Klinische neuropsychologie
1. HISTORISCHE INLEIDING EN SITUERING ...................................................................... 2
2. (VISUELE) WAARNEMING .......................................................................................... 10
3. RUIMTELIJKE COGNITIE ............................................................................................. 18
3.1 Inleiding .......................................................................................................................................... 18
3.2 Stoornissen na hersenbeschadiging ................................................................................................. 21
4. AANDACHT, EXECUTIEVE FUNCTIES EN SOCIALE COGNITIE ....................................... 25
5. NEURAAL HERSTEL EN NEUROPSYCHOLOGISCHE REVALIDATIE ................................. 31
5.1 Neuraal herstel ................................................................................................................................ 31
5.2 Neuropsychologische revalida=e ..................................................................................................... 37
6. NEUROPSYCHOLOGIE VAN CEREBROVASCULAIRE AANDOENINGEN .......................... 43
7. NEUROPSYCHOLOGIE VAN TRAUMATISCH HERSENLETSEL ........................................ 52
8. NEUROPSYCHOLOGIE VAN DE FRONTALE HERSENKWAB ........................................... 60
9. TAAL .......................................................................................................................... 67
10. ACTIE EN MOTORIEK .............................................................................................. 73
11. GEHEUGEN ............................................................................................................ 79
12. EPILEPSIE EN HERSENTUMOREN ........................................................................... 90
12.1 Epilepsie .......................................................................................................................................... 90
12.2 Intra- en extracraniële tumoren ....................................................................................................... 96
Bron: lessen en powerpoints gegeven door prof. Eva Dierckx en Kurt Beeckmans 1
, 1. Historische inleiding en situering
Situering
- Neuropsychologie = discipline die de rela8e tussen hersenen en gedrag bestudeert
o Gedrag omvat het observeerbare (handelingen) en het niet-observeerbare
(gevoelens en gedachten)
- Defini8e van Wikipedia: neuropsychologie is de psychologie die zich bezighoudt met
de func8es van het brein en de rela8e daarvan met gedrag
- Opgelet: er is een tweezijdige rela8e (correla8e) tussen hersenen en gedrag
o Hersenen hebben een invloed op het gedrag
o Maar ons gedrag heeK ook een invloed op onze hersenen
§ Zo is het heel belangrijk om op oudere leeKijd te blijven bewegen
§ Als je stopt met bewegen, gaat jouw cogni8e veel sneller achteruit
- Principe: beschadigingen/disfunc8oneren in de hersenen zorgt voor cogni8eve
stoornissen
o Directe rela8e
o Diffuse rela8e: men weet niet goed welk hersendeel zorgt voor de uitval
§ Bv.: bij ASS weet men dat er iets fout loopt in de hersenen maar men
weet niet waar
- 2 domeinen:
o Wetenschapsgebied: tracht een oplossing te vinden voor theore8sche
vraagstukken
§ Onderdeel van de (cogni8eve) neurowetenschappen
o Klinische toepassing: tracht om het cogni8ef func8oneren op een
systema8sche manier te onderzoeken en te beschrijven
§ Zelfstandige discipline
- Vroeger, toen er nog geen neuropsychologen waren, deden neurologen en
psychiaters dit werk
- Nu zijn er klinisch neuropsychologen
o Een goede neuropsycholoog is sterk op zowel theore8sch als op prak8sch
toegepast vlak
o Kennis en inzicht in cogni8eve func8es en ziektebeelden is noodzakelijk
o Stereo8ep, incorrect beeld: neuropsycholoog is een diagnos8cus die enkel
‘testjes’ afneemt
Is klinisch neuropsycholoog een erkend beroep?
- 2011: er kwam een RIZIV-nomenclatuur voor terugbetaling van demen8e-onderzoek
o Opgelet: dit onderzoek moest wel gebeuren door een gekwalificeerd helper
met speciale kennis in de neuropsychologie
- COVID: klinische neuropsychologie wordt erkend als een aparte discipline binnen de
klinische psychologie
o RIZIV-nomenclatuur voor terugbetaling ihkv neuropsychologische revalida8e
bij long-COVID pa8ënten
Cogni8eve func8es en stoornissen:
- Visuele waarneming
- Ruimtelijke cogni8e
Bron: lessen en powerpoints gegeven door prof. Eva Dierckx en Kurt Beeckmans 2
, - Aandacht en execu8eve func8es
- Emo8e en sociale cogni8e
- Taal
- Ac8e en motoriek
- Geheugen
Ziektebeelden:
- Mul8ple Sclerose (MS)
- Cerebro Vasculair Accident (CVA)
- Trauma8sch hersenletsel (TBI)
- Schizofrenie
- Epilepsie
- Ontwikkelingsstoornissen (ADHD, ASS,…)
- Demen8e
2 grote vraagstukken doorheen de 8jd:
- Waar zit het sturend mechanisme van de mens?
o Waar zit het onderdeel dat ons gedrag stuurt?
o 2 groepen:
§ Dat zit in het hart (= cardiocentric view)
§ Dat zit in de hersenen (= cephalocentric view)
- Hoe werkt ons brein?
o 2 groepen:
§ Holisme: het brein werkt als een geheel samen
§ Lokalisa8e: elke func8e/gedraging kan teruggekoppeld worden naar
een specifieke loca8e in het brein
o Luria: wetenschapper die zei dat het een combina8e van beide is
§ Je kan specifieke lokalisa8es van bepaalde func8es zien
• Bv.: centrum van Broca
§ Maar tussen die loca8es bestaan verschillende banen die deze
plaatsen met elkaar verbinden
• Die gebieden gaan samenwerken en een bepaalde func8e
vervullen
Oudheid
- Craniotomie = openen van de schedel
o Poging om de boze geesten te verdrijven uit de hersenen zodat het gedrag van
mensen terug normaal werd
- Er bestaan geen teksten over deze ingrepen
Oude Egypte
- 1ste studies van de hersenen
- Ongeveer 1500 v.C.: Papyrus Ebers
- Priester Imhotep: pionier in het begrijpen van hoe de hersenen werken
- Edwin Smith Surgical Papyrus (vertaald in 1930!)
- Geen magische, maar een wetenschappelijke kijk op geneeskunde
Bron: lessen en powerpoints gegeven door prof. Eva Dierckx en Kurt Beeckmans 3
, - 48 medische casussen (incon8nen8e, hoofdtraumata, …) werden uitvoerig
beschreven
o 1ste keer dat het woord “brain” werd gebruikt
o Bv.: “bij palpa8e van de hersenen kan de pa8ënt schudden”
§ Hier wordt epilepsie beschreven
- Hersenletsels hebben effect op meerdere delen van het lichaam (ogen, ledematen,…)
- Effecten van letsels aan het ruggemerg (incon8nen8e)
- Opgelet: Egyptenaren waren ervan overtuigd dat het hart ‘the seat of the soul’ is
Arabische wereld
- Tussen Tigris en Eufraat: geneeskunde was een welelijk beschermd beroep (grote
beschavingen in Assyrië en Babylon)
- Maar er is geen beschikbare info omdat die kleiplaten zijn verdwenen
Grieken en Romeinen
- Grieken onderscheidden 3 zielen:
o Om te overleven via voedselopname (zoals planten)
o Om te kunnen interageren met de omgeving (zoals dieren)
o Om een onderscheid te kunnen maken tussen goed en kwaad (zoals mensen)
§ Naam: hogere ordeziel
§ Dit stuurt onze gedragingen
- Volgens Plato en Hippocrates zit deze 3de ziel in de hersenen
- Aristoteles: cardiocentric view
o Hart is het belangrijkste en de hersenen zijn een koelsysteem
o Persoonlijkheid en karakter is belangrijk (individuele verschillen)
o Fysiognomie: de vorm van iemands gelaat en lichaam is een reflec8e van
iemands karakter
o Gebruikt door de dominee Lavatar Johann
§ Werd gelezen door dominees voor wie mensenkennis belangrijk was
§ HeeK later ook Gall geïnspireerd
- Hippocrates: cephalocentric view
o Het brein controleert alle waarnemingen en bewegingen (controlaterale
spasmen)
o Algemeen geneeskundig principe: het menselijk lichaam bestaat uit 4 soorten
lichaamssappen (slijm, bloed, gele en zwarte gal)
o Ziekteverschijnselen, fysieke en mentale toestand (persoonlijkheid en
temperament) werden verklaard door het gehalte en balans van die
verschillende sappen
§ Teveel aan slijm (flegma): kalm
§ Teveel aan bloed (sanguine): op8mis8sch, gepassioneerd
§ Teveel aan gele gal (cholerisch): prikkelbaar, opvliegend
§ Teveel aan zwarte gal (melancholie): melancholisch, depressief
o Een onbalans zou kunnen verholpen worden door een dieet
- Rome: Claudius Galenus
o Anatomische studies van hersenzenuwen (op gladiatoren en dieren)
o Het brein is het reservoir van pneuma (vocht = animal spirits)
Bron: lessen en powerpoints gegeven door prof. Eva Dierckx en Kurt Beeckmans 4
1. HISTORISCHE INLEIDING EN SITUERING ...................................................................... 2
2. (VISUELE) WAARNEMING .......................................................................................... 10
3. RUIMTELIJKE COGNITIE ............................................................................................. 18
3.1 Inleiding .......................................................................................................................................... 18
3.2 Stoornissen na hersenbeschadiging ................................................................................................. 21
4. AANDACHT, EXECUTIEVE FUNCTIES EN SOCIALE COGNITIE ....................................... 25
5. NEURAAL HERSTEL EN NEUROPSYCHOLOGISCHE REVALIDATIE ................................. 31
5.1 Neuraal herstel ................................................................................................................................ 31
5.2 Neuropsychologische revalida=e ..................................................................................................... 37
6. NEUROPSYCHOLOGIE VAN CEREBROVASCULAIRE AANDOENINGEN .......................... 43
7. NEUROPSYCHOLOGIE VAN TRAUMATISCH HERSENLETSEL ........................................ 52
8. NEUROPSYCHOLOGIE VAN DE FRONTALE HERSENKWAB ........................................... 60
9. TAAL .......................................................................................................................... 67
10. ACTIE EN MOTORIEK .............................................................................................. 73
11. GEHEUGEN ............................................................................................................ 79
12. EPILEPSIE EN HERSENTUMOREN ........................................................................... 90
12.1 Epilepsie .......................................................................................................................................... 90
12.2 Intra- en extracraniële tumoren ....................................................................................................... 96
Bron: lessen en powerpoints gegeven door prof. Eva Dierckx en Kurt Beeckmans 1
, 1. Historische inleiding en situering
Situering
- Neuropsychologie = discipline die de rela8e tussen hersenen en gedrag bestudeert
o Gedrag omvat het observeerbare (handelingen) en het niet-observeerbare
(gevoelens en gedachten)
- Defini8e van Wikipedia: neuropsychologie is de psychologie die zich bezighoudt met
de func8es van het brein en de rela8e daarvan met gedrag
- Opgelet: er is een tweezijdige rela8e (correla8e) tussen hersenen en gedrag
o Hersenen hebben een invloed op het gedrag
o Maar ons gedrag heeK ook een invloed op onze hersenen
§ Zo is het heel belangrijk om op oudere leeKijd te blijven bewegen
§ Als je stopt met bewegen, gaat jouw cogni8e veel sneller achteruit
- Principe: beschadigingen/disfunc8oneren in de hersenen zorgt voor cogni8eve
stoornissen
o Directe rela8e
o Diffuse rela8e: men weet niet goed welk hersendeel zorgt voor de uitval
§ Bv.: bij ASS weet men dat er iets fout loopt in de hersenen maar men
weet niet waar
- 2 domeinen:
o Wetenschapsgebied: tracht een oplossing te vinden voor theore8sche
vraagstukken
§ Onderdeel van de (cogni8eve) neurowetenschappen
o Klinische toepassing: tracht om het cogni8ef func8oneren op een
systema8sche manier te onderzoeken en te beschrijven
§ Zelfstandige discipline
- Vroeger, toen er nog geen neuropsychologen waren, deden neurologen en
psychiaters dit werk
- Nu zijn er klinisch neuropsychologen
o Een goede neuropsycholoog is sterk op zowel theore8sch als op prak8sch
toegepast vlak
o Kennis en inzicht in cogni8eve func8es en ziektebeelden is noodzakelijk
o Stereo8ep, incorrect beeld: neuropsycholoog is een diagnos8cus die enkel
‘testjes’ afneemt
Is klinisch neuropsycholoog een erkend beroep?
- 2011: er kwam een RIZIV-nomenclatuur voor terugbetaling van demen8e-onderzoek
o Opgelet: dit onderzoek moest wel gebeuren door een gekwalificeerd helper
met speciale kennis in de neuropsychologie
- COVID: klinische neuropsychologie wordt erkend als een aparte discipline binnen de
klinische psychologie
o RIZIV-nomenclatuur voor terugbetaling ihkv neuropsychologische revalida8e
bij long-COVID pa8ënten
Cogni8eve func8es en stoornissen:
- Visuele waarneming
- Ruimtelijke cogni8e
Bron: lessen en powerpoints gegeven door prof. Eva Dierckx en Kurt Beeckmans 2
, - Aandacht en execu8eve func8es
- Emo8e en sociale cogni8e
- Taal
- Ac8e en motoriek
- Geheugen
Ziektebeelden:
- Mul8ple Sclerose (MS)
- Cerebro Vasculair Accident (CVA)
- Trauma8sch hersenletsel (TBI)
- Schizofrenie
- Epilepsie
- Ontwikkelingsstoornissen (ADHD, ASS,…)
- Demen8e
2 grote vraagstukken doorheen de 8jd:
- Waar zit het sturend mechanisme van de mens?
o Waar zit het onderdeel dat ons gedrag stuurt?
o 2 groepen:
§ Dat zit in het hart (= cardiocentric view)
§ Dat zit in de hersenen (= cephalocentric view)
- Hoe werkt ons brein?
o 2 groepen:
§ Holisme: het brein werkt als een geheel samen
§ Lokalisa8e: elke func8e/gedraging kan teruggekoppeld worden naar
een specifieke loca8e in het brein
o Luria: wetenschapper die zei dat het een combina8e van beide is
§ Je kan specifieke lokalisa8es van bepaalde func8es zien
• Bv.: centrum van Broca
§ Maar tussen die loca8es bestaan verschillende banen die deze
plaatsen met elkaar verbinden
• Die gebieden gaan samenwerken en een bepaalde func8e
vervullen
Oudheid
- Craniotomie = openen van de schedel
o Poging om de boze geesten te verdrijven uit de hersenen zodat het gedrag van
mensen terug normaal werd
- Er bestaan geen teksten over deze ingrepen
Oude Egypte
- 1ste studies van de hersenen
- Ongeveer 1500 v.C.: Papyrus Ebers
- Priester Imhotep: pionier in het begrijpen van hoe de hersenen werken
- Edwin Smith Surgical Papyrus (vertaald in 1930!)
- Geen magische, maar een wetenschappelijke kijk op geneeskunde
Bron: lessen en powerpoints gegeven door prof. Eva Dierckx en Kurt Beeckmans 3
, - 48 medische casussen (incon8nen8e, hoofdtraumata, …) werden uitvoerig
beschreven
o 1ste keer dat het woord “brain” werd gebruikt
o Bv.: “bij palpa8e van de hersenen kan de pa8ënt schudden”
§ Hier wordt epilepsie beschreven
- Hersenletsels hebben effect op meerdere delen van het lichaam (ogen, ledematen,…)
- Effecten van letsels aan het ruggemerg (incon8nen8e)
- Opgelet: Egyptenaren waren ervan overtuigd dat het hart ‘the seat of the soul’ is
Arabische wereld
- Tussen Tigris en Eufraat: geneeskunde was een welelijk beschermd beroep (grote
beschavingen in Assyrië en Babylon)
- Maar er is geen beschikbare info omdat die kleiplaten zijn verdwenen
Grieken en Romeinen
- Grieken onderscheidden 3 zielen:
o Om te overleven via voedselopname (zoals planten)
o Om te kunnen interageren met de omgeving (zoals dieren)
o Om een onderscheid te kunnen maken tussen goed en kwaad (zoals mensen)
§ Naam: hogere ordeziel
§ Dit stuurt onze gedragingen
- Volgens Plato en Hippocrates zit deze 3de ziel in de hersenen
- Aristoteles: cardiocentric view
o Hart is het belangrijkste en de hersenen zijn een koelsysteem
o Persoonlijkheid en karakter is belangrijk (individuele verschillen)
o Fysiognomie: de vorm van iemands gelaat en lichaam is een reflec8e van
iemands karakter
o Gebruikt door de dominee Lavatar Johann
§ Werd gelezen door dominees voor wie mensenkennis belangrijk was
§ HeeK later ook Gall geïnspireerd
- Hippocrates: cephalocentric view
o Het brein controleert alle waarnemingen en bewegingen (controlaterale
spasmen)
o Algemeen geneeskundig principe: het menselijk lichaam bestaat uit 4 soorten
lichaamssappen (slijm, bloed, gele en zwarte gal)
o Ziekteverschijnselen, fysieke en mentale toestand (persoonlijkheid en
temperament) werden verklaard door het gehalte en balans van die
verschillende sappen
§ Teveel aan slijm (flegma): kalm
§ Teveel aan bloed (sanguine): op8mis8sch, gepassioneerd
§ Teveel aan gele gal (cholerisch): prikkelbaar, opvliegend
§ Teveel aan zwarte gal (melancholie): melancholisch, depressief
o Een onbalans zou kunnen verholpen worden door een dieet
- Rome: Claudius Galenus
o Anatomische studies van hersenzenuwen (op gladiatoren en dieren)
o Het brein is het reservoir van pneuma (vocht = animal spirits)
Bron: lessen en powerpoints gegeven door prof. Eva Dierckx en Kurt Beeckmans 4
