,Inhoud
Waar gaat het over bij aardrijkskunde .................................................................................................... 2
De aarde en planetaire bewegingen ....................................................................................................... 2
Aardse krachten - Endogeen ................................................................................................................... 4
Aardse krachten – Exogeen ..................................................................................................................... 8
Landschappen op aarde ........................................................................................................................ 11
Landschappen in Nederland .................................................................................................................. 17
Hoog-Nederland ................................................................................................................................ 18
Laag-Nederland ................................................................................................................................. 19
Bevolking ............................................................................................................................................... 22
Landbouw .............................................................................................................................................. 24
Industrie ................................................................................................................................................ 26
Diensten ................................................................................................................................................ 28
1
,Waar gaat het over bij aardrijkskunde
Bij aardrijkskunde gaat het over twee dingen:
1. Het beschrijven van dingen: waar is het, wat zie je er, en wat herken je?
2. Het verklaren van dingen: waarom is dat (verschijnsel) daar?
Bij aardrijkskunde heb je verder te maken met twee domeinen:
• Fysische geografie – Dit is het domein van de verscheidene landschappen, de bodem, het
klimaat, water, reliëf, flora en fauna.
• Sociale geografie: Het domein waarbij gekeken wordt naar de bevolking (zoals spreiding en
migratie) en bestaansmiddelen (zoals landbouw, industrie en diensten)
Een ander belangrijk begrip is de dimensie; wanneer je spreekt over een dimensie dan gaat het over
het perspectief dat je inneemt om bepaalde geografische onderwerpen te bekijken. Zo is er een
natuurlijke-, economische-, sociaal-culturele-, en politieke dimensie.
De aarde en planetaire bewegingen
De evenaar is de langste parallel met een lengte van ongeveer 40.000km. Deze lijn verdeeld de aarde
in het zuidelijke- en noordelijke halfrond. De evenaar heeft de geografisch-coördinaatwaarde 0°
breedteligging. Dichterbij de evenaar spreek je van lage breedte, en verder omhoog of omlaag van
hoge breedte. De Noord- en Zuidpool bevinden zich op de parallellen 90° NB (noorderbreedte) en
90° ZB (zuiderbreedte). De parallellen lopen evenwijdig aan de evenaar
De nulmeridiaan loopt door Greenwich en verdeelt de aarde in het oostelijke- en westelijke halfrond.
De meridiaan-waarden gaan, naarmate je verder weggaat van de nulmeridiaan, tot 180° oosterlengte
en 180° westerlengte, zodat van bovenaf gezien de aarde is verdeeld in 360 graden. Deze meridianen
lopen evenwijdig aan de nulmeridiaan.
2
,De aarde is 4,6 miljard jaar oud. De aarde draait om haar eigen as. Deze draaiing van de aarde
noemen we de aardrotatie. De draaiing van de aarde heeft twee belangrijke eigenschappen:
1. De draaiing voltooit zich in 24 uur (deze periode noemen we een etmaal).
2. Van bovenaf gezien is de draaiing tegen de klok in.
Voor ons betekent dit tweede punt dat de zon altijd opkomt in het oosten, en ondergaat in het
westen.
De aarde draait linksom de zon. De baan die de aarde gedurende dat proces aflegt noemen we de
aardbaan. Een volledige omloop duurt 365 dagen en 6 uur. Vanwege deze extra 6 uren is er elke 4
jaar een schrikkeldag (oftewel een extra dag) in de maand februari.
De aardas, oftewel de naam voor de denkbeeldige lijn tussen de noord- en Zuidpool, staat altijd
dezelfde kant op. Dit heeft gevolgen voor het klimaat. Zo zijn de seizoenen (die we ook wel de
jaargetijden noemen) een direct gevolg van het feit dat de aarde het gehele jaar door (dus tijdens de
volledige omloop) op dezelfde wijze gekanteld staat.
Zomer: Het noordelijk halfrond staat nu de zon toegekeerd. Dit gebied is dan langer in het licht (we
hebben dan langere dagen). De zon staat hoger aan de hemel, dus zonnestralen vallen ook meer
direct.
Winter: In de winter is dit alles juist omgekeerd; Het noordelijk halfrond staat nu juist weg van de
zon. De dagen zijn korter en de zonnestralen vallen schuiner in.
In het zuidelijk of noordelijk halfrond is afwisselend zomer en winter. Dus als het in de noordelijk deel
van de wereld zomer is, dan is het in het zuidelijk deel winter.
3
, De overgangsseizoenen zijn het najaar (beter bekend als de herfst), dat begint op 21 september, en
het voorjaar (beter bekend als de lente) dat begint op 21 maart. De dagen en nachten zijn op deze
overgangsmomenten overal op aarde even lang.
De Maan
De rotatie van de maan heeft de volgende twee belangrijke eigenschappen:
1. De maan draait in 27 dagen om de aarde
2. De maan is de aarde altijd met dezelfde kant toegekeerd
De maan beïnvloedt de stand van het water op de aarde. De totale aantrekkingskracht op het
zeewater is echter groter dan de kracht die de maan erop uitoefent: ook de zon en de draaiing van
de aarde oefenen krachten uit op het zeewater.
Het is echter wel de positie van de maan die bepaalt waar het eb of vloed is. Op elk willekeurig
moment is er op twee plekken op de aarde een hoge waterstand (oftewel vloed). Op deze plekken,
aan weerzijde van de aarde, ontstaan daardoor een soort waterbulten. Het tussenliggende water
met een lage waterstand noemen we eb.
Omdat de maan nagenoeg niet van positie verandert terwijl de aarde draait, wordt het overal ter
wereld twee keer eb en twee keer vloed op een dag. Dit proces van het constant veranderen van de
waterstand noemen we de getijden. Om van uiterst eb naar uiterst vloed te gaan (in dat geval
spreken we van één getijde) gaan er 6 klokuren voorbij.
Aardse krachten - Endogeen
Er zijn twee soorten krachten die een werking hebben op het landschap. De eerste is endogene
krachten. Dit zijn krachten die van binnenuit de aarde komen.
De aarde van binnen
De uiterste laag van de aarde noemen we de aardkorst. Daaronder bevindt zich de aardmantel of
kortweg mantel. Tot slot hebben we dan nog de vloeibare buitenste kern, en de harde binnenste
kern van de aarde.
4
Waar gaat het over bij aardrijkskunde .................................................................................................... 2
De aarde en planetaire bewegingen ....................................................................................................... 2
Aardse krachten - Endogeen ................................................................................................................... 4
Aardse krachten – Exogeen ..................................................................................................................... 8
Landschappen op aarde ........................................................................................................................ 11
Landschappen in Nederland .................................................................................................................. 17
Hoog-Nederland ................................................................................................................................ 18
Laag-Nederland ................................................................................................................................. 19
Bevolking ............................................................................................................................................... 22
Landbouw .............................................................................................................................................. 24
Industrie ................................................................................................................................................ 26
Diensten ................................................................................................................................................ 28
1
,Waar gaat het over bij aardrijkskunde
Bij aardrijkskunde gaat het over twee dingen:
1. Het beschrijven van dingen: waar is het, wat zie je er, en wat herken je?
2. Het verklaren van dingen: waarom is dat (verschijnsel) daar?
Bij aardrijkskunde heb je verder te maken met twee domeinen:
• Fysische geografie – Dit is het domein van de verscheidene landschappen, de bodem, het
klimaat, water, reliëf, flora en fauna.
• Sociale geografie: Het domein waarbij gekeken wordt naar de bevolking (zoals spreiding en
migratie) en bestaansmiddelen (zoals landbouw, industrie en diensten)
Een ander belangrijk begrip is de dimensie; wanneer je spreekt over een dimensie dan gaat het over
het perspectief dat je inneemt om bepaalde geografische onderwerpen te bekijken. Zo is er een
natuurlijke-, economische-, sociaal-culturele-, en politieke dimensie.
De aarde en planetaire bewegingen
De evenaar is de langste parallel met een lengte van ongeveer 40.000km. Deze lijn verdeeld de aarde
in het zuidelijke- en noordelijke halfrond. De evenaar heeft de geografisch-coördinaatwaarde 0°
breedteligging. Dichterbij de evenaar spreek je van lage breedte, en verder omhoog of omlaag van
hoge breedte. De Noord- en Zuidpool bevinden zich op de parallellen 90° NB (noorderbreedte) en
90° ZB (zuiderbreedte). De parallellen lopen evenwijdig aan de evenaar
De nulmeridiaan loopt door Greenwich en verdeelt de aarde in het oostelijke- en westelijke halfrond.
De meridiaan-waarden gaan, naarmate je verder weggaat van de nulmeridiaan, tot 180° oosterlengte
en 180° westerlengte, zodat van bovenaf gezien de aarde is verdeeld in 360 graden. Deze meridianen
lopen evenwijdig aan de nulmeridiaan.
2
,De aarde is 4,6 miljard jaar oud. De aarde draait om haar eigen as. Deze draaiing van de aarde
noemen we de aardrotatie. De draaiing van de aarde heeft twee belangrijke eigenschappen:
1. De draaiing voltooit zich in 24 uur (deze periode noemen we een etmaal).
2. Van bovenaf gezien is de draaiing tegen de klok in.
Voor ons betekent dit tweede punt dat de zon altijd opkomt in het oosten, en ondergaat in het
westen.
De aarde draait linksom de zon. De baan die de aarde gedurende dat proces aflegt noemen we de
aardbaan. Een volledige omloop duurt 365 dagen en 6 uur. Vanwege deze extra 6 uren is er elke 4
jaar een schrikkeldag (oftewel een extra dag) in de maand februari.
De aardas, oftewel de naam voor de denkbeeldige lijn tussen de noord- en Zuidpool, staat altijd
dezelfde kant op. Dit heeft gevolgen voor het klimaat. Zo zijn de seizoenen (die we ook wel de
jaargetijden noemen) een direct gevolg van het feit dat de aarde het gehele jaar door (dus tijdens de
volledige omloop) op dezelfde wijze gekanteld staat.
Zomer: Het noordelijk halfrond staat nu de zon toegekeerd. Dit gebied is dan langer in het licht (we
hebben dan langere dagen). De zon staat hoger aan de hemel, dus zonnestralen vallen ook meer
direct.
Winter: In de winter is dit alles juist omgekeerd; Het noordelijk halfrond staat nu juist weg van de
zon. De dagen zijn korter en de zonnestralen vallen schuiner in.
In het zuidelijk of noordelijk halfrond is afwisselend zomer en winter. Dus als het in de noordelijk deel
van de wereld zomer is, dan is het in het zuidelijk deel winter.
3
, De overgangsseizoenen zijn het najaar (beter bekend als de herfst), dat begint op 21 september, en
het voorjaar (beter bekend als de lente) dat begint op 21 maart. De dagen en nachten zijn op deze
overgangsmomenten overal op aarde even lang.
De Maan
De rotatie van de maan heeft de volgende twee belangrijke eigenschappen:
1. De maan draait in 27 dagen om de aarde
2. De maan is de aarde altijd met dezelfde kant toegekeerd
De maan beïnvloedt de stand van het water op de aarde. De totale aantrekkingskracht op het
zeewater is echter groter dan de kracht die de maan erop uitoefent: ook de zon en de draaiing van
de aarde oefenen krachten uit op het zeewater.
Het is echter wel de positie van de maan die bepaalt waar het eb of vloed is. Op elk willekeurig
moment is er op twee plekken op de aarde een hoge waterstand (oftewel vloed). Op deze plekken,
aan weerzijde van de aarde, ontstaan daardoor een soort waterbulten. Het tussenliggende water
met een lage waterstand noemen we eb.
Omdat de maan nagenoeg niet van positie verandert terwijl de aarde draait, wordt het overal ter
wereld twee keer eb en twee keer vloed op een dag. Dit proces van het constant veranderen van de
waterstand noemen we de getijden. Om van uiterst eb naar uiterst vloed te gaan (in dat geval
spreken we van één getijde) gaan er 6 klokuren voorbij.
Aardse krachten - Endogeen
Er zijn twee soorten krachten die een werking hebben op het landschap. De eerste is endogene
krachten. Dit zijn krachten die van binnenuit de aarde komen.
De aarde van binnen
De uiterste laag van de aarde noemen we de aardkorst. Daaronder bevindt zich de aardmantel of
kortweg mantel. Tot slot hebben we dan nog de vloeibare buitenste kern, en de harde binnenste
kern van de aarde.
4
