Tijd van jagers en boeren (tot 3.000 v. Chr.)
KA: 1. De levenswijze van jagers en verzamelaars.
Jagers-verzamelaars, ook wel nomaden, leefden in de deelperiode van de prehistorie die wij
het Paleolithicum noemen, de oude Steentijd. Ze leefden van de jacht en van de verzamelde
oogst van planten en zaden zoals hun naam al suggereert. Ze reisden achter hun eten aan:
wanneer de dieren waarop ze joegen wegtrokken en er geen eten te verzamelen was,
gingen zij er achter aan.
Ze maakten geen huizen die lang zouden kunnen blijven staan, of voorwerpen die te zwaar
waren om ver mee te nemen, omdat ze toch niet al te lang op één plek zouden blijven. Er is
daarom ook weinig bekend over hun immateriële cultuur, er is niets van over omdat er geen
schrift was tijdens de prehistorie, we weten dus weinig over hun godsdiensten en geloven.
Dat moeten we halen uit de weinige grafgiften die er gevonden zijn
Eigen aantekeningen:
- weinig sociale verschillen
- primaire bronnen
2. Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen (akkerbouw/veeteelt).
Rond 11000 voor christus veranderde het klimaat in Mesopotamië. Door de vele regenval
werden de zaden groter, de grond vruchtbaarder en stierven er veel dieren. De eerste
mensen begonnen daar ook met het experimenteren met het verbouwen van graan, dit
gebied wordt ook wel de Vruchtbare Halve Maan genoemd. Dankzij deze verbouwingen,
bleven groepen mensen op één plaats wonen en werden ze sedentair, ze bouwden een klein
dorpje. Deze overgang van het jagen in het Paleolithicum naar de landbouw in het
Neolithicum wordt ook wel de Neolithische Revolutie genoemd. In de eerste agrarische
samenlevingen kregen mensen steeds meer bezittingen in de vorm van potten en
landbouwgereedschappen. Ook ontstonden hier de eerste sociale ongelijkheden, men met
de meeste oogst had de meeste macht, vaak werden deze mensen ook politieke leiders van
dorpen. Een sociale hiërarchie ontstond.
Een bekend voorbeeld van een agrarische samenleving is het oude Egypte. De grond rond
de Nijl bestond dankzij de overstromingen van de rivier uit vruchtbare slib. Dankzij een
ingewikkeld irrigatiesysteem werd het water van de Nijl naar akkers verderop geleid. De
oogsten groeiden dankzij deze uitvinding, dankzij deze groei, groeide de bevolking ook nog
eens en konden mensen zich gaan specialiseren in andere beroepen, zoals pottenmaker of
smid, omdat er genoeg mensen in de landbouw werkten dankzij de toename in bevolking. De
leider van al deze mensen was een farao, hij was de wetgever en de bestuurder. Onder
andere gaf hij opdrachten aan de boeren
3. Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen.
De irrigatielandbouw zorgde voor bevolkingsgroei en groei in sociale hiërarchie. De
bevolkingsgroei betekende dat er meer huizen nodig waren en de kleine dorpjes uitgroeiden
tot steden. Grote steden hadden stadsmuren, een centraal bestuur, een godsdienstig
centrum, specialisten en het gebruik van een schrift. Deze steden heetten ook wel
stadstaten, zoals Egypte. Sommige boeren konden zich dankzij de winstgevende landbouw
specialiseren in handvaardigheid en huizenbouw. Sommige boeren werden ook priesters in
een polytheïstische godsdienst, waarvoor offers in zigguraten gebracht werden. Deze
zigguraten waren vaak ook economische centra, waar handel werd bedreven. De belasting
was in de vorm van goederen aan de koning, priesters en ambtenaren. Het schrift
ontwikkelde zich omdat er een manier van administratie nodig was, voor wetten en voor
handel/economische zaken. Ook werden er later culturele gebruiken mee gedocumenteerd.
1
, Sommige stadstaten werden zo groot en complex, dat ze ook wel natiestaten worden
genoemd. Natiestaten werkten samen met elkaar, hadden duidelijke grenzen, militaire
eenheden en een eigen bestuur met wetten en een koning.
Egypte had al deze kenmerken, met een complexe cultuur en een gestructureerd bestuur die
door de eeuwen heen als een belangrijk teruggrijppunt gezien werd.
§1 Van jager-verzamelaars naar boeren
Je kunt aangeven in welke opzichten de mensachtigen verschilden van hun
voorgangers.
1. Houding: mensachtigen leerden rechtop te lopen zodat ze meer overzicht
hadden. Met de twee benen konden zij bovendien sneller lopen.
2. Taal: de mensachtigen ontwikkelden een gesproken taal. Hierdoor konden ze
kennis delen en uitbreiden.
3. Denken: de mensachtigen ontwikkelden het vermogen om op symbolische wijze
te kunnen denken
Deze langzame ontwikkeling van soorten, waarbij aanpassing aan de omgeving een
belangrijke rol speelt, heet evolutie (= geleidelijke ontwikkeling).
Je kunt kenmerken noemen van de levenswijze van jager-verzamelaars.
Leven van jacht en verzamelen.
Kleine groepen (hooguit enkele tientallen mensen).
Trekken rond van plaats tot plaats (nomadisch bestaan) → weinig bezit.
Simpele stenen werktuigen.
Tijdelijke hutten of tenten
Strikte taakverdeling mannen (jagers) en vrouwen (verzamelaars)
Kunst: grotschilderingen & venusbeeldjes
Je kunt uitleggen waar en waardoor de landbouwrevolutie ontstond.
Jagers-verzamelaars ontwikkelden steeds meer kennis over wilde granen, de
bevolking begon in sommige delen van het Midden-Oosten te groeien en
veranderingen in het klimaat waren van invloed. In het Midden-Oosten werd het
warmer en natter waardoor er voedsel in overvloed was, jagers-verzamelaars
hoefden niet meer rond te trekken. Er ontstonden dorpen. Na verloop van tijd werd
het weer kouder in het Midden-Oosten. In de Vruchtbare Halve Maan ontdekten
mensen hoe zij zelf granen konden verbouwen (uit noodzaak, ze konden niks
anders). Mensen gingen ook dieren selecteren, temmen en fokken. Omdat de
gevolgen van de ontdekking zo groot zijn, spreken we van de landbouwrevolutie (=
overgang van jagen en verzamelen naar landbouw) of neolithische revolutie.
Gevolgen:
bevolking groeide.
sedentaire leefwijze.
andere werktuigen (landbouwwerktuigen).
meer bezittingen → statusverschillen, sociale ongelijkheid en uiteindelijk
sociale hiërarchie. Succesvolle boeren kregen meer invloed en soms zelfs de
leiding.
Je kunt uitleggen hoe en waardoor de landbouwrevolutie zich verspreidde
naar Europa
2
KA: 1. De levenswijze van jagers en verzamelaars.
Jagers-verzamelaars, ook wel nomaden, leefden in de deelperiode van de prehistorie die wij
het Paleolithicum noemen, de oude Steentijd. Ze leefden van de jacht en van de verzamelde
oogst van planten en zaden zoals hun naam al suggereert. Ze reisden achter hun eten aan:
wanneer de dieren waarop ze joegen wegtrokken en er geen eten te verzamelen was,
gingen zij er achter aan.
Ze maakten geen huizen die lang zouden kunnen blijven staan, of voorwerpen die te zwaar
waren om ver mee te nemen, omdat ze toch niet al te lang op één plek zouden blijven. Er is
daarom ook weinig bekend over hun immateriële cultuur, er is niets van over omdat er geen
schrift was tijdens de prehistorie, we weten dus weinig over hun godsdiensten en geloven.
Dat moeten we halen uit de weinige grafgiften die er gevonden zijn
Eigen aantekeningen:
- weinig sociale verschillen
- primaire bronnen
2. Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen (akkerbouw/veeteelt).
Rond 11000 voor christus veranderde het klimaat in Mesopotamië. Door de vele regenval
werden de zaden groter, de grond vruchtbaarder en stierven er veel dieren. De eerste
mensen begonnen daar ook met het experimenteren met het verbouwen van graan, dit
gebied wordt ook wel de Vruchtbare Halve Maan genoemd. Dankzij deze verbouwingen,
bleven groepen mensen op één plaats wonen en werden ze sedentair, ze bouwden een klein
dorpje. Deze overgang van het jagen in het Paleolithicum naar de landbouw in het
Neolithicum wordt ook wel de Neolithische Revolutie genoemd. In de eerste agrarische
samenlevingen kregen mensen steeds meer bezittingen in de vorm van potten en
landbouwgereedschappen. Ook ontstonden hier de eerste sociale ongelijkheden, men met
de meeste oogst had de meeste macht, vaak werden deze mensen ook politieke leiders van
dorpen. Een sociale hiërarchie ontstond.
Een bekend voorbeeld van een agrarische samenleving is het oude Egypte. De grond rond
de Nijl bestond dankzij de overstromingen van de rivier uit vruchtbare slib. Dankzij een
ingewikkeld irrigatiesysteem werd het water van de Nijl naar akkers verderop geleid. De
oogsten groeiden dankzij deze uitvinding, dankzij deze groei, groeide de bevolking ook nog
eens en konden mensen zich gaan specialiseren in andere beroepen, zoals pottenmaker of
smid, omdat er genoeg mensen in de landbouw werkten dankzij de toename in bevolking. De
leider van al deze mensen was een farao, hij was de wetgever en de bestuurder. Onder
andere gaf hij opdrachten aan de boeren
3. Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen.
De irrigatielandbouw zorgde voor bevolkingsgroei en groei in sociale hiërarchie. De
bevolkingsgroei betekende dat er meer huizen nodig waren en de kleine dorpjes uitgroeiden
tot steden. Grote steden hadden stadsmuren, een centraal bestuur, een godsdienstig
centrum, specialisten en het gebruik van een schrift. Deze steden heetten ook wel
stadstaten, zoals Egypte. Sommige boeren konden zich dankzij de winstgevende landbouw
specialiseren in handvaardigheid en huizenbouw. Sommige boeren werden ook priesters in
een polytheïstische godsdienst, waarvoor offers in zigguraten gebracht werden. Deze
zigguraten waren vaak ook economische centra, waar handel werd bedreven. De belasting
was in de vorm van goederen aan de koning, priesters en ambtenaren. Het schrift
ontwikkelde zich omdat er een manier van administratie nodig was, voor wetten en voor
handel/economische zaken. Ook werden er later culturele gebruiken mee gedocumenteerd.
1
, Sommige stadstaten werden zo groot en complex, dat ze ook wel natiestaten worden
genoemd. Natiestaten werkten samen met elkaar, hadden duidelijke grenzen, militaire
eenheden en een eigen bestuur met wetten en een koning.
Egypte had al deze kenmerken, met een complexe cultuur en een gestructureerd bestuur die
door de eeuwen heen als een belangrijk teruggrijppunt gezien werd.
§1 Van jager-verzamelaars naar boeren
Je kunt aangeven in welke opzichten de mensachtigen verschilden van hun
voorgangers.
1. Houding: mensachtigen leerden rechtop te lopen zodat ze meer overzicht
hadden. Met de twee benen konden zij bovendien sneller lopen.
2. Taal: de mensachtigen ontwikkelden een gesproken taal. Hierdoor konden ze
kennis delen en uitbreiden.
3. Denken: de mensachtigen ontwikkelden het vermogen om op symbolische wijze
te kunnen denken
Deze langzame ontwikkeling van soorten, waarbij aanpassing aan de omgeving een
belangrijke rol speelt, heet evolutie (= geleidelijke ontwikkeling).
Je kunt kenmerken noemen van de levenswijze van jager-verzamelaars.
Leven van jacht en verzamelen.
Kleine groepen (hooguit enkele tientallen mensen).
Trekken rond van plaats tot plaats (nomadisch bestaan) → weinig bezit.
Simpele stenen werktuigen.
Tijdelijke hutten of tenten
Strikte taakverdeling mannen (jagers) en vrouwen (verzamelaars)
Kunst: grotschilderingen & venusbeeldjes
Je kunt uitleggen waar en waardoor de landbouwrevolutie ontstond.
Jagers-verzamelaars ontwikkelden steeds meer kennis over wilde granen, de
bevolking begon in sommige delen van het Midden-Oosten te groeien en
veranderingen in het klimaat waren van invloed. In het Midden-Oosten werd het
warmer en natter waardoor er voedsel in overvloed was, jagers-verzamelaars
hoefden niet meer rond te trekken. Er ontstonden dorpen. Na verloop van tijd werd
het weer kouder in het Midden-Oosten. In de Vruchtbare Halve Maan ontdekten
mensen hoe zij zelf granen konden verbouwen (uit noodzaak, ze konden niks
anders). Mensen gingen ook dieren selecteren, temmen en fokken. Omdat de
gevolgen van de ontdekking zo groot zijn, spreken we van de landbouwrevolutie (=
overgang van jagen en verzamelen naar landbouw) of neolithische revolutie.
Gevolgen:
bevolking groeide.
sedentaire leefwijze.
andere werktuigen (landbouwwerktuigen).
meer bezittingen → statusverschillen, sociale ongelijkheid en uiteindelijk
sociale hiërarchie. Succesvolle boeren kregen meer invloed en soms zelfs de
leiding.
Je kunt uitleggen hoe en waardoor de landbouwrevolutie zich verspreidde
naar Europa
2
