefbaar” weten te houden voor zichzelf (voorbeelden: bomen en algen die CO2 opslagen vormen
onderdeel van koolstofcyclus)
Oorzaak van huidige opwarming:
Begin van industriële revolutie: verbranding en het gebruik van fossiele brandstoffen
o => meer koolstofbronnen
Vernietiging van natuurlijke systemen die koolstof vasthouden (ontbossing, moeras)
o => minder koolstofputten
MAAR niet enkel de koolstofcyclus is uit evenwicht, ook de methaancyclus en waterdamp
Waterdampterugkoppeling: hogere temperaturen van lucht en water => meer waterdamp =>
waterdamp zorgt voor sterker broeikaseffect => warmere planeet => verdampt nog meer
Tekst:
Niet meer hetzelfde:
De wereld waarin we leven is een andere dan die van een generatie geleden. De klimaatverandering
en de gezondheid en veerkracht van ecosystemen die ernstig achteruitgaan, zorgen voor een
uitdaging voor de toekomst.
Systeemcrisis / system of problems / super wicked problem: Het houdt in dat niet enkel delen ervan,
maar het hele systeem in de problemen zit. Het is niet echt op te lossen.
Duurzame ontwikkeling: het voorzien in de behoeften van de huidige generaties zonder de behoeften
van toekomstige generaties in gevaar te brengen
Ecologie als het web van leven:
Ecologie: de wetenschap die levende organisme, hun onderlinge relaties en hun relatie tot de
omgeving bestudeert. Ze zijn in een soort web met elkaar en met de niet-levende omgeving
verbonden.
Levensweb: het ondergrondse netwerk van draden en schimmels dat bomen en planten met elkaar
verbindt.
We zien de aarde als één groot, levend geheel. Als een dynamisch en complex systeem waarin alles
met alles verbonden is, en dat zelfregulerend is.
De aarde is niet de plek waar wij wonen, het is het levend geheel waar wij deel van uitmaken.
Vlindereffect: kleine dingen kunnen dramatische effecten hebben
De grenzen voorbij:
Wij beschikken over incasseringsvermogen, een ecosysteem en de planeet “aarde” ook. Een
verandering, schok of impact te neutraliseren of te dempen.
Onze planeet is zelfregulerend. De heersende toestand of het gangbare normaal in stand te houden
of minstens te beïnvloeden. Temperatuur loopt niet even snel op met de warmer wordende zon
het wordt gecounterd
Voorbeeld incasseringsvermogen:
Asteroïde-inslag: massa-uitsterving driekwart v.d. soorten verdween, maar het leven niet
MAAR er zijn grenzen: (zoals persoon in een depressie) (oceaan te zuur, planeet te warm)
Een deel van het levensweb valt uit elkaar
Een systeem bevindt zich in een bepaalde toestand of regime maar door schokken kunnen
drempels overschreden worden waarna het systeem in een andere toestand of regime terecht komt
Mensen moeten altijd in de achteruitkijkspiegel kijken om te weten welke druppel de emmer deed
overlopen. Een miniem verschil kan een groot verschil zijn. (vlindereffect)
We zijn een bepaalde grens voorbij, en dan spelen niet-lineaire, abrupte veranderingen.
Vaak worden plannen afgebroken door onvolledige wetenschappelijke zekerheid, maar dit kan niet
blijven duren.
,De kunst is om in de veilige marge te blijven, in de Safe Operating Space for Humanity
onderzoeksteam achter dit model heeft 9 planetaire grenzen die we best niet overschrijden:
Klimaatverandering (hoeveelheid CO2 in de atmosfeer)
Biodiversiteitsverlies
Hoeveelheid land omgezet in landbouwgrond
Zoetwatergebruik
Stikstof- en fosforcycli
Oceaanverzuring
Aerosolen in de atmosfeer
Gat in de ozonlaag
Chemische vervuiling
4 drempels zijn al overschreden
Het overschrijden ervan geeft een idee van de hoogdringendheid van de problematiek.
Het gaat over drempelwaarde die allemaal met menselijke activiteiten te maken hebben
belangrijkste aanjager van verandering in systeem aarde
Nieuw tijdperk: van het Holoceen naar het Antropoceen (tijdperk van de mens)
Klimaat en de andere issues:
Aspect v. ecologische crisis klimaatverandering
Biodiversiteitsverlies: onszelf onderuithalen als we de natuur en haar levensbelangrijke diversiteit
onderuithalen: zelfmoord bij volmacht
Als we de strijd tegen de natuur winnen, zullen we merken dat we in het verliezende kamp zitten
Gat in de ozonlaag: schadelijke Uv-straling van de zon wordt niet tegengehouden
Weer en klimaat:
Het grotere plaatje en de langere termijn zijn van belang: de geschiedenis v.d. planeet kan ons heel
wat leren. Alleen tegen die achtergrond wordt duidelijk wat er nu aan de gang is.
Klimaat: het gemiddelde weer van een regio over langere perioden (gemiddelde temperatuur,
neerslag, bewolking, vochtigheid, wind, luchtdruk, seizoenen …)
Tropische, droge, mediterraan (hete, droge zomers & natte, koele winters), moesson (regen), toendra
(kleine temp. verschillen) klimaat
Interactieve componenten: atmosfeer (laag van gassen rond onze planeet), biota (levende wezens die
alle ecosystemen vormen, water en de vaste korst v.d. aarde
We kunnen ook gaan kijken naar het klimaat op planetaire schaal en op geologische tijdspannes: we
bekijken regionale klimaten, gemiddeldes variabiliteit en de patronen die typerend zijn voor de aarde
Klimaat: langetermijngemiddeldes bv. één strenge winter of natte zomer is niet klimaat, maar
weer
Over klimaatvariatie en klimaatverandering:
Klimaatvariatie: eerder normale en te verwachten verschillen die kunnen optreden binnen een
bepaald klimaat (de normale uitschieters rond de gemiddelden)
,Vaak te maken met cyclische variaties bekende cyclus El Nino Southern Oscillation (ENSO)
Een cyclische patroon van winden en warmere en koudere zee temperaturen die de
omgevingstemperatuur en neerslag op aarde beïnvloeden typisch aan variatie: na de
uitschieters keert het systeem terug naar de normale waarden
Langere termijn kijken (1 000 000 jaren)
Klimaatverandering: een aanzienlijke verandering die aanhoudt, en die niet binnen de ‘vorige’ of
‘normale’ variabiliteit ligt of blijft: het zijn de gemiddeldes zelf en de variatie die daarbij hoort ze
veranderen op een consistente manier over een langere periode (relatief en hangt af van langere
tijdspanne)
Korte termijn kijken (10 000 jaren)
Klimaatveranderingen en klimaatvariatie zijn resultaat van natuurlijke, interne processen en van
externe krachten of dynamieken
Enkele drivers: heldere zon, plantentektoniek, oceaancirculatie, vulkaanuitbarstingen …
Het achtergrondplaatje van de paleoklimatologie:
Paleoklimatolie: studie v.h. klimaat uit het diepe verleden m.b.v. gegevens die in de bodem zijn
opgeslagen
Op basis van hun bevindingen kunnen we grafieken bouwen die gemiddelde temperaturen laten zien
die miljoenen jaren in de tijd teruggaan
Snowball earth: planeet was met ijs en sneeuw bedekt
Greenhouse earth: nergens gletjers
Icehouse earth: volledig ijs en sneeuw
Klimaatopwarming: toename van de wereldgemiddelde temperatuur
Afwisseling van ijstijden en tussentijden glacialen en interglacialen
Cyclus met omlooptijd van 100 000 jaar, waarvan interglacialen met 10 000 à 20 000 jaren
(NU: 12 000ste jaar in het interglaciaal) niet ver van ijstijd
MAAR: het patroon wordt doorbroken wat gebeurt valt niet binnen de normale
variabiliteit
De aarde, het leven, de mens:
Vroeger tolde de aarde sneller om haar as: 16u duurde een dag
Cambrische explosie:
Het leven koloniseert de planeet zuurstofgehalte ondertussen 21%
Met het Cambrium begint een periode van diversificatie (vissen met kaken, insecten, bomen)
Dan Great Dying:
Massale uitsterving
Dan komen:
Reptielen, dinosaurussen, motten, vlinders, bloemplanten …
Dan asteroïde: (5de massa-extinctie)
60 tot 70% van alle soorten sterven uit
, Dan tijd van:
Zoogdieren & homo sapiens
Landbouw recente uitvinding (1000 jaren terug)
Industriële revolutie 200 jaar geleden
Nu mensheid: (succesvolle soort)
6de massa-extinctie in gang zetten
Ecologisch bijzonder gevaarlijk spel aan het spelen en een klimaatverandering in gang aan het
zetten
Basisbeginselen van een levend klimaat:
Zon is de belangrijkste motor van het klimaatsysteem
Broeikaseffect: proces waarbij warmtestraling geabsorbeerd wordt door atmosferische
broeikasgassen en vervolgens uitgezonden wordt in alle richtingen (deel naar aardoppervlakte
opwarming)
Albedo-effect: weerkaatsingsvermogen van aardoppervlakte
Ijs albedo terugkoppeling: opwarming => ijs smelt => minder zonlicht weerkaatst => meer warmte
door vrijgekomen water of landmassa => opwarming => nog meer ijs en sneeuw smelt
Verhaal v.d. kikker: als je hem in heet water stopt, springt hij er meteen weer uit, maar als je het
water langzaam opwarmt, zal hij blijven zitten. Onbewust van het gevaar, het wordt telkens maar een
fractie warmer, wordt de kikker voorbijgestoken door de realiteit zelf
Natuurlijke broeikaseffect: het verschijnsel waarbij broeikasgassen warmte vasthouden in de
atmosfeer
Broeikasgassen zoals: H2O, CO2, CH4, N2O
Niveaus van inkomende en uitgaande energie of straling op onze planeet worden bepaald door een
groot aantal factoren: zonnecyclus, vulkaanuitbarstingen, platentektoniek, bebossing, …
Stralingsforcering: het verschil tussen inkomende en uitgaande straling (energiesaldo) Watt per
vierkante meter (W/m2)
Stralingsforcering = 0 thermisch evenwicht, de gemiddelde oppervlaktetemperatuur van de aarde
is dan min of meer stabiel
De aarde met het leven erop heeft dus de wereldgemiddelde temperatuur aanvaardbaar of
“leefbaar” weten te houden voor zichzelf (voorbeelden: bomen en algen die CO2 opslagen vormen
onderdeel van koolstofcyclus)
Oorzaak van huidige opwarming:
Begin van industriële revolutie: verbranding en het gebruik van fossiele brandstoffen
o => meer koolstofbronnen
Vernietiging van natuurlijke systemen die koolstof vasthouden (ontbossing, moeras)
o => minder koolstofputten
MAAR niet enkel de koolstofcyclus is uit evenwicht, ook de methaancyclus en waterdamp
Waterdampterugkoppeling: hogere temperaturen van lucht en water => meer waterdamp =>
waterdamp zorgt voor sterker broeikaseffect => warmere planeet => verdampt nog meer
