SYSTEEMDENKEN, EEN INLEIDING
= het is een manier van kijken naar de wereld die focust op de samenhang tussen verschillende
elementen binnen een geheel. In de psychotherapie betekent dit dat we niet alleen kijken naar de
individuele cliënt, maar naar de bredere context waarin deze cliënt zich bevindt. Het is een holistische
benadering waarin veranderingen in 1 deel van het systeem effecten hebben op het geheel.
Samenhang als essentieel kenmerk
= de interacties en relaties tussen verschillende elementen hebben een diepere impact op
iemand zijn psychologische toestand dan het individu zelf.
Bv: de gevoelens van een cliënt worden sterk beïnvloed door vrienden, relatie met
familieleden,…
Context van het systeem
= nabije elementen die in interactie staan met de cliënt. Door te begrijpen welke elementen in de
omgeving de meeste samenhang vertonen met de cliënt, kan de therapeut effectievere
interventies ontwikkelen.
Het universum van het systeem
= elementen die minder direct in verband staan met de cliënt. De therapeut houdt rekening met
eventueel een angstig verleden en de maatschappelijke verwachtingen die van invloed kunnen
zijn op dit angstgevoel.
Bv: culturele normen, maatschappelijke verwachtingen, historische invloed,…
Elementen als systemen
= elk element binnen een systeem, is ook een systeem op zich.
Bv: een gezin is een systeem, maar de gezinsleden op zich zijn ook een systeem omdat
deze elk hun eigen interacties, gedachten, emoties heeft en geschiedenis. Dat alles
vormt een complex geheel.
HET GEZIN ALS SYSTEEM
= In systeemdenken binnen de psychotherapie wordt het gezin gezien als een dynamisch systeem waarin
de leden met elkaar verbonden zijn en elkaar beïnvloeden. Dit perspectief erkent dat gedrag en
emotionele problemen van een individu niet in isolatie kunnen worden begrepen, maar altijd binnen de
context van de gezinsrelaties. Elk lid speelt een specifieke rol en vervult bepaalde functies, wat leidt tot
patronen van interactie.
Bv: als één gezinslid worstelt met angst, kan dit de communicatie, routines en emoties van het
hele gezin beïnvloeden
In therapie…
- Herkennen patronen en bevorderen gezonde interacties
- Onderliggende dynamieken aanpakken die symptomen van een individu verklaren
Andere systemen
Groepspraktijk
GGZ
, DEEL 1: DE ALGEMENE SYSTEEMTHEORIE EN DE
CYBERNETICA
Algemene systeemtheorie
= benadrukt de interconnectiviteit en afhankelijkheid van onderdelen binnen een geheel, ongeacht het
type systeem, of het nu biologisch, sociaal of technisch is.
ALGEMENE SYSTEEMTHEORIE
LUDWIG VON BERTALANFFY
HOOFDZAAK:” Interconnectiviteit in de dynamiek van systemen”
Belangrijkste principes
1. Holisme
= systemen zijn meer dan de som van hun onderdelen.
▪ Interacties tussen de delen creëren emergente eigenschappen, kan niet worden
begrepen door enkel naar individuele elementen te kijken.
Bv: nieuwe vriendschap, nieuw collega, pasgeboren kind,…
2. Interconnectiviteit
= alle onderdelen van het systeem zijn aan elkaar verbonden.
▪ Veranderingen in 1 deel kunnen invloed hebben op andere delen
▪ Dynamisch en interactief proces
3. Open systemen
= systemen zijn open en in wisselwerking met hun omgeving.
▪ Energie, informatie en materie uitwisselen met externe omgeving
▪ Beïnvloedt hun functioneren
4. Feedbackmechanismen
= systemen bevatten feedbackloops die helpen bij het reguleren van gedrag
▪ Positieve feedback: versterkt veranderingen
▪ Negatieve feedback: bevordert geen verandering
5. Dynamische processen
= systemen zijn niet statisch en evolueren doorheen de tijd.
▪ Beïnvloed door interne factoren en externe factoren
Deze ideeën hadden een blijvende impact op verschillende disciplines en hebben bijgedragen aan het
ontwikkelen van een holistische benadering van problemen en fenomenen. Zo zijn er enkele van deze
kernideeën die centraal staan in zijn benadering en die sindsdien ook altijd een grote invloed hebben
gehad op onze kijk op relaties en gezinnen.
,Hoe bijgedragen aan belangrijkste principes?
1. Interconnectiviteit: BertalanƯy’s idee dat systemen uit onderling afhankelijke delen bestaan,
heeft therapeuten geholpen om gezinnen en relaties te begrijpen als dynamische systemen. Dit
leidde tot de erkenning dat veranderingen in de dynamiek van één gezinslid van invloed kan zijn
op het hele gezinssysteem.
2. Feedbackmechanismen: Cybernetica, dat zich op de principes van complexe systemen
beroept, zich richt op het bestuderen van regelprocessen in systemen. Hierbij staat het concept
van feedbackloops centraal. In de therapie betekent dit dat reacties van gezinsleden op elkaar,
kunnen leiden tot stabiliteit (negatieve feedback) of net tot verandering (positieve feedback)
binnen het systeem. Dit begrip helpt therapeuten om patronen van interactie te identificeren en
te beïnvloeden.
3. Open systemen: Ook gezinssystemen zijn open en staan in wisselwerking met hun omgeving
(buren ; het werk ; de school ; familie ; vrienden ; de buurt ; …), wat invloed heeft op hun
functioneren.
4. Holistische Benadering: De focus op het geheel in plaats van alleen op individuele symptomen
stimuleerde een meer holistische benadering in de therapie. Therapeuten beginnen niet alleen
met het behandelen van individuele problemen, maar ook met het analyseren van de bredere
context van gezinnen en van de relationele dynamieken in gezinnen..
Emergente eigenschappen zijn de nieuwe eigenschappen die op het hogere organisatieniveau
verschijnen wanneer delen met elkaar in interactie gaan. Emergentie is dan het proces waarbij
nieuwe eigenschappen ontstaan in de interactie tussen de simpele, kleine entiteiten die elk op
zich niet deze eigenschappen bezitten: “het geheel is meer dan de som van de delen”.
o Als we van hout, zachte stof, schuimrubber en ander materiaal een zetel maken (hoger
organisatieniveau) dan kan onze cliënt op deze zetel comfortabel plaats nemen. Dit is
een emergente eigenschap van deze zetel.
o Als het koppel zwanger wordt en na een gezonde zwangerschap hun eerste kindje
verwelkomt, brengt dat vanalles teweeg bij elk van de partners (vreugde, onzekerheid,
angst, spanning, verlegde aandacht, zwangerschapskwaaltjes, veranderend libido),
maar ook in de interactie binnen hun relatie (veranderende seksuele activiteit, andere
seksualiteitsbeleving, nieuwe zoektocht om intimiteit plaats te blijven geven, …) en in de
interactie met de omgeving (felicitaties van familie, vrienden en kennissen, verdriet bij
een collega die geconfronteerd wordt met eigen infertiliteit, …). Het gezin is nu met drie,
maar het gezin (hoger organisatieniveau) is meer dan de som van deze drie gezinsleden.
Dit alles is de emergente eigenschap van het nieuwe gezin.
5. Dynamische Processen: Cybernetica benadrukt dat systemen zich voortdurend ontwikkelen. Dit
inzicht heeft therapeuten geholpen om aandacht te besteden aan de dynamieken van
verandering binnen gezinnen. Die dynamieken worden gehanteerd als basis van gezins- en
relatietherapeutische interventies.
, CYBERNETICA
Cybernetica
= “een theoretisch kader voor het bestuderen van systemen en hun gedragingen, waarbij de focus ligt
op communicatie, feedback en aanpassing” (examen!)
NORBERT WIENER: GRONDLEGGER
HOOFDZAAK: ‘communicatie en regelprocessen binnen complexe systemen’
Belangrijkste aspecten
1. Interdisciplinair karakter
= combineert inzichten uit verschillende disciplines, dit leidde tot breder begrip hoe complexe
systemen functioneren. (bv: gesprekken met koppels over geldzaken, erectieproblemen,..)
2. Zelfregulatie en controle
= hoe reguleren systemen zichzelf en passen ze zich aan in de omgeving?
▪ Feedback= informatie over de output van een systeem wordt teruggekoppeld als
input, waardoor we ons kunnen aanpassen.
Bv: output: relatie komt ten einde , input: wat heb je eruit geleerd en zal je
anders doen?
3. Communicatie
= hoe wordt informatie verzonden, ontvangen en verwerkt binnen systemen?
Bv: partner heeft ochtendhumeur, andere partner staat op en zegt ik hou van je liefje, de
partner met ochtendhumeur zegt ‘jaja kzie u ook graag’. (link: je kan niet, niet
communiceren)
4. Complexiteit en adaptatie
= dynamiek van complexe systemen en hoe deze systemen in staat zijn om zich aan te passen
aan veranderingen, zowel intern als extern.
Bv: examen is bij 3 mensen niet gelukt, de ene zal meer schrijven, de ander meer luidop
zeggen, de ander veranderd niets. Aanpassing is dus voor elke persoon anders en zal dit
op een andere manier aanpakken.
= het is een manier van kijken naar de wereld die focust op de samenhang tussen verschillende
elementen binnen een geheel. In de psychotherapie betekent dit dat we niet alleen kijken naar de
individuele cliënt, maar naar de bredere context waarin deze cliënt zich bevindt. Het is een holistische
benadering waarin veranderingen in 1 deel van het systeem effecten hebben op het geheel.
Samenhang als essentieel kenmerk
= de interacties en relaties tussen verschillende elementen hebben een diepere impact op
iemand zijn psychologische toestand dan het individu zelf.
Bv: de gevoelens van een cliënt worden sterk beïnvloed door vrienden, relatie met
familieleden,…
Context van het systeem
= nabije elementen die in interactie staan met de cliënt. Door te begrijpen welke elementen in de
omgeving de meeste samenhang vertonen met de cliënt, kan de therapeut effectievere
interventies ontwikkelen.
Het universum van het systeem
= elementen die minder direct in verband staan met de cliënt. De therapeut houdt rekening met
eventueel een angstig verleden en de maatschappelijke verwachtingen die van invloed kunnen
zijn op dit angstgevoel.
Bv: culturele normen, maatschappelijke verwachtingen, historische invloed,…
Elementen als systemen
= elk element binnen een systeem, is ook een systeem op zich.
Bv: een gezin is een systeem, maar de gezinsleden op zich zijn ook een systeem omdat
deze elk hun eigen interacties, gedachten, emoties heeft en geschiedenis. Dat alles
vormt een complex geheel.
HET GEZIN ALS SYSTEEM
= In systeemdenken binnen de psychotherapie wordt het gezin gezien als een dynamisch systeem waarin
de leden met elkaar verbonden zijn en elkaar beïnvloeden. Dit perspectief erkent dat gedrag en
emotionele problemen van een individu niet in isolatie kunnen worden begrepen, maar altijd binnen de
context van de gezinsrelaties. Elk lid speelt een specifieke rol en vervult bepaalde functies, wat leidt tot
patronen van interactie.
Bv: als één gezinslid worstelt met angst, kan dit de communicatie, routines en emoties van het
hele gezin beïnvloeden
In therapie…
- Herkennen patronen en bevorderen gezonde interacties
- Onderliggende dynamieken aanpakken die symptomen van een individu verklaren
Andere systemen
Groepspraktijk
GGZ
, DEEL 1: DE ALGEMENE SYSTEEMTHEORIE EN DE
CYBERNETICA
Algemene systeemtheorie
= benadrukt de interconnectiviteit en afhankelijkheid van onderdelen binnen een geheel, ongeacht het
type systeem, of het nu biologisch, sociaal of technisch is.
ALGEMENE SYSTEEMTHEORIE
LUDWIG VON BERTALANFFY
HOOFDZAAK:” Interconnectiviteit in de dynamiek van systemen”
Belangrijkste principes
1. Holisme
= systemen zijn meer dan de som van hun onderdelen.
▪ Interacties tussen de delen creëren emergente eigenschappen, kan niet worden
begrepen door enkel naar individuele elementen te kijken.
Bv: nieuwe vriendschap, nieuw collega, pasgeboren kind,…
2. Interconnectiviteit
= alle onderdelen van het systeem zijn aan elkaar verbonden.
▪ Veranderingen in 1 deel kunnen invloed hebben op andere delen
▪ Dynamisch en interactief proces
3. Open systemen
= systemen zijn open en in wisselwerking met hun omgeving.
▪ Energie, informatie en materie uitwisselen met externe omgeving
▪ Beïnvloedt hun functioneren
4. Feedbackmechanismen
= systemen bevatten feedbackloops die helpen bij het reguleren van gedrag
▪ Positieve feedback: versterkt veranderingen
▪ Negatieve feedback: bevordert geen verandering
5. Dynamische processen
= systemen zijn niet statisch en evolueren doorheen de tijd.
▪ Beïnvloed door interne factoren en externe factoren
Deze ideeën hadden een blijvende impact op verschillende disciplines en hebben bijgedragen aan het
ontwikkelen van een holistische benadering van problemen en fenomenen. Zo zijn er enkele van deze
kernideeën die centraal staan in zijn benadering en die sindsdien ook altijd een grote invloed hebben
gehad op onze kijk op relaties en gezinnen.
,Hoe bijgedragen aan belangrijkste principes?
1. Interconnectiviteit: BertalanƯy’s idee dat systemen uit onderling afhankelijke delen bestaan,
heeft therapeuten geholpen om gezinnen en relaties te begrijpen als dynamische systemen. Dit
leidde tot de erkenning dat veranderingen in de dynamiek van één gezinslid van invloed kan zijn
op het hele gezinssysteem.
2. Feedbackmechanismen: Cybernetica, dat zich op de principes van complexe systemen
beroept, zich richt op het bestuderen van regelprocessen in systemen. Hierbij staat het concept
van feedbackloops centraal. In de therapie betekent dit dat reacties van gezinsleden op elkaar,
kunnen leiden tot stabiliteit (negatieve feedback) of net tot verandering (positieve feedback)
binnen het systeem. Dit begrip helpt therapeuten om patronen van interactie te identificeren en
te beïnvloeden.
3. Open systemen: Ook gezinssystemen zijn open en staan in wisselwerking met hun omgeving
(buren ; het werk ; de school ; familie ; vrienden ; de buurt ; …), wat invloed heeft op hun
functioneren.
4. Holistische Benadering: De focus op het geheel in plaats van alleen op individuele symptomen
stimuleerde een meer holistische benadering in de therapie. Therapeuten beginnen niet alleen
met het behandelen van individuele problemen, maar ook met het analyseren van de bredere
context van gezinnen en van de relationele dynamieken in gezinnen..
Emergente eigenschappen zijn de nieuwe eigenschappen die op het hogere organisatieniveau
verschijnen wanneer delen met elkaar in interactie gaan. Emergentie is dan het proces waarbij
nieuwe eigenschappen ontstaan in de interactie tussen de simpele, kleine entiteiten die elk op
zich niet deze eigenschappen bezitten: “het geheel is meer dan de som van de delen”.
o Als we van hout, zachte stof, schuimrubber en ander materiaal een zetel maken (hoger
organisatieniveau) dan kan onze cliënt op deze zetel comfortabel plaats nemen. Dit is
een emergente eigenschap van deze zetel.
o Als het koppel zwanger wordt en na een gezonde zwangerschap hun eerste kindje
verwelkomt, brengt dat vanalles teweeg bij elk van de partners (vreugde, onzekerheid,
angst, spanning, verlegde aandacht, zwangerschapskwaaltjes, veranderend libido),
maar ook in de interactie binnen hun relatie (veranderende seksuele activiteit, andere
seksualiteitsbeleving, nieuwe zoektocht om intimiteit plaats te blijven geven, …) en in de
interactie met de omgeving (felicitaties van familie, vrienden en kennissen, verdriet bij
een collega die geconfronteerd wordt met eigen infertiliteit, …). Het gezin is nu met drie,
maar het gezin (hoger organisatieniveau) is meer dan de som van deze drie gezinsleden.
Dit alles is de emergente eigenschap van het nieuwe gezin.
5. Dynamische Processen: Cybernetica benadrukt dat systemen zich voortdurend ontwikkelen. Dit
inzicht heeft therapeuten geholpen om aandacht te besteden aan de dynamieken van
verandering binnen gezinnen. Die dynamieken worden gehanteerd als basis van gezins- en
relatietherapeutische interventies.
, CYBERNETICA
Cybernetica
= “een theoretisch kader voor het bestuderen van systemen en hun gedragingen, waarbij de focus ligt
op communicatie, feedback en aanpassing” (examen!)
NORBERT WIENER: GRONDLEGGER
HOOFDZAAK: ‘communicatie en regelprocessen binnen complexe systemen’
Belangrijkste aspecten
1. Interdisciplinair karakter
= combineert inzichten uit verschillende disciplines, dit leidde tot breder begrip hoe complexe
systemen functioneren. (bv: gesprekken met koppels over geldzaken, erectieproblemen,..)
2. Zelfregulatie en controle
= hoe reguleren systemen zichzelf en passen ze zich aan in de omgeving?
▪ Feedback= informatie over de output van een systeem wordt teruggekoppeld als
input, waardoor we ons kunnen aanpassen.
Bv: output: relatie komt ten einde , input: wat heb je eruit geleerd en zal je
anders doen?
3. Communicatie
= hoe wordt informatie verzonden, ontvangen en verwerkt binnen systemen?
Bv: partner heeft ochtendhumeur, andere partner staat op en zegt ik hou van je liefje, de
partner met ochtendhumeur zegt ‘jaja kzie u ook graag’. (link: je kan niet, niet
communiceren)
4. Complexiteit en adaptatie
= dynamiek van complexe systemen en hoe deze systemen in staat zijn om zich aan te passen
aan veranderingen, zowel intern als extern.
Bv: examen is bij 3 mensen niet gelukt, de ene zal meer schrijven, de ander meer luidop
zeggen, de ander veranderd niets. Aanpassing is dus voor elke persoon anders en zal dit
op een andere manier aanpakken.
