Historische context 4: Duitsland in Europa (1918-1991)
Leidende vragen
1. Wat leidde tot de opkomst van het nationaalsocialisme en welke gevolgen had dit voor
Duitsland en Europa (1918-1945)?
2. Hoezeer beïnvloedde het ontstaan en het verloop van de Koude Oorlog de geschiedenis van
Duitsland na de Tweede Wereldoorlog (1945-1961)?
3. Wat verklaart de hereniging van de beide Duitslanden en hun succesvolle integratie in Europa
(1961-1991)?
Kenmerkende aspecten
Tijdvak 9 Wereldoorlogen
37 De rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van
massaorganisatie.
38 Het in praktijk brengen van de totalitaire ideologieën communisme en fascisme/
nationaalsocialisme.
39 De crisis van het wereldkapitalisme.
40 Het voeren van twee wereldoorlogen.
41 Racisme en discriminatie die leidden tot genocide, in het bijzonder op de joden.
42 De Duitse bezetting van Nederland.
Tijdvak 10 Televisie en computers
45 De verdeling van de wereld in twee ideologische blokken in de greep van een
wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog.
47 De eenwording van Europa.
48 De toenemende westerse welvaart die vanaf de jaren zestig van de twintigste eeuw aanleiding
gaf tot ingrijpende sociaal-culturele veranderingsprocessen.
Oriëntatie
Sport is politiek
De levensloop van Ernest Wilimowski (uitstaande orden, 11 tenen) illustreert dat sport politiek is.
Geboren in 1916 in Duitsland, vader sneuvelde snel hierna.
Na WOI viel zijn woonplaats Katowice in Polen. Voetballer Pools nationale elftal.
Na Duitse in val in Polen woont hij ineens weer in Duitsland. Tekent verklaring die hem
‘Volksduitsers’ maakt; deed hij dat niet dan moest hij naar een werkkamp. Speelt interland voor
Duitsland tegen neutrale landen of tegen met Duitsland verbonden landen. Na 1942 waren er
geen internationale wedstrijden meer.
Na WOII viel zijn geboortestreek Silezië weer in Polen -> Wilimowski kan niet terug, wordt als
verrader gezien ivm voetballen voor de vijand. Hij kreeg ook geen waardering in Duitsland;
niemand wilde aan elftal uit oorlogstijd herinnerd worden. Ook Duitssprekende Polen die naar
Duitsland verjaagd waren wilden niets van hem weten omdat hij volgens hen niet was
opgekomen voor de belangen van de Duitse Polen. Wilimowski werd staatsburger van West-
Duitsland. Wilde tijdens het WK van 1974 de Poolse bondscoach ontmoeten ivm eerherstel
maar een ontmoeting werd tegengehouden; Wilimowski werd als landverrader beschouwd.
Overlijdt in 1997 als verbitterd man. Op grafsteen staat zijn voornaam op zijn Duits en zijn
achternaam op zijn Pools.
HC 4.1Duitsland: van de Eerste naar de Tweede Wereldoorlog
Kenmerkende aspecten
37 De rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van
massaorganisatie.
38 Het in praktijk brengen van de totalitaire ideologieën communisme en fascisme/
nationaalsocialisme.
1
, 39 De crisis van het wereldkapitalisme.
40 Het voeren van twee wereldoorlogen.
41 Racisme en discriminatie die leidden tot genocide, in het bijzonder op de joden.
42 De Duitse bezetting van Nederland.
Leidende vraag
Wat leidde tot de opkomst van het nationaalsocialisme en welke gevolgen had dit voor Duitsland
en Europa (1918-1945)?
Hitlers Bierkellerputsch
München, november 1923. Duitsland stond er beroerd voor. De Duitse regering kon wel een
steuntje in de rug gebruiken en vierde daarom het vijfjarig bestaan van de Republiek van Weimar.
Tijdens een toespraak van een politicus in de Bürgerbraükeller in München klimt een man het
podium op, schiet in de lucht, zegt dat de regering van deelstaat Beieren gevallen is en dat hij de
macht overnam. Helaas voor hem, Adolf Hitler, kozen de politie en het leger niet zijn kant. De
staatsgreep, later bekend als de Bierkellerputsch, mislukte; Hitler en zijn medestanders werden
gearresteerd en berecht. In zijn gevangenschap van 9 maanden realiseerde hij zich dat het volgen
van de legale, democratische route naar de macht een stuk minder risicovol was dan het plegen
van een staatsgreep.
Duitsland in het najaar van 1918
Voorjaar 1918: Duitsland wil met veldslag door het geallieerde westfront breken om de uitputtende
oorlog te beëindigen. Door de toevoer van Amerikaanse soldaten en wapens mislukt dit. De Duitse
opperbevelhebbers, veldmaarschalk Von Hindenburg en generaal Ludendorff, realiseren zich dat
ze de oorlog niet kunnen winnen maar een wapenstilstand sluiten is de eer van het leger te na. Zij
vinden dat het parlement actie moet ondernemen zodat gezegd kan worden dat de oorlog in het
parlementsgebouw, de Rijksdag, is verloren en niet aan het front.
Leden van de Rijksdag zijn sprakeloos; dat de oorlog niet gewonnen kon worden was een
onverwachte schok. Ook voor veel Duitsers; de pers had jaren onder censuur (= het tegenhouden
van de publicatie van bepaalde informatie door de overheid) gestaan waardoor er weinig/geen
negatieve berichten waren geweest en er was veel propaganda (= reclame maken voor een
ideologie of een politieke partij, met als doel meer aanhang te krijgen) gemaakt -> onrust neemt
toe.
Op 9 november 1918 geven Duitse legercommandanten aan niet meer te willen vechten.
Keizer Wilhelm II zit op die dag in het militair hoofdkwartier in België en was niet meer welkom in
Duitsland. Hierop vraagt hij politiek asiel aan in Nederland.
Op de rand van een burgeroorlog
11 november 1918: leden van sociaaldemocratische regering tekenen wapenstilstand in
treinwagon in Compiègne (Frankrijk).
Situatie in Duitsland blijft gespannen door honger, tekorten aan producten en de vele slachtoffers -
> in winter ‘18/’19 stromen de steden vol met teruggekeerde, verbitterde soldaten die veelal geen
werk en onderdak hadden.
Op politiek gebied was Duitsland verdeeld:
de meerderheid in de regering bestond uit leden van de sociaaldemocratische partij SPD die
opkomt voor de belangen van de arbeiders.
de conservatieve elite (grootindustriëlen, grootgrondbezitters en legerofficieren) verlangen
terug naar de tijd van voor de oorlog toen de keizer nog aan het hoofd van een sterk en
machtig Duitsland stond.
Verschillende links en rechts extremistische groeperingen proberen de regering ten val te
brengen. Voorbeeld: opstand van de Spartakisten (communisten in Duitsland); wilden net als in
Rusland in Duitsland een revolutie beginnen en vervolgens een ander soort samenleving
opbouwen.
Het ontstaan van de Republiek van Weimar
Tot in de zomer van 1919 woedde er in Duitsland een burgeroorlog tussen de linkse en rechtse
groeperingen. Toch werden er verkiezingen voor een nieuw parlement gehouden. Er was
algemeen kiesrecht: alle mannen én vrouwen mochten stemmen.
2
Leidende vragen
1. Wat leidde tot de opkomst van het nationaalsocialisme en welke gevolgen had dit voor
Duitsland en Europa (1918-1945)?
2. Hoezeer beïnvloedde het ontstaan en het verloop van de Koude Oorlog de geschiedenis van
Duitsland na de Tweede Wereldoorlog (1945-1961)?
3. Wat verklaart de hereniging van de beide Duitslanden en hun succesvolle integratie in Europa
(1961-1991)?
Kenmerkende aspecten
Tijdvak 9 Wereldoorlogen
37 De rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van
massaorganisatie.
38 Het in praktijk brengen van de totalitaire ideologieën communisme en fascisme/
nationaalsocialisme.
39 De crisis van het wereldkapitalisme.
40 Het voeren van twee wereldoorlogen.
41 Racisme en discriminatie die leidden tot genocide, in het bijzonder op de joden.
42 De Duitse bezetting van Nederland.
Tijdvak 10 Televisie en computers
45 De verdeling van de wereld in twee ideologische blokken in de greep van een
wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog.
47 De eenwording van Europa.
48 De toenemende westerse welvaart die vanaf de jaren zestig van de twintigste eeuw aanleiding
gaf tot ingrijpende sociaal-culturele veranderingsprocessen.
Oriëntatie
Sport is politiek
De levensloop van Ernest Wilimowski (uitstaande orden, 11 tenen) illustreert dat sport politiek is.
Geboren in 1916 in Duitsland, vader sneuvelde snel hierna.
Na WOI viel zijn woonplaats Katowice in Polen. Voetballer Pools nationale elftal.
Na Duitse in val in Polen woont hij ineens weer in Duitsland. Tekent verklaring die hem
‘Volksduitsers’ maakt; deed hij dat niet dan moest hij naar een werkkamp. Speelt interland voor
Duitsland tegen neutrale landen of tegen met Duitsland verbonden landen. Na 1942 waren er
geen internationale wedstrijden meer.
Na WOII viel zijn geboortestreek Silezië weer in Polen -> Wilimowski kan niet terug, wordt als
verrader gezien ivm voetballen voor de vijand. Hij kreeg ook geen waardering in Duitsland;
niemand wilde aan elftal uit oorlogstijd herinnerd worden. Ook Duitssprekende Polen die naar
Duitsland verjaagd waren wilden niets van hem weten omdat hij volgens hen niet was
opgekomen voor de belangen van de Duitse Polen. Wilimowski werd staatsburger van West-
Duitsland. Wilde tijdens het WK van 1974 de Poolse bondscoach ontmoeten ivm eerherstel
maar een ontmoeting werd tegengehouden; Wilimowski werd als landverrader beschouwd.
Overlijdt in 1997 als verbitterd man. Op grafsteen staat zijn voornaam op zijn Duits en zijn
achternaam op zijn Pools.
HC 4.1Duitsland: van de Eerste naar de Tweede Wereldoorlog
Kenmerkende aspecten
37 De rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van
massaorganisatie.
38 Het in praktijk brengen van de totalitaire ideologieën communisme en fascisme/
nationaalsocialisme.
1
, 39 De crisis van het wereldkapitalisme.
40 Het voeren van twee wereldoorlogen.
41 Racisme en discriminatie die leidden tot genocide, in het bijzonder op de joden.
42 De Duitse bezetting van Nederland.
Leidende vraag
Wat leidde tot de opkomst van het nationaalsocialisme en welke gevolgen had dit voor Duitsland
en Europa (1918-1945)?
Hitlers Bierkellerputsch
München, november 1923. Duitsland stond er beroerd voor. De Duitse regering kon wel een
steuntje in de rug gebruiken en vierde daarom het vijfjarig bestaan van de Republiek van Weimar.
Tijdens een toespraak van een politicus in de Bürgerbraükeller in München klimt een man het
podium op, schiet in de lucht, zegt dat de regering van deelstaat Beieren gevallen is en dat hij de
macht overnam. Helaas voor hem, Adolf Hitler, kozen de politie en het leger niet zijn kant. De
staatsgreep, later bekend als de Bierkellerputsch, mislukte; Hitler en zijn medestanders werden
gearresteerd en berecht. In zijn gevangenschap van 9 maanden realiseerde hij zich dat het volgen
van de legale, democratische route naar de macht een stuk minder risicovol was dan het plegen
van een staatsgreep.
Duitsland in het najaar van 1918
Voorjaar 1918: Duitsland wil met veldslag door het geallieerde westfront breken om de uitputtende
oorlog te beëindigen. Door de toevoer van Amerikaanse soldaten en wapens mislukt dit. De Duitse
opperbevelhebbers, veldmaarschalk Von Hindenburg en generaal Ludendorff, realiseren zich dat
ze de oorlog niet kunnen winnen maar een wapenstilstand sluiten is de eer van het leger te na. Zij
vinden dat het parlement actie moet ondernemen zodat gezegd kan worden dat de oorlog in het
parlementsgebouw, de Rijksdag, is verloren en niet aan het front.
Leden van de Rijksdag zijn sprakeloos; dat de oorlog niet gewonnen kon worden was een
onverwachte schok. Ook voor veel Duitsers; de pers had jaren onder censuur (= het tegenhouden
van de publicatie van bepaalde informatie door de overheid) gestaan waardoor er weinig/geen
negatieve berichten waren geweest en er was veel propaganda (= reclame maken voor een
ideologie of een politieke partij, met als doel meer aanhang te krijgen) gemaakt -> onrust neemt
toe.
Op 9 november 1918 geven Duitse legercommandanten aan niet meer te willen vechten.
Keizer Wilhelm II zit op die dag in het militair hoofdkwartier in België en was niet meer welkom in
Duitsland. Hierop vraagt hij politiek asiel aan in Nederland.
Op de rand van een burgeroorlog
11 november 1918: leden van sociaaldemocratische regering tekenen wapenstilstand in
treinwagon in Compiègne (Frankrijk).
Situatie in Duitsland blijft gespannen door honger, tekorten aan producten en de vele slachtoffers -
> in winter ‘18/’19 stromen de steden vol met teruggekeerde, verbitterde soldaten die veelal geen
werk en onderdak hadden.
Op politiek gebied was Duitsland verdeeld:
de meerderheid in de regering bestond uit leden van de sociaaldemocratische partij SPD die
opkomt voor de belangen van de arbeiders.
de conservatieve elite (grootindustriëlen, grootgrondbezitters en legerofficieren) verlangen
terug naar de tijd van voor de oorlog toen de keizer nog aan het hoofd van een sterk en
machtig Duitsland stond.
Verschillende links en rechts extremistische groeperingen proberen de regering ten val te
brengen. Voorbeeld: opstand van de Spartakisten (communisten in Duitsland); wilden net als in
Rusland in Duitsland een revolutie beginnen en vervolgens een ander soort samenleving
opbouwen.
Het ontstaan van de Republiek van Weimar
Tot in de zomer van 1919 woedde er in Duitsland een burgeroorlog tussen de linkse en rechtse
groeperingen. Toch werden er verkiezingen voor een nieuw parlement gehouden. Er was
algemeen kiesrecht: alle mannen én vrouwen mochten stemmen.
2
