HULPVERLENING EN CULTURELE
DIVERSITEIT – 2021
INTRODUCTIE – CASUSANALYSE (AMMAR)
TRANSCULTURELE GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG EN PSYCHOTHERAPIE
Culturele sensitiviteit en responsiviteit in zorg
» Adequate interculturele communicatie
» Valide diagnostische beeldvorming
» Cultuursensitieve interventie
Drempels in de toegang tot zorg en verlaagde zorgparticipatie
» Toegang en informatie zorgaanbod
» Taboe en stigma rond geestelijke gezondheid
» Handelingsverlegenheid en impliciete vormen van segregatie/stereotypering
➢ bv. werken met tolken weigeren
➢ bv. impliciet: houding van HV
→ culturele en sociale factoren in diagnose en behandeling!
Casusanalyse – tweevoudige doelstelling:
1) Sociale en culturele factoren in psychisch lijden & herstel (inkijk in alle factoren)
2) Verwachtingen evaluatie opleidingsonderdeel
SOCIALE EN CULTURELE DIMENSIES VAN HERSTEL & LIJDEN
Toeleiding en opbouw vertrouwensrelatie
Diagnostische beeldvorming
Therapeutische relatie
Therapeutische interventies
DE ROL VAN CULTURELE & SOCIALE FACTOREN IN DIAGNOSE & BEHANDELING: TOELEIDING,
DIAGNOSTISCHE BEELDVORMING, ZORGRELATIE & HULPVERLENING
Toeleiding en opbouw vertrouwensrelatie
» Stigma en taboe in culturele en religieuze gemeenschap
➢ bv. bang om gezien te worden in de buurt van praktijkcentrum
➢ bv. bang voor vragen van peers uit culturele gemeenschap over wie hij is en wat hij
doet
➢ Psychopathologie wordt geassocieerd met disconnectie van culturele gemeenschap!
» Collaboratief traject van toeleiding
➢ Samenwerking van actoren uit verschillende disciplines (mate waarin
maatschappelijke partners betrokken worden in toeleiding en andere delen van
hulpverleningsrelatie)
» Mobiliseren van culturele verandering in hulpzoekgedrag & copingstrategieën
➢ Toont culturele verandering: praten met iemand in therapeutische context over
innerlijke ervaringen, psychosociaal welbevinden = stukje culturele verandering
1
, Diagnostische beeldvorming
» Traumatisering in kindontwikkeling en cultureel weefsel
➢ Trauma verbonden met culturele weefsel vaak
➢ Binnen dit culturele weefsel continueren traumatische ervaringen (bv. familiaal
geweld, collectief geweld)
➢ Kan gaan over culturele gemeenschap die doelwit wordt van etnisch geweld, maar
culturele weefsel kan ook de bron worden van traumatische ervaringen
» Depressieve stemming
➢ Survivor’s guilt & actuele maatschappelijke positie
▪ Casus: werd als oudste zoon gezonden om zijn leven te beschermen, maar
ook om in te staan voor een betere toekomst voor een bredere
familienetwerk in land van herkomst
▪ = schuld van diegene die overleeft (“waarom heb ik het hier goed en ben ik
hier veilig?” – specifieke culturele betekenis verbonden aan culturele
positie)
▪ Waarom hoor ik hier niets over wat er zich in mijn land afspeelt? Maakt
positie van overlevende te zijn, enorm scherp
➢ ‘Filial duty’ & genderrolverwachtingen
▪ Positie van kinderen in verschillende gemeenschappen, verwachting dat
kinderen instaan voor continuïteit en cohesie van culturele
gemeenschappen
▪ Culturele notie van kindontwikkeling die weinig te maken heeft met
autonomie: intergenerationele afhankelijkheid, kind dat zorgt voor oudere
generaties (materiële zorg, cohesie en eer van de oudere generaties)
▪ Genderrollen: mannelijke kind staat in voor bescherming en verzekeren van
veiligheid familiale netwerk
➢ Pervasieve isolatie & discriminatie op religieuze identificatie: bestendiging van
psychisch lijden
▪ Religie zorgde voor een bron van coping & herstel, maar na de terroristische
aanslag een bron van discriminatie en stereotypering
▪ Voor cliënt een manier van continuïteit vinden, maar worden voorwerp van
discriminatie: deze discriminatie = sterke predictor voor psychopathologie
bij leden die behoren tot minderheidsgroepen
▪ Bronnen van culturele verworteling kunnen protectieve factoren vormen
» Veerkracht en steunbronnen in culturele continuïteit
➢ Culturele loyauteit als drager van transnationale gezinsrelaties
➢ Religieuze praktijken als steunbron
▪ Bron van continuïteit in leven dat gekenmerkt werd door breuken
➢ Reactieve identiteitsmobilisatie
▪ Weinig brug mogelijk tussen culturele verandering en continuïteit, kunnen
processen ontstaan waar ze zich aanknopen bij meer extreme vormen van
identificaties (religieus)
Therapeutische interventies
» Culturele loyauteit als drager van trauma-herstel
» Culturele verandering als dragen van toekomstperspectief
» Oriëntatie van therapeutische relatie op sociale inbedding & steun
2
, Therapeutische relaties
» Wantrouwen in de therapeutische relatie
» Echo’s van stereotypering in de therapeutische positie
➢ Hoe kleuren deze jouw blik?
➢ Cultural humility: nadenken over culturele en maatschappelijk aard van mijn eigen
positie als hulpverlener
➢ Niet enkel kijken naar wat er in de client cultureel van aard is, maar ook over de
reflectie over de eigen positionering (= reflexiviteit)
» Micro-cosmos van wijzigende genderrolopvattingen
» Hulpverleningsrelatie – doorbreken of bestendigen van sociale isolatie?
LES 1 (WEBLECTURES)
KENNISCLIP 1: WAT IS CULTURELE PSYCHOLOGIE EN WAAROM HEBBEN WE HET NODIG?
WAT IS CULTUUR?
Een werkdefinitie…
» Edward Burnett Tylor (1871): that complex whole which includes knowledge, belief, art,
morals, law, custom, and any other capabilities and habits acquired by man as a member of
society
» Geert Hofstede (2001): …the collective programming of the mind that distinguishes the
members of one group of people from another
» Steven J. Heine (2008): …any kind of information (ideas, beliefs, technology, habit, practice)
that is acquired from other members of one’s species through social learning that is capable
of affecting an individual’s behaviors.
Gedeeld binnen een groep (sociale klasse, gender, zelfde voetbalclub supporters…)
Doorgegeven/aangeleerd (via andere leden van die culturele groep → volwaardig lid worden)
Gesitueerd ‘in the head’
» Overtuigingen, waarden, doelen,..
» Zelf-beelden, emoties… (programming of the mind)
én ‘in the world)
» Gewoontes, regels,…
» Organisatiestructuren (bv. binnen scholen, ziekenhuizen…)
» Boeken, reclame en andere ‘producten’ (bv. fiets in Nederland)
4 niveaus (4 I’s)
» Micro: individuals
» Interacties tussen mensen
» Instituties
» Macro: ideeën binnen culturele groep
Allemaal met elkaar verbonden
» bv. idee van ‘autonomie’: geeft vorm aan instituten (hoe school wordt georganiseerd:
autonoom denken en handelen); invloed op interactie (elkaar blijven beschouwen als
autonoom individu) en invloed op onze individuele minds (denken, voelen, zijn)
» Geen cultuur zonder dat er mensen zijn: elk individu heeft invloed op interacties etc.
3
, WAT IS CULTURELE PSYCHOLOGIE DAN?
GEEN ALGEMENE PSYCHOLOGIE
Algemene psychologie
Context en inhoud doen er niet toe → ze vormen ruis voor de psyche
Er is “psychic unity”
» Elke psyche werkt op precies dezelfde manier!
Doel: zoeken naar universele wetten van psychologisch functioneren (genoeg van de ruis wegstrippen)
HET IS PSYCHE IN CONTEXT
Culturele psychologie
Context en inhoud maken deel uit van de psyche → maken dus deel uit van het te-begrijpen-
fenomeen
HET GAAT OVER ‘MUTUAL CONSTITUTION’
PSYCHOLOGISCHE SOCIAAL-CULTURELE
» Patronen van denken en » Patronen in de sociale wereld
handelen » Sociale systemen
» Patronen van gevoelens beleven » Sociaal-culturele context
en uiten » Socialisatie
» Zelf-systemen » Sociale structuur
» Waarden en doelen » De omgeving
» Gedeelde mentaliteiten » Producten en praktijken
» Werkingsschema’s en scripts
over hoe de wereld in elkaar zit
Belangrijk: dynamisch systeem (Richard Shweder)
Verandering in instituties = verandering in interacties
Dialectisch proces: op het ene niveau ontstaan (bv.
individu’s) geeft mee vorm aan interacties en instituties
Verschillende systemen houden elkaar in stand en zijn
bouwstenen voor elkaar
1. Uitgangspunt van wederzijdse constitutie: cultuur en psyche vormen elkaar en worden het beste
samen geanalyseerd en begrepen.
2. Principe van existentiële onzekerheid: de mens is van nature gemotiveerd om betekenissen uit zijn
sociaal-culturele omgeving te halen.
» Zorgt ervoor dat vanaf we baby’s zijn, de mens culturele informatie en systemen toelaat om
vorm te geven aan de initiële biologische processen die er zijn → mind van mensen kan heel
erg cultureel gekleurd worden
3. Principe van intentionele werelden: mensen en sociaal-culturele omgevingen doordringen elkaar:
» “Intentionele werelden” zijn menselijke ‘artefactuele’ werelden die bevolkt worden door
‘intentionele dingen’ (komt door onze intentie; dat we willen dat iets bestaat)
4
DIVERSITEIT – 2021
INTRODUCTIE – CASUSANALYSE (AMMAR)
TRANSCULTURELE GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG EN PSYCHOTHERAPIE
Culturele sensitiviteit en responsiviteit in zorg
» Adequate interculturele communicatie
» Valide diagnostische beeldvorming
» Cultuursensitieve interventie
Drempels in de toegang tot zorg en verlaagde zorgparticipatie
» Toegang en informatie zorgaanbod
» Taboe en stigma rond geestelijke gezondheid
» Handelingsverlegenheid en impliciete vormen van segregatie/stereotypering
➢ bv. werken met tolken weigeren
➢ bv. impliciet: houding van HV
→ culturele en sociale factoren in diagnose en behandeling!
Casusanalyse – tweevoudige doelstelling:
1) Sociale en culturele factoren in psychisch lijden & herstel (inkijk in alle factoren)
2) Verwachtingen evaluatie opleidingsonderdeel
SOCIALE EN CULTURELE DIMENSIES VAN HERSTEL & LIJDEN
Toeleiding en opbouw vertrouwensrelatie
Diagnostische beeldvorming
Therapeutische relatie
Therapeutische interventies
DE ROL VAN CULTURELE & SOCIALE FACTOREN IN DIAGNOSE & BEHANDELING: TOELEIDING,
DIAGNOSTISCHE BEELDVORMING, ZORGRELATIE & HULPVERLENING
Toeleiding en opbouw vertrouwensrelatie
» Stigma en taboe in culturele en religieuze gemeenschap
➢ bv. bang om gezien te worden in de buurt van praktijkcentrum
➢ bv. bang voor vragen van peers uit culturele gemeenschap over wie hij is en wat hij
doet
➢ Psychopathologie wordt geassocieerd met disconnectie van culturele gemeenschap!
» Collaboratief traject van toeleiding
➢ Samenwerking van actoren uit verschillende disciplines (mate waarin
maatschappelijke partners betrokken worden in toeleiding en andere delen van
hulpverleningsrelatie)
» Mobiliseren van culturele verandering in hulpzoekgedrag & copingstrategieën
➢ Toont culturele verandering: praten met iemand in therapeutische context over
innerlijke ervaringen, psychosociaal welbevinden = stukje culturele verandering
1
, Diagnostische beeldvorming
» Traumatisering in kindontwikkeling en cultureel weefsel
➢ Trauma verbonden met culturele weefsel vaak
➢ Binnen dit culturele weefsel continueren traumatische ervaringen (bv. familiaal
geweld, collectief geweld)
➢ Kan gaan over culturele gemeenschap die doelwit wordt van etnisch geweld, maar
culturele weefsel kan ook de bron worden van traumatische ervaringen
» Depressieve stemming
➢ Survivor’s guilt & actuele maatschappelijke positie
▪ Casus: werd als oudste zoon gezonden om zijn leven te beschermen, maar
ook om in te staan voor een betere toekomst voor een bredere
familienetwerk in land van herkomst
▪ = schuld van diegene die overleeft (“waarom heb ik het hier goed en ben ik
hier veilig?” – specifieke culturele betekenis verbonden aan culturele
positie)
▪ Waarom hoor ik hier niets over wat er zich in mijn land afspeelt? Maakt
positie van overlevende te zijn, enorm scherp
➢ ‘Filial duty’ & genderrolverwachtingen
▪ Positie van kinderen in verschillende gemeenschappen, verwachting dat
kinderen instaan voor continuïteit en cohesie van culturele
gemeenschappen
▪ Culturele notie van kindontwikkeling die weinig te maken heeft met
autonomie: intergenerationele afhankelijkheid, kind dat zorgt voor oudere
generaties (materiële zorg, cohesie en eer van de oudere generaties)
▪ Genderrollen: mannelijke kind staat in voor bescherming en verzekeren van
veiligheid familiale netwerk
➢ Pervasieve isolatie & discriminatie op religieuze identificatie: bestendiging van
psychisch lijden
▪ Religie zorgde voor een bron van coping & herstel, maar na de terroristische
aanslag een bron van discriminatie en stereotypering
▪ Voor cliënt een manier van continuïteit vinden, maar worden voorwerp van
discriminatie: deze discriminatie = sterke predictor voor psychopathologie
bij leden die behoren tot minderheidsgroepen
▪ Bronnen van culturele verworteling kunnen protectieve factoren vormen
» Veerkracht en steunbronnen in culturele continuïteit
➢ Culturele loyauteit als drager van transnationale gezinsrelaties
➢ Religieuze praktijken als steunbron
▪ Bron van continuïteit in leven dat gekenmerkt werd door breuken
➢ Reactieve identiteitsmobilisatie
▪ Weinig brug mogelijk tussen culturele verandering en continuïteit, kunnen
processen ontstaan waar ze zich aanknopen bij meer extreme vormen van
identificaties (religieus)
Therapeutische interventies
» Culturele loyauteit als drager van trauma-herstel
» Culturele verandering als dragen van toekomstperspectief
» Oriëntatie van therapeutische relatie op sociale inbedding & steun
2
, Therapeutische relaties
» Wantrouwen in de therapeutische relatie
» Echo’s van stereotypering in de therapeutische positie
➢ Hoe kleuren deze jouw blik?
➢ Cultural humility: nadenken over culturele en maatschappelijk aard van mijn eigen
positie als hulpverlener
➢ Niet enkel kijken naar wat er in de client cultureel van aard is, maar ook over de
reflectie over de eigen positionering (= reflexiviteit)
» Micro-cosmos van wijzigende genderrolopvattingen
» Hulpverleningsrelatie – doorbreken of bestendigen van sociale isolatie?
LES 1 (WEBLECTURES)
KENNISCLIP 1: WAT IS CULTURELE PSYCHOLOGIE EN WAAROM HEBBEN WE HET NODIG?
WAT IS CULTUUR?
Een werkdefinitie…
» Edward Burnett Tylor (1871): that complex whole which includes knowledge, belief, art,
morals, law, custom, and any other capabilities and habits acquired by man as a member of
society
» Geert Hofstede (2001): …the collective programming of the mind that distinguishes the
members of one group of people from another
» Steven J. Heine (2008): …any kind of information (ideas, beliefs, technology, habit, practice)
that is acquired from other members of one’s species through social learning that is capable
of affecting an individual’s behaviors.
Gedeeld binnen een groep (sociale klasse, gender, zelfde voetbalclub supporters…)
Doorgegeven/aangeleerd (via andere leden van die culturele groep → volwaardig lid worden)
Gesitueerd ‘in the head’
» Overtuigingen, waarden, doelen,..
» Zelf-beelden, emoties… (programming of the mind)
én ‘in the world)
» Gewoontes, regels,…
» Organisatiestructuren (bv. binnen scholen, ziekenhuizen…)
» Boeken, reclame en andere ‘producten’ (bv. fiets in Nederland)
4 niveaus (4 I’s)
» Micro: individuals
» Interacties tussen mensen
» Instituties
» Macro: ideeën binnen culturele groep
Allemaal met elkaar verbonden
» bv. idee van ‘autonomie’: geeft vorm aan instituten (hoe school wordt georganiseerd:
autonoom denken en handelen); invloed op interactie (elkaar blijven beschouwen als
autonoom individu) en invloed op onze individuele minds (denken, voelen, zijn)
» Geen cultuur zonder dat er mensen zijn: elk individu heeft invloed op interacties etc.
3
, WAT IS CULTURELE PSYCHOLOGIE DAN?
GEEN ALGEMENE PSYCHOLOGIE
Algemene psychologie
Context en inhoud doen er niet toe → ze vormen ruis voor de psyche
Er is “psychic unity”
» Elke psyche werkt op precies dezelfde manier!
Doel: zoeken naar universele wetten van psychologisch functioneren (genoeg van de ruis wegstrippen)
HET IS PSYCHE IN CONTEXT
Culturele psychologie
Context en inhoud maken deel uit van de psyche → maken dus deel uit van het te-begrijpen-
fenomeen
HET GAAT OVER ‘MUTUAL CONSTITUTION’
PSYCHOLOGISCHE SOCIAAL-CULTURELE
» Patronen van denken en » Patronen in de sociale wereld
handelen » Sociale systemen
» Patronen van gevoelens beleven » Sociaal-culturele context
en uiten » Socialisatie
» Zelf-systemen » Sociale structuur
» Waarden en doelen » De omgeving
» Gedeelde mentaliteiten » Producten en praktijken
» Werkingsschema’s en scripts
over hoe de wereld in elkaar zit
Belangrijk: dynamisch systeem (Richard Shweder)
Verandering in instituties = verandering in interacties
Dialectisch proces: op het ene niveau ontstaan (bv.
individu’s) geeft mee vorm aan interacties en instituties
Verschillende systemen houden elkaar in stand en zijn
bouwstenen voor elkaar
1. Uitgangspunt van wederzijdse constitutie: cultuur en psyche vormen elkaar en worden het beste
samen geanalyseerd en begrepen.
2. Principe van existentiële onzekerheid: de mens is van nature gemotiveerd om betekenissen uit zijn
sociaal-culturele omgeving te halen.
» Zorgt ervoor dat vanaf we baby’s zijn, de mens culturele informatie en systemen toelaat om
vorm te geven aan de initiële biologische processen die er zijn → mind van mensen kan heel
erg cultureel gekleurd worden
3. Principe van intentionele werelden: mensen en sociaal-culturele omgevingen doordringen elkaar:
» “Intentionele werelden” zijn menselijke ‘artefactuele’ werelden die bevolkt worden door
‘intentionele dingen’ (komt door onze intentie; dat we willen dat iets bestaat)
4
