Samenvatting grondrechten 100% te kennen leerstof

H1: Recht en sociaal werk
Sociaal werk: een op de praktijk gebaseerd beroep en een academische discipline die sociale verandering en
ontwikkeling, sociale cohesie, empowerment en bevrijding van mensen bevordert.
Principes van sociale rechtvaardigheid, mensenrechten, collectieve sociale verantwoordelijkheid en respect voor
vormen van diversiteit staan centraal in het sociaal werk. Onderbouwd door sociaalwerktheorieën, sociale- en
menswetenschappen en inheemse of lokale vormen van kennis, engageert sociaal werk mensen en structuren om
problemen aan te pakken en welzijn te bevorderen.

Wat is recht
Recht een geheel van regels, opgesteld en opgelegd door de samenleving,
waardoor de belangen van de enkelingen die in de gemeenschap leven
geordend worden, door middel van sociale dwang
Startpunt hulpverlening: noden en behoeften van mensen en proberen daarop
een antwoord te formuleren
o Informeren
o Adviseren
o Doorverwijzen (contact opnemen + eventueel meegaan naar diensten)
o Ondersteuning bij gerechtelijke procedures

a) Geheel van regels
 Geschreven en ongeschreven
 Nationaal en internationaal
 Rechtsregel door het recht bindend opgelegde gedragsregel die voorschrijft hoe een persoon zich moet
gedragen
(handhaving, subjectieve rechten, gericht op structuren,…)
o Opgesteld door gemachtigde overheid
o Erga omnes: “tegenover eenieder die onder de toepassing van de regel valt”
o Verbindend karakter, doch niet voor alle regels gelijk (cf. dwingend/aanvullend)
o Abstract en generiek geformuleerd

b) Opgesteld en opgelegd door de samenleving
 voortdurend veranderende context (cf. digitalisering)
o Gevolg: recht = evolutief  regels veranderen + wijzigbaar
o Weerspiegeling wat leeft in MS
 Onderworpen aan relativiteit (tijd + ruimte)
 Hangt samen met het idee van staatssoevereiniteit
 Aanpassingen van het recht als taak van wetgevende organen via wettelijke procedures (cf. parlement)
o België multi-level governance/ rechtsorde

rechtsorde duid geheel van regels en instellingen in een gemeenschap die door het recht worden beheerst
Multi - level - governance (of versnippering) Gedeelde verantwoordelijkheid en samenwerking op verschillende
niveaus.

c) Maatschappij ordenen
Gelijklopende + tegenstrijdige belangen (bron van conflict)
Kernelementen succesvolle werking recht
1 Rechtszekerheid
• Iedereen wordt geacht de wet te kennen”
• Duidelijk en consistent
• Vastheid
• Voorspelbaarheid
2 Rechtvaardigheid
• ! voor aanvaardbaarheid en naleving recht
• “dura lex, sed lex”: de wet is hard maar het is (nu eenmaal) de wet
• Geen unieke invulling van wat “rechtvaardig” is

, d) Afdwingbaarheid van het recht
 Effectiviteit recht verzekeren: naleving van regels afdwingen
o Algemeen van toepassing, (in tegenstelling tot bv. geloof)
 Sanctionering: Overtreding of miskenning van regels
o Strafsanctie, administratieve sanctie,… (bv. parkeerboete)
 Verbod eigenrichting (geen rechter in eigen zaak)
o Recht niet zelf in handen nemen + zelf afdwingen van anderen
o Moet beroep doen op tussenkomst rechter
o Geweldmonopolie van de Staat
 Praktijk: gelijk hebben ≠ gelijk krijgen
o Complexiteit juridische procedures
o maatschappelijk kwetsbare?  ! voor sociaal werker
3 belangrijke begrippen van het recht
Objectief en subjectief recht
Objectief recht: Geheel aan regels die op een bepaald moment in een SL van toepassing zijn
 Bronnen: wetgeving, rechtspraak, rechtsleer,…
Subjectief recht: het recht geeft je eigen bevoegdheden om te handelen (of te geven, eisen,…) of iets niet te doen
 aanspraak dei je kan maken (juridisch bekrachtigde bevoegdheid)
 Subjectieve rechten ontstaan vanuit het objectief recht

art. 1382 oud BW: Elke daad van de mens, waardoor aan een ander schade wordt veroorzaakt, verplicht
degene door wiens schuld de schade is ontstaan, deze te vergoeden.


voorbeeld
ALS - tussen een fout begaan door een schuldige partij • Degene die schade lijdt heeft een aanspraak op
- en de schade veroorzaakt aan de ander schadevergoeding tegen degene die schade heeft
veroorzaakt (= concrete aanspraak = subjectief recht)
- een oorzakelijk verband bestaat • Degene die de schade heeft veroorzaakt is gehouden tot
DAN moet de schuldige partij deze schade vergoeden de vergoeding van de schade (plicht)


Subjectief recht: een indeling
Persoonlijkheidsrechten Lichamelijke integriteit (bv. patiëntenrechten), persoonlijke integriteit (bv. recht op eerbiediging
privéleven) en relationele/seksuele integriteit (bv. recht op seksuele geaardheid)

Vrijheidsrechten Fysiek (bv. bescherming tegen willekeurige vrijheidsberoving), geestelijk (bv. vrijheid van mening), sociaal
(bv. vrijheid van vereniging) en economisch (bv. vrijheid van ondernemen)

Gezins- en familiale Bv. recht om te huwen, rechten die je als ouder, echtgenoot, kind,… hebt t.a.v. andere gezins- en
rechten familieleden (onderhoudsrechten, erfrechten,…)

Vermogensrechten Zakelijke rechten (bv. recht op vruchtgebruik), vorderingsrechten (prestatie eisen van andere persoon,
ontstaan uit overeenkomst of uit wet) en intellectuele rechten (bv. auteursrecht)

Sociale rechten Humanitair (bv. recht op leefloon, sociale zekerheid, gezondheidszorg,…), economisch (bv. recht op arbeid,
stakingsrecht), cultureel (bv. recht op onderwijs, culturele ontplooiing)  zie SOCIALE GRONDRECHTEN

Politieke rechten Bv. kiesrecht, verkiesbaarheid, toegang tot openbaar ambt,…


Rechtssubject en rechtsobject
Rechtssubject: Persoon of groep van personen die subjectieve rechten en plichten heeft
 Natuurlijke personen: vlees en bloed (jij, cliënten,…)
 Rechtspersonen: fictief juridisch persoon met rechten en plichten (VZW, BV,…)
Voorbeeld: SAAMO Antwerpen, opbouwwerkers
Rechtsobject Zaak of “iets” waarop rechtsregels betrekking hebben
 Huur van een huis: huurder is rechtssubject en (gebruiksrecht) huis is rechtsobject
Genotsbekwaam en handelingsbekwaam
Genotsbekwaamheid (rechtsbekwaamheid): is geschikt om drager te zijn van rechten, om rechten te genieten
 Elk rechtssubject is genotsbekwaam (iedereen!)

Handelingsbekwaamheid Geschiktheid om zelf –via het stellen van handelingen- rechten uit te oefenen

,  meeste rechtssubjecten zijn handelingsbekwaam
 Regel: elke persoon is handelingsbekwaam,
o maar er zijn uitzonderingen: minderjarigen of personen onder bewind

Rechtsfeiten en rechtshandelingen
Rechtsfeiten: Elk feit dat rechtsgevolgen doet ontstaan
 Geboorte, overlijden, onrechtmatige daad (bv. iemand slag in gezicht geven),…
 Bewijs: met alle mogelijke middelen bewezen worden
Rechtshandelingen elke handeling die bewust (weten, willen) wordt verricht om rechtsgevolgen te verkrijgen
 Contract sluiten, erkenning kind, schenking, huwelijk, bewind aanvragen,…
 Bewijs: enkel maar in zoverre de wet het bewijs toelaat

Aanvullend en dwingend recht
Dwingend recht: Rechtsregels met een dwingend karakter die moeten worden nageleefd
 partijen kunnen er niet van afwijken
 Onderscheid
o Regels die de openbare orde raken (algemeen belang)
 Essentiële belangen van de staat of gemeenschap
 Voorbeelden: huwelijk, echtscheiding, afstamming, strafrecht, fiscale wetgeving,…
o Regels die de goede zeden raken
 Gedragingen die moreel werkelijk onaanvaardbaar zijn in het licht van de geldende MS
opvattingen
 Voorbeelden: seksualiteit (vroeger verbod pornografie
o Dwingende regels beschermen belangen van bepaalde categorieën van personen
 “Zwakkere” categorieën van personen beschermen
 Voorbeelden: huurders, consumenten en werknemers
 Geld voor
o Vooral publiekrecht (strafrecht, staatsrecht,…)
o Bep. delen van het privaatrecht (bv. afstamming, huwelijk,…)
 Wat bij niet-naleving of miskenning rechtsregels van dwingend recht?
o Nietigheid: “Sanctie voor gestelde handeling die in strijd is met een verbindende rechtsnorm
 hierdoor geen juridische gevolgen heeft
 word als onbestaande beschouwd

 Absolute nietigheid enkel bij regels openbare orde (strafrecht, huwelijk, echtscheidingen,…)
 elke belanghebbende kan zich erop beroepen + rechter (ambtshalve)
 Relatieve nietigheid enkel beschermde persoon
 Bij dwingend recht (bescherming particulier belang)
 bv. huurrecht of arbeidsrecht
 Je kunt geen afspraken aangaan tegen de openbare orde
 Sancties: - relatief nietig: enkel op verzoek beschermde partij (relatief nietig)
- absoluut nietig: openbare orde  iedereen, rechter zelf

Aanvullend recht: Rechtsregels met een aanvullend karakter (je kunt er afstand van doen)
 enkel van toepassing als partijen zelf niets anders zijn overeengekomen geldt de wettelijke regeling
 geld voor: Vooral in het privaatrecht (Bv. verbintenissen, huwelijksvermogensrecht)
 Soms binnen dezelfde wet sommige bepalen van aanvullend recht, anderen van dwingend recht zijn

, Aanvullend Dwingend recht Dwingend recht (openbare orde)
recht
Doel Vullen Beschermen private Beschermen algemeen belang
afspraken tss belangen
partijen aan
Afstand Steeds Nadat recht verworven Niet mogelijk
mogelijk is
sanctie Afwijken Rel. niet. Die alleen Absolute nietigheid die door elk
mogelijk beschermde personen belanghebbende alsook de ambtshalve
kan inroepen door de rechter kan worden ingeroepen

Indeling van het recht
Belang indeling: helpen op vragen zoals (dwingend, aanvullend?, welk rechtbank?, wetboek?)
Indeling:
 Nationaal, internationaal (territoriaal)
 Publiek, privaat (inhoud)
 Thematisch
Nationaal en internationaal recht
Nationaal: binnen de grenzen van een Staat
Internationaal: overstijgt de nationale landsgrenzen
 tot stand door afspraken die landen met elkaar maken of binnen internationale organisatie (raad van
Europa)
 Supranationale organisaties – boven (supra) de staat (nationaal)
oCentraal orgaan neemt beslissingen
obeperkte beslissingsmacht lidstaten
Voorbeeld: Europese Unie
 Intergouvernementele organisaties – tussen (inter) regeringen (gouvernementen)
oBelangrijkste beslissingsmacht bij deelnemende lidstaten
obeslissing in onderling overleg
voorbeeld: Verenigde Naties
 Samenwerking via verdragen (schriftelijke overeenkomsten van bindende aard)
o Bilaterale: verdrag tss 2 landen
o multilaterale: verdrag tss meer dan 2 landen

Privaatrecht en publiekrecht
Publiekrecht: regelt de relatie tss burgers en overheid
 Doel: dienen van de algemene belangen van de Staat
 Regelt: - verhouding tss de burger en overheid
- interne organisatie van de overheid
- verhouding tussen de staten
 Altijd dwingend recht
Privaatrecht: regelt de betrekkingen tussen burgers onderling

 Doel: dienen van de private belangen van individuen
 Regelt: - het statuut of de staat van de individuele persoon (naam, burgerlijke staat,…)
- de verhouding tss burgers, groepen burgers en rechtspersonen onderling (huwelijk, eigendom, …)
 Deels dwingend, deels aanvullend