SOCIAAL WERK EN SOCIALE RECHTVAARDIGHEID
SOCIALE RECHTVAARDIGHEID ALS SOCIAAL-POLITIEK EN
HANDELINGSKADER
Sociale rechtvaardigheid
Rechtvaardigheid: krijgen waar men recht op heeft, zodat volwaardig kan
deelgenomen worden aan de samenleving
Het sociale: we streven naar rechtvaardigheid voor éénieder in de
samenleving
Sociale rechtvaardigheid: zorgen dat iedereen binnen een sociale structuur
rechtvaardig behandeld wordt
Of: iedereen krijgt waar die recht op heeft, zodat die kan deelnemen aan
de samenleving
Gericht op (ongewenste) ongelijkheden in onze samenleving =
onrechtvaardig
Sociale rechtvaardigheid gaat dus over de verdeling van rechten en
plichten, middelen en kansen in onze samenleving om te komen tot (meer)
sociale gelijkheid.
Rechtvaardigheid kan intuïtief ingevuld worden als ‘iedereen gelijk voor de
wet’
- Eerlijke verdeling: iedereen hetzelfde
- Gelijke kansen
Sociale rechtvaardigheid is sociaal-politiek
Rol van de overheid: welke rol moet een overheid spelen binnen sociale
rechtvaardigheid?
- Specifieke aandacht voor de meest kwetsbaren of is een overheid er
net voor alle burgers?
- Tegenover welke rechten staan plichten, wat verwacht een overheid
van haar burgers?
- Kan het niet nemen van verantwoordelijkheid in de samenleving
gesanctioneerd worden?
- Welke verhouding innemen tegenover burgerinitiatieven en acties
uit het middenveld?
Rol van sociaal werkers?
Sociaal werkers vormen buffer tussen burger en samenleving
- Zorgen dat burgers aan en tot hun recht komen
- Zorgen voor sociaal rechtvaardige verdeling door beleid (zorgen voor
sociaal beleid)
Sociale rechtvaardigheid
‘Mensen ongelijk behandelen voor meer gelijkheid’
Essentially contested concept: eens over de waarde van het concept, maar
onenigheid over de invulling .
- Politiek-filosofisch: verticale relatie, burger – overheid
- Proces, streven naar ideaal van sociale gelijkheid
- Te meten via verschillende factoren, verschillende invullingen
,DE ONTWIKKELING VAN GUNST NAAR RECHT
Sociaal werk: evolutie van gunst naar recht
Van tekortkomingen naar mogelijkheden
(18e – 19e eeuw)
- Medisch model: deficit-benadering
= sociaal werk: sociale tekortkomingen = de onaangepastheid van
een individu of een groep van mensen aan de burgerlijke waarden
en normen in onze samenleving.
- Beschavingsoffensief: classes laborieuses et classes dangereuses
- Rol sociaal werk: beschaving bijbrengen -> bv via de eerste
kinderwetten
o Wet op het verbod op kinderarbeid
o Wet op de kinderbescherming
o Wet op de leerplicht
(Na WOII)
- Ondersteunende benadering
Startpunt = mogelijkheden van mensen
Bv: eigen kracht, herstelgericht werken, ervaringsdeskundigen in de
hulpverlening, zelforganisaties bij armoedebestrijding
- Naast individuele ook structuele focus: hoe maatschappelijke
structuren aanpassen zodat mensen met een beperking toch kunnen
deelnemen?
Van sociale controle naar emancipatie
(18e – 19e eeuw)
- Doel sociaal werk: sociale controle
Bv: heropvoedingsmaatregelen in de jeugzorg, programma’s van
sociale hygiëne of arbeidsmarktbegeleiding – ze dienen tot sociale
cohesie of reintegratie in de samenleving
, - Sociale controle logica: instrumentalisering van het sociaal werk
(inzetten voor de realisatie van doelen die gelegen zijn buiten haar
eigen praktijk)
(Na WO II)
- Jaren 60: maatschappelijke contestatiebeweging
- Van verticale naar horizontale ondersteuningsrelaties: focus op
onderhandeling
- Doel sociaal werk: emancipatie = kritische analyse van
machtsrelaties die beletten dat mensen (of groepen) tot hun recht
komen en deze machtsrelaties ombuigen in een groter respect voor
de menselijke waardigheid
(Vandaag)
- Sociaal werk begeeft zich op spanningsveld tussen beiden
- Dubbelkarakter van sociaal werk: sociaal werk is tegelijk
controlerend en emanciperend
Van (overheids)paternalisme naar gebruikersparticipatie
(18e – 19e eeuw)
- Sociaal werker als expert en vertegenwoordiger van een superieure
moraal
- Cliënten als objecten van zorg
- Aanbodsgerichte logica: cliënt past zich aan aan de structuren van
sociaal werk
(Na WO II)
- Recht op zelfbeschikking
- Democratische welzijnsbenadering
o Mede-actorschap van cliënten
o Dialogische relatie tussen sociaal werker en cliënt
o Participatieve opvatting
- Ontwikkeling naar vraaggerichte praktijken in sociaal werk
Van privaat naar publiek
(18e – 19e eeuw)
- Ontstaan sociaal werk vanuit caritas en filantropie = private actoren
- Kenmerken = gunstkarakter
(Na WO II)
- Ontwikkelinh verzorgingsstaat: oveheid verantwoordelijk voor de
uitbouw van sociale arrangementen
- Kenmerken: sociale gelijkheid en rechtvaardigheid
Van selectiviteit naar universiteit
(18e – 19e eeuw)
- Sociaal werk gericht op groep van stedelijke arbeidersklasse:
onaangepast aan de dominante waarden en normen van de
samenleving
- Focus op kinderen en jongeren en op mensen in armoede
- Sociaal werk vanuit selectieve categoriale maatregelen
, (Na WO II)
- Mensenrechten: sociale ondersteuning als recht voor eenieder
- Van materiële bijstand naar psychosociale dienstverlening en
sociaal-culturele ontplooiing
- Van een residueel naar een structureel welzijnsbeleid
- Sociaal werk als basisvoorziening naast onderwijs, arbeid, sociale
zekerheid, …
o Structurele positie sociaal werk gericht op individueel welzijn
en maatschappelijke omstandigheden
o Erkenning beroep: beschermde beroepstitel
o Autonome positie sociaal werk in de welvaartsstaat
(Vandaag)
- Discussie selectiviteit vs universaliteit blijft actueel
- Universele maatregelen vatbaar voor Mattheus-effecten
- Selectieve maatregelen stigmatiserend en weinig kwaliteitsvol:
services for the poor are poor services
- Antwoord in proportioneel op progressief universalisme
Poor services
Continuüm tussen hoogstnodige zorg (beschermt primaire behoeften) en
best mogelijke zorg (beschermt menselijke vermogens).
Risico: mattheuseffect -> maatregelen zijn in het voordeel van de hogere
middenklasse en de rijken, maar in het nadeel van de armen in de
samenleving.
De ontwikkeling van gunst naar recht in het sociaal werk
Shift van gunst naar recht: nieuwe configuratie/grammatica/anatomie voor
het sociaal werk?
- DNA van het sociaal werk wijzigde, maar niet radicaal
- Met de introductie van sociale rechtvaardigheid in het sociaal werk
verdween het gunstparadigma niet
- Verstrengeling van oude en nieuwe opvattingen over het sociaal
werk die een hybride vorm van sociaal werk genereert
- Bastaardvorm als kruising van het gunstdenken en het
rechtendenken
Hoe handelt het sociaal werk vanuit dit dubbelkarakter m.b.t.
vraagstukken van sociale rechtvaardigheid?
Belang van discretionaire ruimte
- Discretionaire ruimte of overweeg- en beslissingsruimte = de lezing
of interpretatie die de sociaal werker, al dan niet in dialoog met
anderen, geeft aan regels, protocollen, contexten en dergerlijke
waarin hij/zij zich bevindt.
- Sociaal werkers zijn niet louter uitvoerders van het beleid. Ze zijn
professionals die steeds keuzes moeten maken, in variërende
situaties, binnen omstandigheden waar beperkingen zijn en geen
standaardoplossingen voorhanden zijn.
- Hoe met de discretionaire ruimte wordt omgegaan is niet
vanzelfsprekend en zeer divers. Iedereen heeft een discretionaire
SOCIALE RECHTVAARDIGHEID ALS SOCIAAL-POLITIEK EN
HANDELINGSKADER
Sociale rechtvaardigheid
Rechtvaardigheid: krijgen waar men recht op heeft, zodat volwaardig kan
deelgenomen worden aan de samenleving
Het sociale: we streven naar rechtvaardigheid voor éénieder in de
samenleving
Sociale rechtvaardigheid: zorgen dat iedereen binnen een sociale structuur
rechtvaardig behandeld wordt
Of: iedereen krijgt waar die recht op heeft, zodat die kan deelnemen aan
de samenleving
Gericht op (ongewenste) ongelijkheden in onze samenleving =
onrechtvaardig
Sociale rechtvaardigheid gaat dus over de verdeling van rechten en
plichten, middelen en kansen in onze samenleving om te komen tot (meer)
sociale gelijkheid.
Rechtvaardigheid kan intuïtief ingevuld worden als ‘iedereen gelijk voor de
wet’
- Eerlijke verdeling: iedereen hetzelfde
- Gelijke kansen
Sociale rechtvaardigheid is sociaal-politiek
Rol van de overheid: welke rol moet een overheid spelen binnen sociale
rechtvaardigheid?
- Specifieke aandacht voor de meest kwetsbaren of is een overheid er
net voor alle burgers?
- Tegenover welke rechten staan plichten, wat verwacht een overheid
van haar burgers?
- Kan het niet nemen van verantwoordelijkheid in de samenleving
gesanctioneerd worden?
- Welke verhouding innemen tegenover burgerinitiatieven en acties
uit het middenveld?
Rol van sociaal werkers?
Sociaal werkers vormen buffer tussen burger en samenleving
- Zorgen dat burgers aan en tot hun recht komen
- Zorgen voor sociaal rechtvaardige verdeling door beleid (zorgen voor
sociaal beleid)
Sociale rechtvaardigheid
‘Mensen ongelijk behandelen voor meer gelijkheid’
Essentially contested concept: eens over de waarde van het concept, maar
onenigheid over de invulling .
- Politiek-filosofisch: verticale relatie, burger – overheid
- Proces, streven naar ideaal van sociale gelijkheid
- Te meten via verschillende factoren, verschillende invullingen
,DE ONTWIKKELING VAN GUNST NAAR RECHT
Sociaal werk: evolutie van gunst naar recht
Van tekortkomingen naar mogelijkheden
(18e – 19e eeuw)
- Medisch model: deficit-benadering
= sociaal werk: sociale tekortkomingen = de onaangepastheid van
een individu of een groep van mensen aan de burgerlijke waarden
en normen in onze samenleving.
- Beschavingsoffensief: classes laborieuses et classes dangereuses
- Rol sociaal werk: beschaving bijbrengen -> bv via de eerste
kinderwetten
o Wet op het verbod op kinderarbeid
o Wet op de kinderbescherming
o Wet op de leerplicht
(Na WOII)
- Ondersteunende benadering
Startpunt = mogelijkheden van mensen
Bv: eigen kracht, herstelgericht werken, ervaringsdeskundigen in de
hulpverlening, zelforganisaties bij armoedebestrijding
- Naast individuele ook structuele focus: hoe maatschappelijke
structuren aanpassen zodat mensen met een beperking toch kunnen
deelnemen?
Van sociale controle naar emancipatie
(18e – 19e eeuw)
- Doel sociaal werk: sociale controle
Bv: heropvoedingsmaatregelen in de jeugzorg, programma’s van
sociale hygiëne of arbeidsmarktbegeleiding – ze dienen tot sociale
cohesie of reintegratie in de samenleving
, - Sociale controle logica: instrumentalisering van het sociaal werk
(inzetten voor de realisatie van doelen die gelegen zijn buiten haar
eigen praktijk)
(Na WO II)
- Jaren 60: maatschappelijke contestatiebeweging
- Van verticale naar horizontale ondersteuningsrelaties: focus op
onderhandeling
- Doel sociaal werk: emancipatie = kritische analyse van
machtsrelaties die beletten dat mensen (of groepen) tot hun recht
komen en deze machtsrelaties ombuigen in een groter respect voor
de menselijke waardigheid
(Vandaag)
- Sociaal werk begeeft zich op spanningsveld tussen beiden
- Dubbelkarakter van sociaal werk: sociaal werk is tegelijk
controlerend en emanciperend
Van (overheids)paternalisme naar gebruikersparticipatie
(18e – 19e eeuw)
- Sociaal werker als expert en vertegenwoordiger van een superieure
moraal
- Cliënten als objecten van zorg
- Aanbodsgerichte logica: cliënt past zich aan aan de structuren van
sociaal werk
(Na WO II)
- Recht op zelfbeschikking
- Democratische welzijnsbenadering
o Mede-actorschap van cliënten
o Dialogische relatie tussen sociaal werker en cliënt
o Participatieve opvatting
- Ontwikkeling naar vraaggerichte praktijken in sociaal werk
Van privaat naar publiek
(18e – 19e eeuw)
- Ontstaan sociaal werk vanuit caritas en filantropie = private actoren
- Kenmerken = gunstkarakter
(Na WO II)
- Ontwikkelinh verzorgingsstaat: oveheid verantwoordelijk voor de
uitbouw van sociale arrangementen
- Kenmerken: sociale gelijkheid en rechtvaardigheid
Van selectiviteit naar universiteit
(18e – 19e eeuw)
- Sociaal werk gericht op groep van stedelijke arbeidersklasse:
onaangepast aan de dominante waarden en normen van de
samenleving
- Focus op kinderen en jongeren en op mensen in armoede
- Sociaal werk vanuit selectieve categoriale maatregelen
, (Na WO II)
- Mensenrechten: sociale ondersteuning als recht voor eenieder
- Van materiële bijstand naar psychosociale dienstverlening en
sociaal-culturele ontplooiing
- Van een residueel naar een structureel welzijnsbeleid
- Sociaal werk als basisvoorziening naast onderwijs, arbeid, sociale
zekerheid, …
o Structurele positie sociaal werk gericht op individueel welzijn
en maatschappelijke omstandigheden
o Erkenning beroep: beschermde beroepstitel
o Autonome positie sociaal werk in de welvaartsstaat
(Vandaag)
- Discussie selectiviteit vs universaliteit blijft actueel
- Universele maatregelen vatbaar voor Mattheus-effecten
- Selectieve maatregelen stigmatiserend en weinig kwaliteitsvol:
services for the poor are poor services
- Antwoord in proportioneel op progressief universalisme
Poor services
Continuüm tussen hoogstnodige zorg (beschermt primaire behoeften) en
best mogelijke zorg (beschermt menselijke vermogens).
Risico: mattheuseffect -> maatregelen zijn in het voordeel van de hogere
middenklasse en de rijken, maar in het nadeel van de armen in de
samenleving.
De ontwikkeling van gunst naar recht in het sociaal werk
Shift van gunst naar recht: nieuwe configuratie/grammatica/anatomie voor
het sociaal werk?
- DNA van het sociaal werk wijzigde, maar niet radicaal
- Met de introductie van sociale rechtvaardigheid in het sociaal werk
verdween het gunstparadigma niet
- Verstrengeling van oude en nieuwe opvattingen over het sociaal
werk die een hybride vorm van sociaal werk genereert
- Bastaardvorm als kruising van het gunstdenken en het
rechtendenken
Hoe handelt het sociaal werk vanuit dit dubbelkarakter m.b.t.
vraagstukken van sociale rechtvaardigheid?
Belang van discretionaire ruimte
- Discretionaire ruimte of overweeg- en beslissingsruimte = de lezing
of interpretatie die de sociaal werker, al dan niet in dialoog met
anderen, geeft aan regels, protocollen, contexten en dergerlijke
waarin hij/zij zich bevindt.
- Sociaal werkers zijn niet louter uitvoerders van het beleid. Ze zijn
professionals die steeds keuzes moeten maken, in variërende
situaties, binnen omstandigheden waar beperkingen zijn en geen
standaardoplossingen voorhanden zijn.
- Hoe met de discretionaire ruimte wordt omgegaan is niet
vanzelfsprekend en zeer divers. Iedereen heeft een discretionaire
