DIAGNOSTIEK EN INTERVENTIES IN DE
ORTHOPEDAGOGISCHE
HULPVERLENING: GRONDSLAGEN
MODELLEN
01 – INTRODUCTIECOLLEGE
TERMINOLOGIE
Diagnostiek…
Diagnostiek is het proces van de verzameling, ordening en verwerking van de beschikbare relevante
gegevens vanuit de hulp-of zorgvraag van een natuurlijke persoon ten behoeve van de zorg. – (decreet van
21 juni 2013, beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin)
Handelingsgerichte diagnostiek is een cyclisch zoek- en beslissingsproces van het centrum waarbij
informatie over het individu en zijn omgeving wordt verzameld, geïntegreerd en afgewogen met als doel de
problemen, de onderwijsnoden of de hulpvragen te objectiveren, te analyseren en te verklaren met het oog
op adequate advisering voor het handelen. Voor de analyse wordt gebruikgemaakt van wetenschappelijk
verantwoorde methoden, en als die voorhanden zijn, van vastgelegde standaarden. – (decreet van 27 april
2018, leerlingbegeleiding in het basisonderwijs)
Essentiële kenmerken van diagnostiek:
Hulp-of zorgvraag als uitgangspunt
Analyse (procesmatig): klinische cyclus gebruiken om stap voor stap de zorgvraag te analyseren
Finaliteit is zorg waarmaken: voor behandeling goed zicht nodig op de hulpvraag
En aanverwanten…
(Psychologische) assessment is een cyclisch besluitvormingsproces waarbij een diagnostische vraag
gedefinieerd wordt en hypotheses geformuleerd en getest worden op basis van verzamelde informatie om
zo te komen tot een integratief beeld en indicatiestelling. – (Witteman, van der Heijden, & Claes, 2018)
Onderscheid tussen assessment en diagnostiek:
Artificieel van aard
Maar context/specificiteit van belang, bv. jobassessment: dan valt het niet meer onder wat wij
primair belangrijk achten
Bij classificatie wordt er gezocht naar het algemene beeld en wordt een persoon op basis van
overeenkomsten met anderen beoordeeld en ingedeeld aan de hand van een bepaald systeem. –
(Kwaliteitscentrum Diagnostiek, 2020)
Onderscheid tussen classificatie en diagnostiek:
Classificatie is louter beschrijvend (kenmerken oplijsten en naast beschrijving leggen die we al
kennen, bv. “kind heeft ADHD)
Diagnostiek wil beschrijven, verklaren en/of indiceren
1
, Classificatie is onderdeel van diagnostiek maar niet omgekeerd
Interventies
Interveniëren. Tussenkomen, bemiddelen. – (Van Dale, 2020)
Interveniëren is op systematische manier in een professionele context een duurzame verandering
trachten te bewerkstelligen waardoor problemen van personen in ernst, frequentie of omgang
verminderen of waardoor problemen hanteerbaar worden voor personen. – (Maes, 2012)
Methodisch: systematisch/analytisch te werk gaan → modellen nodig om volledige cyclus te gaan
doorlopen
Finaliteit: niet altijd volledige genezing mogelijk, vaak ook ‘omgaan met’ en persoon samen met
zijn context ondersteunen zodat beide goed op elkaar zijn afgestemd
Nog niet specifiek genoeg
Orthopedagogische interventie
> De orthopedagogische interventie is gericht op verandering
• Het voorkomen, verminderen of oplossen van problemen in opvoeding en begeleiding
• Het weer op gang brengen van een vastgelopen dialoog
• Het realiseren van veranderingen die bijdragen aan een betere levenskwaliteit van de
betrokkenen
> De opvoedings- of begeleidingscontext is het kader voor de interventie!
• Interventies betreffen alle bij de pedagogische context betrokken personen
• Interventies betreffen het in grotere systemen ingebedde cliëntsysteem
• Opvoedingscontext erg breed: gezin, pleeggezin, residentiële opvang, leerkracht op school
En aanverwanten…
> Een behandeling is een doelgerichte interventie gericht op enerzijds het genezen van een
aandoening, anderzijds het bestrijden van (verergering van) symptomen van de aandoening en het
leren omgaan met (de gevolgen van) de aandoening. – (Zorginstituut Nederland)
> Therapie wordt hierbij gezien als een specifieke vorm van een behandeling (gedefinieerd op basis
van het doel of onderliggend theoretisch kader). → verenging! Is een onderdeel van een interventie
> De term training benadrukt dat de behandeling (adequaat gebruik van) één of meerdere
vaardigheden adequaat wil aanleren/versterken. → nog specifiekere verenging: vorm van
interventie, maar interventie omvat meer
> Behandeling en interventie zijn inwisselbare termen
Psycho-educatie is een reeks van individuele, familie- of groepsinterventies, erop gericht om deelnemers
inzicht te geven over een significante uitdaging in het leven, hen hierbij steunbronnen te helpen
ontwikkelen, en copingvaadigheden ervoor aan te leren. – (Griffiths, 2006)
> Psycho-educatie is dus een specifieke vorm van een interventie
Begeleiden is het bevorderen, behouden of compenseren van het adaptieve gedrag, de ondersteuning van
de zelfredzaamheid in het dagelijks leven. – (Zorginstituut Nederland)
> Begeleiding en ondersteuning worden in een professionele context vaak inwisselbaar gebruikt.
> Een specifieke vorm van begeleiding is coaching
Coaching is het stimuleren van het bereiken van persoonlijke doelen door analyse van de specifieke
situatie, het plannen van concrete acties en het eventueel versterken van noodzakelijke competenties
daartoe. – (Nederlands Jeugdinstituut, 2020)
2
,In vergelijking met begeleiding, kenmerkt coaching zich nadrukkelijker door:
> Oplossingsgericht karakter: probleem oplossen i.p.v. nieuwe vaardigheden aanleren omdat het
zich specifiek richt op 1 probleem van een individu
> Een hoge mate van specificiteit
> Een tijdelijk karakter
OPBOUW VAN HET OPLEIDINGSONDERDEEL
3
, 02 – DIAGNOSTISCHE BESLUITVORMING
Hebben we modellen nodig?
Een jongen verblijft in een residentiële instelling en wordt 18 jaar. Hij begint het geld dat zijn
ouders voor hem gespaard hebben uit te geven. De leiding van de leefgroep is bezorgd dat hij zijn
mogelijkheden voor de toekomst weggooit. De begeleiding probeert hem te overhalen om hiermee
te stoppen?
De achterliggende gedachte van de hulpverleners zou kunnen zijn dat het belangrijk is om
financiële middelen te hebben in de toekomst en dat deze betekenis van geld aangeleerd moet
worden.
In hulpverlening continu beslissingen nemen in grote onzekerheid: weten we of we juiste
beslissingen nemen? Geen zekerheid binnen dit veld → maar gebruik van modellen verkleint deze
onzekerheid: zo systematisch en methodisch mogelijk te werk gaan
Begeleiders hebben verschillende cognities die ook hun gedrag sturen: achterliggende rationale
verklaart waarom ze doen wat ze doen
Waarom een methodisch proces? Waarom modellen?
> Orthopedagogiek = handelen in onzekerheid
o Onzekerheid die gepaard gaat met onze beslissingen zoveel mogelijk verkleinen (in
meeste situaties meerdere oplossingen mogelijk) → voor jezelf toetsstenen inbouwen
> Ons klinisch oordeel is gauw vertekend: intuïtieve handelen en denken zit vol met manieren om
met info om te gaan die niet altijd correct zijn (oordeelsfouten)
o Bv. bepaalde voorkennis kleurt alle info die je nadien ontvangt
> Mensen hanteren allerlei strategieën en vuistregels om met informatie om te gaan
> Bescherming → systematisch en te evalueren besluitvormingsproces, ondersteund met
wetenschappelijke kennis
> Moeten processen en modellen zien als bescherming om met oordeelsfouten om te gaan
KORTE HERHALING MODELLEN
Empirische cyclus (De Groot, 1961)
In algemene theorievorming
Inductie = hypothesen formuleren
Kan perfect worden toegepast op de hulpverlening
> Observatie: Stan is druk
> Inductie: hypothese dat hij ADHD heeft → later zien: zoveel mogelijk hypothesen formuleren
> Kijken of er andere symptomen aanwezig zijn
> Toetsen
> Evalueren
4
ORTHOPEDAGOGISCHE
HULPVERLENING: GRONDSLAGEN
MODELLEN
01 – INTRODUCTIECOLLEGE
TERMINOLOGIE
Diagnostiek…
Diagnostiek is het proces van de verzameling, ordening en verwerking van de beschikbare relevante
gegevens vanuit de hulp-of zorgvraag van een natuurlijke persoon ten behoeve van de zorg. – (decreet van
21 juni 2013, beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin)
Handelingsgerichte diagnostiek is een cyclisch zoek- en beslissingsproces van het centrum waarbij
informatie over het individu en zijn omgeving wordt verzameld, geïntegreerd en afgewogen met als doel de
problemen, de onderwijsnoden of de hulpvragen te objectiveren, te analyseren en te verklaren met het oog
op adequate advisering voor het handelen. Voor de analyse wordt gebruikgemaakt van wetenschappelijk
verantwoorde methoden, en als die voorhanden zijn, van vastgelegde standaarden. – (decreet van 27 april
2018, leerlingbegeleiding in het basisonderwijs)
Essentiële kenmerken van diagnostiek:
Hulp-of zorgvraag als uitgangspunt
Analyse (procesmatig): klinische cyclus gebruiken om stap voor stap de zorgvraag te analyseren
Finaliteit is zorg waarmaken: voor behandeling goed zicht nodig op de hulpvraag
En aanverwanten…
(Psychologische) assessment is een cyclisch besluitvormingsproces waarbij een diagnostische vraag
gedefinieerd wordt en hypotheses geformuleerd en getest worden op basis van verzamelde informatie om
zo te komen tot een integratief beeld en indicatiestelling. – (Witteman, van der Heijden, & Claes, 2018)
Onderscheid tussen assessment en diagnostiek:
Artificieel van aard
Maar context/specificiteit van belang, bv. jobassessment: dan valt het niet meer onder wat wij
primair belangrijk achten
Bij classificatie wordt er gezocht naar het algemene beeld en wordt een persoon op basis van
overeenkomsten met anderen beoordeeld en ingedeeld aan de hand van een bepaald systeem. –
(Kwaliteitscentrum Diagnostiek, 2020)
Onderscheid tussen classificatie en diagnostiek:
Classificatie is louter beschrijvend (kenmerken oplijsten en naast beschrijving leggen die we al
kennen, bv. “kind heeft ADHD)
Diagnostiek wil beschrijven, verklaren en/of indiceren
1
, Classificatie is onderdeel van diagnostiek maar niet omgekeerd
Interventies
Interveniëren. Tussenkomen, bemiddelen. – (Van Dale, 2020)
Interveniëren is op systematische manier in een professionele context een duurzame verandering
trachten te bewerkstelligen waardoor problemen van personen in ernst, frequentie of omgang
verminderen of waardoor problemen hanteerbaar worden voor personen. – (Maes, 2012)
Methodisch: systematisch/analytisch te werk gaan → modellen nodig om volledige cyclus te gaan
doorlopen
Finaliteit: niet altijd volledige genezing mogelijk, vaak ook ‘omgaan met’ en persoon samen met
zijn context ondersteunen zodat beide goed op elkaar zijn afgestemd
Nog niet specifiek genoeg
Orthopedagogische interventie
> De orthopedagogische interventie is gericht op verandering
• Het voorkomen, verminderen of oplossen van problemen in opvoeding en begeleiding
• Het weer op gang brengen van een vastgelopen dialoog
• Het realiseren van veranderingen die bijdragen aan een betere levenskwaliteit van de
betrokkenen
> De opvoedings- of begeleidingscontext is het kader voor de interventie!
• Interventies betreffen alle bij de pedagogische context betrokken personen
• Interventies betreffen het in grotere systemen ingebedde cliëntsysteem
• Opvoedingscontext erg breed: gezin, pleeggezin, residentiële opvang, leerkracht op school
En aanverwanten…
> Een behandeling is een doelgerichte interventie gericht op enerzijds het genezen van een
aandoening, anderzijds het bestrijden van (verergering van) symptomen van de aandoening en het
leren omgaan met (de gevolgen van) de aandoening. – (Zorginstituut Nederland)
> Therapie wordt hierbij gezien als een specifieke vorm van een behandeling (gedefinieerd op basis
van het doel of onderliggend theoretisch kader). → verenging! Is een onderdeel van een interventie
> De term training benadrukt dat de behandeling (adequaat gebruik van) één of meerdere
vaardigheden adequaat wil aanleren/versterken. → nog specifiekere verenging: vorm van
interventie, maar interventie omvat meer
> Behandeling en interventie zijn inwisselbare termen
Psycho-educatie is een reeks van individuele, familie- of groepsinterventies, erop gericht om deelnemers
inzicht te geven over een significante uitdaging in het leven, hen hierbij steunbronnen te helpen
ontwikkelen, en copingvaadigheden ervoor aan te leren. – (Griffiths, 2006)
> Psycho-educatie is dus een specifieke vorm van een interventie
Begeleiden is het bevorderen, behouden of compenseren van het adaptieve gedrag, de ondersteuning van
de zelfredzaamheid in het dagelijks leven. – (Zorginstituut Nederland)
> Begeleiding en ondersteuning worden in een professionele context vaak inwisselbaar gebruikt.
> Een specifieke vorm van begeleiding is coaching
Coaching is het stimuleren van het bereiken van persoonlijke doelen door analyse van de specifieke
situatie, het plannen van concrete acties en het eventueel versterken van noodzakelijke competenties
daartoe. – (Nederlands Jeugdinstituut, 2020)
2
,In vergelijking met begeleiding, kenmerkt coaching zich nadrukkelijker door:
> Oplossingsgericht karakter: probleem oplossen i.p.v. nieuwe vaardigheden aanleren omdat het
zich specifiek richt op 1 probleem van een individu
> Een hoge mate van specificiteit
> Een tijdelijk karakter
OPBOUW VAN HET OPLEIDINGSONDERDEEL
3
, 02 – DIAGNOSTISCHE BESLUITVORMING
Hebben we modellen nodig?
Een jongen verblijft in een residentiële instelling en wordt 18 jaar. Hij begint het geld dat zijn
ouders voor hem gespaard hebben uit te geven. De leiding van de leefgroep is bezorgd dat hij zijn
mogelijkheden voor de toekomst weggooit. De begeleiding probeert hem te overhalen om hiermee
te stoppen?
De achterliggende gedachte van de hulpverleners zou kunnen zijn dat het belangrijk is om
financiële middelen te hebben in de toekomst en dat deze betekenis van geld aangeleerd moet
worden.
In hulpverlening continu beslissingen nemen in grote onzekerheid: weten we of we juiste
beslissingen nemen? Geen zekerheid binnen dit veld → maar gebruik van modellen verkleint deze
onzekerheid: zo systematisch en methodisch mogelijk te werk gaan
Begeleiders hebben verschillende cognities die ook hun gedrag sturen: achterliggende rationale
verklaart waarom ze doen wat ze doen
Waarom een methodisch proces? Waarom modellen?
> Orthopedagogiek = handelen in onzekerheid
o Onzekerheid die gepaard gaat met onze beslissingen zoveel mogelijk verkleinen (in
meeste situaties meerdere oplossingen mogelijk) → voor jezelf toetsstenen inbouwen
> Ons klinisch oordeel is gauw vertekend: intuïtieve handelen en denken zit vol met manieren om
met info om te gaan die niet altijd correct zijn (oordeelsfouten)
o Bv. bepaalde voorkennis kleurt alle info die je nadien ontvangt
> Mensen hanteren allerlei strategieën en vuistregels om met informatie om te gaan
> Bescherming → systematisch en te evalueren besluitvormingsproces, ondersteund met
wetenschappelijke kennis
> Moeten processen en modellen zien als bescherming om met oordeelsfouten om te gaan
KORTE HERHALING MODELLEN
Empirische cyclus (De Groot, 1961)
In algemene theorievorming
Inductie = hypothesen formuleren
Kan perfect worden toegepast op de hulpverlening
> Observatie: Stan is druk
> Inductie: hypothese dat hij ADHD heeft → later zien: zoveel mogelijk hypothesen formuleren
> Kijken of er andere symptomen aanwezig zijn
> Toetsen
> Evalueren
4
