STRAFPROCESRECHT
Bronnen
1. Wetboek van strafvordering (1808)
2. Gerechtelijk Wetboek
3. Wet op de voorlopige hechtenis (1990)
4. EVRM
Je moet een advocaat kunnen raadplegen voor je verklaring aflegt, Getuigen mag niet
zomaar geweigerd worden door rechter (vroeger kon dit wel), …
Algemene beginselen strafprocesrecht
Definitie
Begrip
• strafprocesrecht = formeel strafrecht = strafrechtspleging = strafvordering
• de praktische toepassing van het materieel strafrecht kan slechts worden
gerealiseerd via het strafprocesrecht
o via berechting en eventuele bestraffing van de daders
• SPR is het geheel der rechtsregels betreffende de opsporing, vervolging en
berechting van personen die ervan verdacht worden een misdrijf te hebben
gepleegd:
o scenario’s en vormvoorschriften die moeten worden gevolgd
o rechtspositie van de verschillende betrokken personen (zowel dader als
benadeelde)
o regels m.b.t. organisatie en werking van de strafgerechten
o regels m.b.t. tenuitvoerlegging v/d beslissingen van die gerechten
Materieel vs. formeel strafrecht
Het onderscheid tussen de regels van het materieel en het formeel strafrecht heeft
betrekking op de personen tot wie deze regels gericht zijn, op hun inhoud, en op de
sancties als zij worden geschonden.
• personen tot wie de regels gericht zijn
o Strafrecht: Op iedereen van toepassing
o Strafprocesrecht:
▪ in de eerste plaats de overheid (politie, magistratuur)
• strafproces = proces tussen gemeenschap
(vertegenwoordigd door het OM) en de verdachte
• Gerechtelijke autoriteiten worden opgelegd waarbinnen zij
die bevoegdheden kunnen gebruiken
▪ uitzonderlijk: de burger
• bijv. de verdachte, de getuige, degene bij wie een
onderzoeksmaatregel wordt uitgevoerd (niet noodz. de
verdachte) (bijv. een huiszoeking, een telefoontap, …), het
slachtoffer
Pagina 1 van 120
Eliza Nielandt 2024
, • inhoud van de regels
o Strafrecht:
▪ Vanzelfsprekend (essentie)
▪ Voorspelbaar
▪ Veranderen niet vaak
o Strafprocesrecht
▪ Niet zo vanzelfsprekend
▪ ‘spelregels’ waarover kan gediscussieerd worden
• Bv. verjaringsregels: veel wijzigingen
• Abstracter en delicater
▪ berusten vaak op het onderling afwegen van verschillende belangen
• Ene belang: waarheidsvinding
>< Andere belang: de bescherming van fundamentele
rechten
• Regels zijn er om evenwicht te vinden in wat we willen in de
maatschappij, nl.: Rechtshandhaving (bestraffen van
daders) Rechtsbescherming (niet teveel inbreuken op
rechten en vrijheden accepteren voor de gehele
gemeenschap)
• Evenwicht verandert
• de sanctionering van de schending der regels van resp. materieel en
formeel strafrecht
o materieel SR: op elk misdrijf staat een straf
o SPR: de precieze processuele sanctie varieert naargelang de norm en is
veelal niet op voorhand bij wet bepaald
▪ soms nietigheid
▪ soms gevolgen op vlak van bewijsvoering
• Bv. onrechtmatig verkregen bewijs (art. 32 V.T.Sv.)
▪ soms onontvankelijkheid of verval van de strafvordering
• Sanctioneert het stilzitten vh. parket (bv. art. 30 V.T.Sv.)
▪ soms is er geen sanctie (art. 32V.T.Sv.)
▪ dikwijls onzeker
• Bv.: Art. 21ter V.T.Sv.: Is door vertraging het recht op
tegenspraak ernstig en onherstelbaar aangetast, dan kan de
beklaagde van rechtsvervolging worden ontslaan
Pagina 2 van 120
Eliza Nielandt 2024
,Doelstellingen van het strafproces
Dubbele finaliteit:
• Waarheidsvinding
o Publiek recht: conflict tss. de gemeenschap en de dader
o Van openbaar belang
• >< bescherming van de individuele grondrechten
o Individuele burger
o Rechten van de verdediging (art. 6 EVRM en 14 IVBPR)
o niet alleen ten voordele van de verdachte, maar ten voordele van eenieder
Onderlinge afweging van waarheidsvinding en individuele grondrechten
• oorspronkelijk: alleen wettelijkheidsvereiste
o De beperking van grondrechten is enkel toegelaten indien het toegelaten is
door de wet
o Legaliteitsbeginsel
• later (met het EVRM): ook inhoudelijke vereisten
o de belangen van de burger en de verdachte wegen meer door
▪ de belangen van de burger in het algemeen (grondrechten) en van
de verdachte in het bijzonder (rechten van verdediging), wegen
door in het strafproces. Het belang van de waarheidsvinding zal
hiervoor moeten wijken.
o concrete afweging moet gebeuren door de rechtspraak
▪ slingerbeweging
▪ Cass. versoepeld Antigoonrechtspraak: Onrechtmatig bewijs moet
door de strafrechter enkel nog in 3 hypothesen buiten toepassing
worden gelaten
▪ Opgelet: Trojaans paars-effect vermijden
Accusatoir vs. inquisitoir
Principe
• horizontale versus verticale processtructuur
o accusatoir = horizontale processtructuur
▪ aanklager en verdediging op gelijke voet
▪ de partijen hebben het proces volledig in handen en bepalen welke
onderzoeksverrichtingen zullen plaatsvinden
▪ alle onderzoeksverrichtingen geschieden tegensprekelijk
▪ passieve rol van de rechter: toezien dat procedure correct verloopt
▪ volledige openbaarheid van het proces
o inquisitoir = verticale processtructuur
▪ de overheid bepaalt het procesverloop
▪ procesvoering wordt niet aan de partijen overgelaten
▪ openbare aanklager die ambtshalve optreedt namens de
gemeenschap
▪ actieve rol van de rechter: ontdekken van de waarheid
▪ rechter heeft verregaande bevoegdheden
▪ geheim en niet-tegensprekelijk onderzoek
▪ de verdachte is het ‘object’ van de rechtspleging
• Praktijk: Nergens nog een zuivere vorm
• openbaar, mondeling, tegensprekelijk
• geheim, schriftelijk, niet-tegensprekelijk
Pagina 3 van 120
Eliza Nielandt 2024
, Common law landen v. continentale landen
• Common law: meestal accusatoir (bv. ITA)
o Rechter moet niet naar waarheid zoeken, moet enkel beslissen over vraag
of ten lasten legging voldoende is bewezen
o Onderzoek: door politie
▪ Dwangmaatregelen?: Beroep doen op gewone rechter
▪ Politie meestal eiser (bijgestaan door advocaat)
▪ Verdachte en politie op gelijke voet t.a.v. elkaar en moeten beide
voor bewijs zorgen
• Continentale landen: meestal inquisitoir, maar niet meer in de zuivere vorm
o 2 grote fasen
▪ inquisitoir vooronderzoek
• opstellen van een strafdossier
• Schriftelijk, geheim en niet-tegensprekelijk
• O.l.v. een magistraat (OM)
• Dwangbevelen: door OR
• Verdachte geen procespartij
• Alle info gebundeld in strafdossier
▪ tegensprekelijke procedure ten gronde (fase ter terechtzitting)
• de rechter kan bijkomend onderzoek bevelen
• Gemengd accusatoir en inquisitoir karakter
o Accusatoir
▪ Rechtspleging openbaar, mondeling en
tegensprekelijk
▪ Passieve rol rechter
▪ Equality of arms
o Inquisitoir
▪ Onderzoeksgegevens uit strafdossier
(verkregen op inquisitoire wijze)
▪ Vooral in Assisenzaken heeft de voorzitter
verregaande bevoegdheden: wet verleent hem
een discretionaire bevoegdheid alles te doen
wat hij nuttig acht om de waarheid te vinden
(art. 281, §2 Sv.)
Pagina 4 van 120
Eliza Nielandt 2024
Bronnen
1. Wetboek van strafvordering (1808)
2. Gerechtelijk Wetboek
3. Wet op de voorlopige hechtenis (1990)
4. EVRM
Je moet een advocaat kunnen raadplegen voor je verklaring aflegt, Getuigen mag niet
zomaar geweigerd worden door rechter (vroeger kon dit wel), …
Algemene beginselen strafprocesrecht
Definitie
Begrip
• strafprocesrecht = formeel strafrecht = strafrechtspleging = strafvordering
• de praktische toepassing van het materieel strafrecht kan slechts worden
gerealiseerd via het strafprocesrecht
o via berechting en eventuele bestraffing van de daders
• SPR is het geheel der rechtsregels betreffende de opsporing, vervolging en
berechting van personen die ervan verdacht worden een misdrijf te hebben
gepleegd:
o scenario’s en vormvoorschriften die moeten worden gevolgd
o rechtspositie van de verschillende betrokken personen (zowel dader als
benadeelde)
o regels m.b.t. organisatie en werking van de strafgerechten
o regels m.b.t. tenuitvoerlegging v/d beslissingen van die gerechten
Materieel vs. formeel strafrecht
Het onderscheid tussen de regels van het materieel en het formeel strafrecht heeft
betrekking op de personen tot wie deze regels gericht zijn, op hun inhoud, en op de
sancties als zij worden geschonden.
• personen tot wie de regels gericht zijn
o Strafrecht: Op iedereen van toepassing
o Strafprocesrecht:
▪ in de eerste plaats de overheid (politie, magistratuur)
• strafproces = proces tussen gemeenschap
(vertegenwoordigd door het OM) en de verdachte
• Gerechtelijke autoriteiten worden opgelegd waarbinnen zij
die bevoegdheden kunnen gebruiken
▪ uitzonderlijk: de burger
• bijv. de verdachte, de getuige, degene bij wie een
onderzoeksmaatregel wordt uitgevoerd (niet noodz. de
verdachte) (bijv. een huiszoeking, een telefoontap, …), het
slachtoffer
Pagina 1 van 120
Eliza Nielandt 2024
, • inhoud van de regels
o Strafrecht:
▪ Vanzelfsprekend (essentie)
▪ Voorspelbaar
▪ Veranderen niet vaak
o Strafprocesrecht
▪ Niet zo vanzelfsprekend
▪ ‘spelregels’ waarover kan gediscussieerd worden
• Bv. verjaringsregels: veel wijzigingen
• Abstracter en delicater
▪ berusten vaak op het onderling afwegen van verschillende belangen
• Ene belang: waarheidsvinding
>< Andere belang: de bescherming van fundamentele
rechten
• Regels zijn er om evenwicht te vinden in wat we willen in de
maatschappij, nl.: Rechtshandhaving (bestraffen van
daders) Rechtsbescherming (niet teveel inbreuken op
rechten en vrijheden accepteren voor de gehele
gemeenschap)
• Evenwicht verandert
• de sanctionering van de schending der regels van resp. materieel en
formeel strafrecht
o materieel SR: op elk misdrijf staat een straf
o SPR: de precieze processuele sanctie varieert naargelang de norm en is
veelal niet op voorhand bij wet bepaald
▪ soms nietigheid
▪ soms gevolgen op vlak van bewijsvoering
• Bv. onrechtmatig verkregen bewijs (art. 32 V.T.Sv.)
▪ soms onontvankelijkheid of verval van de strafvordering
• Sanctioneert het stilzitten vh. parket (bv. art. 30 V.T.Sv.)
▪ soms is er geen sanctie (art. 32V.T.Sv.)
▪ dikwijls onzeker
• Bv.: Art. 21ter V.T.Sv.: Is door vertraging het recht op
tegenspraak ernstig en onherstelbaar aangetast, dan kan de
beklaagde van rechtsvervolging worden ontslaan
Pagina 2 van 120
Eliza Nielandt 2024
,Doelstellingen van het strafproces
Dubbele finaliteit:
• Waarheidsvinding
o Publiek recht: conflict tss. de gemeenschap en de dader
o Van openbaar belang
• >< bescherming van de individuele grondrechten
o Individuele burger
o Rechten van de verdediging (art. 6 EVRM en 14 IVBPR)
o niet alleen ten voordele van de verdachte, maar ten voordele van eenieder
Onderlinge afweging van waarheidsvinding en individuele grondrechten
• oorspronkelijk: alleen wettelijkheidsvereiste
o De beperking van grondrechten is enkel toegelaten indien het toegelaten is
door de wet
o Legaliteitsbeginsel
• later (met het EVRM): ook inhoudelijke vereisten
o de belangen van de burger en de verdachte wegen meer door
▪ de belangen van de burger in het algemeen (grondrechten) en van
de verdachte in het bijzonder (rechten van verdediging), wegen
door in het strafproces. Het belang van de waarheidsvinding zal
hiervoor moeten wijken.
o concrete afweging moet gebeuren door de rechtspraak
▪ slingerbeweging
▪ Cass. versoepeld Antigoonrechtspraak: Onrechtmatig bewijs moet
door de strafrechter enkel nog in 3 hypothesen buiten toepassing
worden gelaten
▪ Opgelet: Trojaans paars-effect vermijden
Accusatoir vs. inquisitoir
Principe
• horizontale versus verticale processtructuur
o accusatoir = horizontale processtructuur
▪ aanklager en verdediging op gelijke voet
▪ de partijen hebben het proces volledig in handen en bepalen welke
onderzoeksverrichtingen zullen plaatsvinden
▪ alle onderzoeksverrichtingen geschieden tegensprekelijk
▪ passieve rol van de rechter: toezien dat procedure correct verloopt
▪ volledige openbaarheid van het proces
o inquisitoir = verticale processtructuur
▪ de overheid bepaalt het procesverloop
▪ procesvoering wordt niet aan de partijen overgelaten
▪ openbare aanklager die ambtshalve optreedt namens de
gemeenschap
▪ actieve rol van de rechter: ontdekken van de waarheid
▪ rechter heeft verregaande bevoegdheden
▪ geheim en niet-tegensprekelijk onderzoek
▪ de verdachte is het ‘object’ van de rechtspleging
• Praktijk: Nergens nog een zuivere vorm
• openbaar, mondeling, tegensprekelijk
• geheim, schriftelijk, niet-tegensprekelijk
Pagina 3 van 120
Eliza Nielandt 2024
, Common law landen v. continentale landen
• Common law: meestal accusatoir (bv. ITA)
o Rechter moet niet naar waarheid zoeken, moet enkel beslissen over vraag
of ten lasten legging voldoende is bewezen
o Onderzoek: door politie
▪ Dwangmaatregelen?: Beroep doen op gewone rechter
▪ Politie meestal eiser (bijgestaan door advocaat)
▪ Verdachte en politie op gelijke voet t.a.v. elkaar en moeten beide
voor bewijs zorgen
• Continentale landen: meestal inquisitoir, maar niet meer in de zuivere vorm
o 2 grote fasen
▪ inquisitoir vooronderzoek
• opstellen van een strafdossier
• Schriftelijk, geheim en niet-tegensprekelijk
• O.l.v. een magistraat (OM)
• Dwangbevelen: door OR
• Verdachte geen procespartij
• Alle info gebundeld in strafdossier
▪ tegensprekelijke procedure ten gronde (fase ter terechtzitting)
• de rechter kan bijkomend onderzoek bevelen
• Gemengd accusatoir en inquisitoir karakter
o Accusatoir
▪ Rechtspleging openbaar, mondeling en
tegensprekelijk
▪ Passieve rol rechter
▪ Equality of arms
o Inquisitoir
▪ Onderzoeksgegevens uit strafdossier
(verkregen op inquisitoire wijze)
▪ Vooral in Assisenzaken heeft de voorzitter
verregaande bevoegdheden: wet verleent hem
een discretionaire bevoegdheid alles te doen
wat hij nuttig acht om de waarheid te vinden
(art. 281, §2 Sv.)
Pagina 4 van 120
Eliza Nielandt 2024
