BIOLOGIE TOETSWEEK I
Samenvatting H17 en H18
Valentijn van Dijk
VWO 6
,Examen Inhoud
❖ Deze samenvatting bevat H17: DNA en H18: Eiwitten.
❖ De toets zal gaan over de volgende domeinen:
→ Hoofdstuk 17 - DNA
→ Hoofdstuk 18 - Eiwitten
→ A1 (alles) - Eiwitsynthese
→ A2 (t/m blz. 14) – Stofwisseling van de cel
→ B1 (alles) – Zelforganisatie van cellen
→ C1 (alles) – Moleculaire interactie
→ D1 (vanaf Erfelijke Eigenschap blz. 72) – Reproductie van het organisme
→ E1 (alles) - Selectie
→ E2 (alles) - Soortvorming
Toegestane Hulpmiddelen
❖ Neem de volgende hulpmiddelen mee naar het examen:
→ De BINAS.
→ Woordenboek Nederlands.
Informatie
❖ De toets zal 25x meetellen voor je schoolexamen.
Voorbereiding
❖ Leren:
o Leer deze samenvatting zorgvuldig (met boek erbij voor foto’s) en markeer belangrijke termen.
o Zie de Leerdoelen Samengevat.
o Zie de Begrippenlijst.
o Leer uit de ‘’Samengevat’’ en de ‘’Samenvatting’’.
o Zie de presentaties en oefenopgaven uit Teams.
o Leer en oefen op https://biologiepagina.nl/Vwo6/examenvwo.htm.
o Maak de gedeelde GoFormatives.
o Zie je notities in je theorie-schrift en je Biologie-mapje.
o Bekijk online Youtube-filmpjes.
o Leg iemand anders de examenstof uit.
o Weet hoe je overweg moet met de BINAS!
❖ Oefenen:
o Maak de Examentraining.
o Maak oefenexamens in de ‘’Examenblad’’.
o Maak de twee proefexamens uit je Biologie-mapje.
1
,BINAS Tabellen
❖ De volgende BINAS tabellen horen bij dit examen:
Hoofdstuk 17 -- DNA
→ Binas 71C – Bouw van DNA en RNA.
→ Binas 67F1 – Monosachariden.
→ Binas 71A – Nucleïnebasen, structuurformules.
→ Binas 71B – Basenkoppels.
→ Binas 70A – Structuur van een chromosoom.
→ Binas 76A -- Celcyclus
→ Binas 71D – Schema replicatie
→ Binas 71M2 – Polymerase-kettingreactie (PCR-methode)
→ Binas 71E – Transcriptie en Translatie
→ Binas 71F – Schema regeling transcriptie
→ Binas 71H – Introns en Exons
→ Binas 71J – Schema translatie, eiwitsynthese
→ Binas 71G – Genetische Code van DNA/RNA
→ Binas 71K2 – Structuren van tRNA
→ Binas 71K – RNA
Hoofdstuk 18 – Eiwitten
→ Binas 71J – Schema translatie, eiwitsynthese
→ Binas 79C – Dierlijke cel
→ Binas 79 D – Enkele organellen van de cel
→ Binas 90C – Motorische eenheden van een dwarsgestreepte spier
→ Binas 67K4 -- Insuline
→ Binas 67H2 – Molecuulstructuren van eiwitten
→ Binas 71K1 – Soorten RNA
→ Binas 77B – Indeling van virussen bij dieren (en de mens) naar type nucleïnezuur
→ Binas 71K -- RNA
→ Binas 77A – Enkele virusvormen
→ Binas 71E – Transcriptie en translatie
→ Binas 71H – Introns en exons
Samengevat – Domeinen A, B, C, D en E
→ ………………………… -- ……………………………………………………………………………………………..
→ ………………………… -- ……………………………………………………………………………………………..
→ ………………………… -- ……………………………………………………………………………………………..
→ ………………………… -- ……………………………………………………………………………………………..
→ ………………………… -- ……………………………………………………………………………………………..
→ ………………………… -- ……………………………………………………………………………………………..
→ ………………………… -- ……………………………………………………………………………………………..
→ ………………………… -- ……………………………………………………………………………………………..
→ ………………………… -- ……………………………………………………………………………………………..
→ ………………………… -- ……………………………………………………………………………………………..
→ ………………………… -- ……………………………………………………………………………………………..
2
,Hoofdstuk 17: DNA
§17.1: DNA in je Cellen
DNA
DNA (deoxyribonucleic acid) bevat informatie voor het maken van eiwitten.
In de celkern van iedere cel in je lichaam zitten 46 chromosomen met het cirkelvormig
DNA in de mitochondriën. DNA-moleculen bestaan uit twee strengen, ieder honderden
miljoenen nucleotiden lang, die samen een dubbele helix vormen (Binas 71C).
DNA-nucleotiden bestaan uit een fosfaatgroep (~PO₄³), suikermolecuul (deoxyribose) en stikstofbase
(~N-base).
Het suikermolecuul, deoxyribose (Binas 67F1), heeft 5 C-atomen (koolstof) die genummerd zijn. Het
eerste C-atoom (1’) vormt een binding met de stikstofbase (~N-base) en het vijfde C-atoom (5’) met
de fosfaatgroep. Het derde C-atoom (3’) zit vast aan de fosfaatgroep van het nucleotide ernaast.
In het DNA komen 4 verschillende stikstofbasen voor (Binas 71A):
o Adenine (A)
o Cytosine (C)
o Guanine (G)
o Thymine (T)
De stikstofbasen van de ene streng in het DNA binden met de tegenoverliggende streng door middel
van waterstofbruggen (H-bruggen). A bindt met T via 2 waterstofbruggen en C bindt met G via 3
waterstofbruggen (Binas 71B). Deze basenparen, de paren A-T en C-G, zorgen ervoor dat een DNA-
molecuul complementair is: de volgorde in de ene streng bepaalt die in de andere.
Het 5’-einde (met de fosfaatgroep) van de ene streng ligt naast het 3’-einde (met de OH-groep) van
de andere streng (Binas 71C).
Opgerold DNA
Speciale eiwitten, histonen, verstevigen en beschermen de DNA-moleculen in de kern (Binas 70A).
8 histonen vormen een bolletje waar een deel van het DNA, 146 nucleotiden, omheen is gerold → dit
samen is een nucleosoom.
Histonen van verschillende nucleosomen koppelen waardoor een dik chromatinedraad ontstaat.
Mitochondriaal DNA
DNA zit naast de celkern ook in mitochondriën → mtDNA (mitochondriaal DNA). Is erfelijk van de
moeder naar kinderen.
De tRNA in de mitochondriën transporteert aminozuren.
3
, Genen bevatten Informatie
Genoom = totale DNA van iemand. Deze bevat 19 000 genen.
Gen = stuk DNA met informatie voor de productie van eiwit(ten).
Elk cel heeft dezelfde DNA, maar per cel kunnen er aparte gene ‘’aangeschakeld’’/actief zijn. Cellen
reageren om de genen aan te schakelen op hun omgeving/activiteiten van de gastheer (zoals een
mens).
De volgorde van stikstofbase bepalen welk gen het is. Ieder gen heeft dus zijn eigen sequentie van
A’s, T’s, C’s en G’s.
Het grootste deel van het DNA (98%) codeert niet eiwitten maar heeft een andere functie → het
niet-coderende DNA. Voorbeelden van functies: produceren van rRNA of tRNA, aan- en uitschakelen
van genen in het coderende DNA, etc.
In het niet-coderende DNA zitten herhalingen van series nucleotiden → repetitief DNA. 2/3e van de
menselijke genoom bestaat uit het repetitieve DNA. Er kunnen veel nucleotiden in zo’n reeks zitten.
Een deel van zo’n reeks, bestaand uit 2-10 nucleotiden, heet de STR’s (repeats).
Omdat chromosomen in paren voorkomen heeft iedereen van elke STR twee exemplaren. Net als bij
genen spreek je van een enkele STR over een allel (allelen).
Onderzoekers kunnen in een laboratorium de STR’s van 13 loci (m.v. locus) (de vaste positie waar
een gen of een andere reeks nucleotiden zich op een chromosoom bevindt) in kaart brengen, wat
een DNA-profiel oplevert → D7S280 8/10 = in het DNA op STR D7S280-locus zitten 2 allelen – één
met 8 repeats en één 10 repeats.
4
Samenvatting H17 en H18
Valentijn van Dijk
VWO 6
,Examen Inhoud
❖ Deze samenvatting bevat H17: DNA en H18: Eiwitten.
❖ De toets zal gaan over de volgende domeinen:
→ Hoofdstuk 17 - DNA
→ Hoofdstuk 18 - Eiwitten
→ A1 (alles) - Eiwitsynthese
→ A2 (t/m blz. 14) – Stofwisseling van de cel
→ B1 (alles) – Zelforganisatie van cellen
→ C1 (alles) – Moleculaire interactie
→ D1 (vanaf Erfelijke Eigenschap blz. 72) – Reproductie van het organisme
→ E1 (alles) - Selectie
→ E2 (alles) - Soortvorming
Toegestane Hulpmiddelen
❖ Neem de volgende hulpmiddelen mee naar het examen:
→ De BINAS.
→ Woordenboek Nederlands.
Informatie
❖ De toets zal 25x meetellen voor je schoolexamen.
Voorbereiding
❖ Leren:
o Leer deze samenvatting zorgvuldig (met boek erbij voor foto’s) en markeer belangrijke termen.
o Zie de Leerdoelen Samengevat.
o Zie de Begrippenlijst.
o Leer uit de ‘’Samengevat’’ en de ‘’Samenvatting’’.
o Zie de presentaties en oefenopgaven uit Teams.
o Leer en oefen op https://biologiepagina.nl/Vwo6/examenvwo.htm.
o Maak de gedeelde GoFormatives.
o Zie je notities in je theorie-schrift en je Biologie-mapje.
o Bekijk online Youtube-filmpjes.
o Leg iemand anders de examenstof uit.
o Weet hoe je overweg moet met de BINAS!
❖ Oefenen:
o Maak de Examentraining.
o Maak oefenexamens in de ‘’Examenblad’’.
o Maak de twee proefexamens uit je Biologie-mapje.
1
,BINAS Tabellen
❖ De volgende BINAS tabellen horen bij dit examen:
Hoofdstuk 17 -- DNA
→ Binas 71C – Bouw van DNA en RNA.
→ Binas 67F1 – Monosachariden.
→ Binas 71A – Nucleïnebasen, structuurformules.
→ Binas 71B – Basenkoppels.
→ Binas 70A – Structuur van een chromosoom.
→ Binas 76A -- Celcyclus
→ Binas 71D – Schema replicatie
→ Binas 71M2 – Polymerase-kettingreactie (PCR-methode)
→ Binas 71E – Transcriptie en Translatie
→ Binas 71F – Schema regeling transcriptie
→ Binas 71H – Introns en Exons
→ Binas 71J – Schema translatie, eiwitsynthese
→ Binas 71G – Genetische Code van DNA/RNA
→ Binas 71K2 – Structuren van tRNA
→ Binas 71K – RNA
Hoofdstuk 18 – Eiwitten
→ Binas 71J – Schema translatie, eiwitsynthese
→ Binas 79C – Dierlijke cel
→ Binas 79 D – Enkele organellen van de cel
→ Binas 90C – Motorische eenheden van een dwarsgestreepte spier
→ Binas 67K4 -- Insuline
→ Binas 67H2 – Molecuulstructuren van eiwitten
→ Binas 71K1 – Soorten RNA
→ Binas 77B – Indeling van virussen bij dieren (en de mens) naar type nucleïnezuur
→ Binas 71K -- RNA
→ Binas 77A – Enkele virusvormen
→ Binas 71E – Transcriptie en translatie
→ Binas 71H – Introns en exons
Samengevat – Domeinen A, B, C, D en E
→ ………………………… -- ……………………………………………………………………………………………..
→ ………………………… -- ……………………………………………………………………………………………..
→ ………………………… -- ……………………………………………………………………………………………..
→ ………………………… -- ……………………………………………………………………………………………..
→ ………………………… -- ……………………………………………………………………………………………..
→ ………………………… -- ……………………………………………………………………………………………..
→ ………………………… -- ……………………………………………………………………………………………..
→ ………………………… -- ……………………………………………………………………………………………..
→ ………………………… -- ……………………………………………………………………………………………..
→ ………………………… -- ……………………………………………………………………………………………..
→ ………………………… -- ……………………………………………………………………………………………..
2
,Hoofdstuk 17: DNA
§17.1: DNA in je Cellen
DNA
DNA (deoxyribonucleic acid) bevat informatie voor het maken van eiwitten.
In de celkern van iedere cel in je lichaam zitten 46 chromosomen met het cirkelvormig
DNA in de mitochondriën. DNA-moleculen bestaan uit twee strengen, ieder honderden
miljoenen nucleotiden lang, die samen een dubbele helix vormen (Binas 71C).
DNA-nucleotiden bestaan uit een fosfaatgroep (~PO₄³), suikermolecuul (deoxyribose) en stikstofbase
(~N-base).
Het suikermolecuul, deoxyribose (Binas 67F1), heeft 5 C-atomen (koolstof) die genummerd zijn. Het
eerste C-atoom (1’) vormt een binding met de stikstofbase (~N-base) en het vijfde C-atoom (5’) met
de fosfaatgroep. Het derde C-atoom (3’) zit vast aan de fosfaatgroep van het nucleotide ernaast.
In het DNA komen 4 verschillende stikstofbasen voor (Binas 71A):
o Adenine (A)
o Cytosine (C)
o Guanine (G)
o Thymine (T)
De stikstofbasen van de ene streng in het DNA binden met de tegenoverliggende streng door middel
van waterstofbruggen (H-bruggen). A bindt met T via 2 waterstofbruggen en C bindt met G via 3
waterstofbruggen (Binas 71B). Deze basenparen, de paren A-T en C-G, zorgen ervoor dat een DNA-
molecuul complementair is: de volgorde in de ene streng bepaalt die in de andere.
Het 5’-einde (met de fosfaatgroep) van de ene streng ligt naast het 3’-einde (met de OH-groep) van
de andere streng (Binas 71C).
Opgerold DNA
Speciale eiwitten, histonen, verstevigen en beschermen de DNA-moleculen in de kern (Binas 70A).
8 histonen vormen een bolletje waar een deel van het DNA, 146 nucleotiden, omheen is gerold → dit
samen is een nucleosoom.
Histonen van verschillende nucleosomen koppelen waardoor een dik chromatinedraad ontstaat.
Mitochondriaal DNA
DNA zit naast de celkern ook in mitochondriën → mtDNA (mitochondriaal DNA). Is erfelijk van de
moeder naar kinderen.
De tRNA in de mitochondriën transporteert aminozuren.
3
, Genen bevatten Informatie
Genoom = totale DNA van iemand. Deze bevat 19 000 genen.
Gen = stuk DNA met informatie voor de productie van eiwit(ten).
Elk cel heeft dezelfde DNA, maar per cel kunnen er aparte gene ‘’aangeschakeld’’/actief zijn. Cellen
reageren om de genen aan te schakelen op hun omgeving/activiteiten van de gastheer (zoals een
mens).
De volgorde van stikstofbase bepalen welk gen het is. Ieder gen heeft dus zijn eigen sequentie van
A’s, T’s, C’s en G’s.
Het grootste deel van het DNA (98%) codeert niet eiwitten maar heeft een andere functie → het
niet-coderende DNA. Voorbeelden van functies: produceren van rRNA of tRNA, aan- en uitschakelen
van genen in het coderende DNA, etc.
In het niet-coderende DNA zitten herhalingen van series nucleotiden → repetitief DNA. 2/3e van de
menselijke genoom bestaat uit het repetitieve DNA. Er kunnen veel nucleotiden in zo’n reeks zitten.
Een deel van zo’n reeks, bestaand uit 2-10 nucleotiden, heet de STR’s (repeats).
Omdat chromosomen in paren voorkomen heeft iedereen van elke STR twee exemplaren. Net als bij
genen spreek je van een enkele STR over een allel (allelen).
Onderzoekers kunnen in een laboratorium de STR’s van 13 loci (m.v. locus) (de vaste positie waar
een gen of een andere reeks nucleotiden zich op een chromosoom bevindt) in kaart brengen, wat
een DNA-profiel oplevert → D7S280 8/10 = in het DNA op STR D7S280-locus zitten 2 allelen – één
met 8 repeats en één 10 repeats.
4
