SAMENVATTING KLIMAATVERANDERING
LES 1: INLEIDING KLIMAATVERANDERING
HET IPCC (INTERGOVERNMENTAL PANEL ON CLIMATE CHANGE
• Opgericht in 1988 door WMO (Wereld Meteorologische Organisatie) en UNEP (United Nations Environment
Programme)
• Doel: beleidsmakers voorzien van objectieve informatie over:
− Oorzaken van klimaatverandering
− Impact op leefomgeving en socio-economische gevolgen
− Mogelijke acties (mitigatie en adaptatie)
• Policy-relevant, not policy prescriptive
• Consensusraport (feedback wordt verwerkt voordat het gepubliceerd wordt)
➔ Enkel zaken in rapport waarover men het eens is: bij discussie wordt er gezocht naar consensus
RAPPORTEN:
• IPCC publiceert rapporten:
− Om 7 jaar overzichtsrapport (assessment report – AR)
− Rapporten over specifieke thema’s (bv: hernieuwbare energie, weersextremen…)
• FAQ in elk rapport met belangrijkste bevindingen in gemakkelijke taal
WAT BEPAALT KLIMAAT?
• Instraling:
- Zonne-activiteit
→ 11 jarige cycli
- Baan aarde rond zon
➔ Speelde belangrijke rol bij klimaatveranderingen op geologische
tijdschaal (vb: overgang ijstijden – tussenijstijden)
• Omzetting in warmte:
- Reflectie (ijs, wolken, stof vs oceaan, vegetatie)
o Deel van de stralingen die atmosfeer
binnenkomen weerkaatsen
o Hoog albedo = veel straling weerkaatst, laag albedo
= veel straling wordt geabsorbeerd en warmt her
oppervlak op
• Vasthouden van warmte:
- Broeikasgassen (water, CO2, CH4, N2O…)
➔ Warmte verdwijnt terug naar ruimte maar door broeikasgassen met vertraging
BROEIKASGASSEN
➔ Fossiele brandstoffen 75% van uitstoot broeikasgassen
• Gehalte van broeikasgassen (CO2, N2O en CH4) hoger dan hoogste niveau in geschiedenis (bij natuurlijke
klimaatopwarming)
• Menselijke bronnen van broeikasgassen:
- CO2:
o Verbranding fossiele brandstoffen (87%)
, o Veranderingen in landgebruik – ontbossing (13%)
o Veeteelt
- CH4: (methaan)
o Landbouw – veeteelt en rijstproductie (42%)
o Productie en transport van fossiele brandstoffen (38%)
o Afval en stortplaatsen (20%)
- N2O: (lachgas)
o Landbouw – bemesting en biomassaverbranding (60%)
o Verbranding fossiele brandstoffen (14%)
➔ Gem temperatuur aarde ZONDER broeikasgassen: 18 graden
➔ Broeikasgassen zijn belangrijk voor het klimaat
DE OPWARMING VAN DE AARDE
• Aarde is overal opgewarmd, laatste decennia steeds sneller.
➔ Sinds 2010 was elk jaar op rij het warmste jaar
➔ Top 10 = laatste 10 jaar
➔ 2023 = globaal warmste jaar sinds begin metingen
➔ Juli 2023 tem juni 2024: globale temperatuur brak ELKE MAAND record en zat er ver boven voorgaande jaren
• Momenteel 1,1°C opwarming in vergelijking met gemiddelde van 1850-1900
Geeft de temperatuursverloop van de afgelopen 800 000 jaar weer
Moderne beschaving pas ontstaan dankszij gunstige klimaat, door landbouw wanneer mensen zich konden settelen
,ROL VAN DE MENS
• Totale geobserveerde opwarming van de
aarde komt overeen met de totale impact
door de mens
• Luchtvervuiling (aerosolen) hebben een
koelend effect omdat ze zorgen voor
weerkaatsing van stralen
➔ Zorgt voor een tragere
opwarming van de aarde
➔ Huidige opwarming is volledig te wijten aan de mens
➔ Geobserveerde opwarming: 1,1
➔ Broeikasgassen zitten boven geobserveerde opwarming
GEVOLGEN
• Afsmelten van gletsjers: landijs verdwijnt
➔ zeeniveau stijgt, albedo daalt (Thwades Glacier in West-Antarctica)
• Verzuring oceanen: CO2 lost op in water en ook in oceanen
➔ bemoeilijkt opbouw kalkskeletten (= basis voedselketen oceaan)
➔ Ook hittegolven in oceanen: verbleking van koraal (koraal verliest algen waarmee ze samenleven) ->
koraal sterft af
• Meer weersextremen: hittegolven, droogtes, bosbranden, hevige neerslag, overstromingen…
- De gemiddelde temperatuur stijgt dus meer kans op extreme temperaturen
- Intensivering watercyclus: warmere atmosfeer -> meer waterdamp -> meer neerslag
- Straalstroom verzwakt (krachtige wind op 10 kom boven aardoppervlak) extremer, persistenter weer
- Elk weersextreem is tot op zekere hoogte beïnvloed door klimaatverandering
➔ Attributiestudies berekenen aandeel van mens in bepaalde extremen
• Verregaande gevolgen die stijging zeeniveau, temperatuur en weerextremen met zich meebrengen:
- Gezondheid: weather-related mortality, infectious diseases, air-quality respitory illnesses
- Fauna en flora: loss of habitat and species
- Cryosphere: diminishing glaciers
- Water: bevoorrading, kwaliteit
- Landbouw: betere waterverdeling
- Kusten: erosie van stranden, risico op overstromingen
- Bossen: ontbossing, biodiversiteit in bossen, bosbranden
Polaire straalstroom scheidt koude lucht in het noorden van warme lucht in het zuiden
➔ Door klimaatverandering gaat die straalstroom verzwakken: doordat het noorden sterker opwarmt dan
de tropen waardoor temperatuurverschillen tussen tropen en polen afneemt
➔ Wanneer straalstroom verzwakt gaat deze meer meanderen en zo krijg je warmere lucht die meer naar
noorden kan doordringen
, ➔ Gaat ook makkelijk blokkeren: persistent weer
➔ Straalstroom was verantwoordelijk voor hittegolf in Oekraïne
KANTELPUNTEN
= Een kritisch punt waarbij toekomstige staat van systeem sterk verandert ten gevolge van een kleine verstoring of
natuurlijke variatie. Punt waarbij kleine verandering grote en zelfversterkende gevolgen kan hebben.
➔ Onderdeel van systeem aarde
➔ Na overschrijden van kantelpunt blijven processen doorgaan (‘forcing’) door zelfversterkende effecten
➔ Wetenschappers hebben een aantal kantelelementen geïdentificeerd die uitermate relevant zijn omdat
ze binnen de zogenaamde ethische tijdspanne een kantelpunt zouden kunnen bereiken door toedoen
van de mens
➔ Grote impact op een aanzienlijk deel van de wereldbevolking
➔ Typisch voor veel kantelelementen: zelfversterkende processen die na het overschrijden van het
kantelpunt, ervoor zorgen dat de processen zonder extra forcering blijven doorgaan
➔ Zelfs zonder verdere opwarming zal het kantelelement dan toch nog verder blijven evolueren naar een
nieuwe evenwichtssituatie
➔ Kantelpunten aarde: op de noordpool zeeijs, door stijging temp smelt het ijs en komt er oceanwater vrij,
verdwijnen van ijs = versterking opwarming
➔ Verschillende kantelelementen zijn met elkaar verbonden
➔ Belangrijk zelfversterkende VERMIJDEN!!
Conclusie: klimaat dat we in de toekomst gaan ervaren = belangrijke beslissingen die nu gemaakt worden
AKKOORD VAN PARIJS
• Klimaatconferentie in Parijs, december 2015
• Opwarming beperken tot ‘ruim onder’ 2 ° C, streven naar beperking 1,5 ° C
➔ Heel belangrijk dat leiders werledwijd overeen zijn gekomen naar streving onder 1,5 graden
OPWARMING BEPERKEN TOT 1,5 GRADEN
• IPCC: “Limiting warming to 1.5° C is not impossible but would require unprecedented transitions in all sectors of
society”
- 2030: halvering van CO2 uitstoot
- 2050: geen CO2 uitstoot meer
• Huidige maatregelen volstaan niet:
➔ Met huidige maatregelen streven we af op 3° opwarming
KLIMAATMITIGATIE
➔ Snelste stijging 3% per jaar
• Uitdaging om op 30 jaar tijd naar een klimaat neutrale maatschappij te worden
➔ Daling nodig van CO2 emissies
➔ Wilt zeggen dat we een energietransitie moeten doen: halen uit hernieuwbare energiebronnen ipv
fossiele brandstoffen
• Hoe?
1. Elke 10 jaar moet de uitstoot van fossiele brandstoffen halveren
LES 1: INLEIDING KLIMAATVERANDERING
HET IPCC (INTERGOVERNMENTAL PANEL ON CLIMATE CHANGE
• Opgericht in 1988 door WMO (Wereld Meteorologische Organisatie) en UNEP (United Nations Environment
Programme)
• Doel: beleidsmakers voorzien van objectieve informatie over:
− Oorzaken van klimaatverandering
− Impact op leefomgeving en socio-economische gevolgen
− Mogelijke acties (mitigatie en adaptatie)
• Policy-relevant, not policy prescriptive
• Consensusraport (feedback wordt verwerkt voordat het gepubliceerd wordt)
➔ Enkel zaken in rapport waarover men het eens is: bij discussie wordt er gezocht naar consensus
RAPPORTEN:
• IPCC publiceert rapporten:
− Om 7 jaar overzichtsrapport (assessment report – AR)
− Rapporten over specifieke thema’s (bv: hernieuwbare energie, weersextremen…)
• FAQ in elk rapport met belangrijkste bevindingen in gemakkelijke taal
WAT BEPAALT KLIMAAT?
• Instraling:
- Zonne-activiteit
→ 11 jarige cycli
- Baan aarde rond zon
➔ Speelde belangrijke rol bij klimaatveranderingen op geologische
tijdschaal (vb: overgang ijstijden – tussenijstijden)
• Omzetting in warmte:
- Reflectie (ijs, wolken, stof vs oceaan, vegetatie)
o Deel van de stralingen die atmosfeer
binnenkomen weerkaatsen
o Hoog albedo = veel straling weerkaatst, laag albedo
= veel straling wordt geabsorbeerd en warmt her
oppervlak op
• Vasthouden van warmte:
- Broeikasgassen (water, CO2, CH4, N2O…)
➔ Warmte verdwijnt terug naar ruimte maar door broeikasgassen met vertraging
BROEIKASGASSEN
➔ Fossiele brandstoffen 75% van uitstoot broeikasgassen
• Gehalte van broeikasgassen (CO2, N2O en CH4) hoger dan hoogste niveau in geschiedenis (bij natuurlijke
klimaatopwarming)
• Menselijke bronnen van broeikasgassen:
- CO2:
o Verbranding fossiele brandstoffen (87%)
, o Veranderingen in landgebruik – ontbossing (13%)
o Veeteelt
- CH4: (methaan)
o Landbouw – veeteelt en rijstproductie (42%)
o Productie en transport van fossiele brandstoffen (38%)
o Afval en stortplaatsen (20%)
- N2O: (lachgas)
o Landbouw – bemesting en biomassaverbranding (60%)
o Verbranding fossiele brandstoffen (14%)
➔ Gem temperatuur aarde ZONDER broeikasgassen: 18 graden
➔ Broeikasgassen zijn belangrijk voor het klimaat
DE OPWARMING VAN DE AARDE
• Aarde is overal opgewarmd, laatste decennia steeds sneller.
➔ Sinds 2010 was elk jaar op rij het warmste jaar
➔ Top 10 = laatste 10 jaar
➔ 2023 = globaal warmste jaar sinds begin metingen
➔ Juli 2023 tem juni 2024: globale temperatuur brak ELKE MAAND record en zat er ver boven voorgaande jaren
• Momenteel 1,1°C opwarming in vergelijking met gemiddelde van 1850-1900
Geeft de temperatuursverloop van de afgelopen 800 000 jaar weer
Moderne beschaving pas ontstaan dankszij gunstige klimaat, door landbouw wanneer mensen zich konden settelen
,ROL VAN DE MENS
• Totale geobserveerde opwarming van de
aarde komt overeen met de totale impact
door de mens
• Luchtvervuiling (aerosolen) hebben een
koelend effect omdat ze zorgen voor
weerkaatsing van stralen
➔ Zorgt voor een tragere
opwarming van de aarde
➔ Huidige opwarming is volledig te wijten aan de mens
➔ Geobserveerde opwarming: 1,1
➔ Broeikasgassen zitten boven geobserveerde opwarming
GEVOLGEN
• Afsmelten van gletsjers: landijs verdwijnt
➔ zeeniveau stijgt, albedo daalt (Thwades Glacier in West-Antarctica)
• Verzuring oceanen: CO2 lost op in water en ook in oceanen
➔ bemoeilijkt opbouw kalkskeletten (= basis voedselketen oceaan)
➔ Ook hittegolven in oceanen: verbleking van koraal (koraal verliest algen waarmee ze samenleven) ->
koraal sterft af
• Meer weersextremen: hittegolven, droogtes, bosbranden, hevige neerslag, overstromingen…
- De gemiddelde temperatuur stijgt dus meer kans op extreme temperaturen
- Intensivering watercyclus: warmere atmosfeer -> meer waterdamp -> meer neerslag
- Straalstroom verzwakt (krachtige wind op 10 kom boven aardoppervlak) extremer, persistenter weer
- Elk weersextreem is tot op zekere hoogte beïnvloed door klimaatverandering
➔ Attributiestudies berekenen aandeel van mens in bepaalde extremen
• Verregaande gevolgen die stijging zeeniveau, temperatuur en weerextremen met zich meebrengen:
- Gezondheid: weather-related mortality, infectious diseases, air-quality respitory illnesses
- Fauna en flora: loss of habitat and species
- Cryosphere: diminishing glaciers
- Water: bevoorrading, kwaliteit
- Landbouw: betere waterverdeling
- Kusten: erosie van stranden, risico op overstromingen
- Bossen: ontbossing, biodiversiteit in bossen, bosbranden
Polaire straalstroom scheidt koude lucht in het noorden van warme lucht in het zuiden
➔ Door klimaatverandering gaat die straalstroom verzwakken: doordat het noorden sterker opwarmt dan
de tropen waardoor temperatuurverschillen tussen tropen en polen afneemt
➔ Wanneer straalstroom verzwakt gaat deze meer meanderen en zo krijg je warmere lucht die meer naar
noorden kan doordringen
, ➔ Gaat ook makkelijk blokkeren: persistent weer
➔ Straalstroom was verantwoordelijk voor hittegolf in Oekraïne
KANTELPUNTEN
= Een kritisch punt waarbij toekomstige staat van systeem sterk verandert ten gevolge van een kleine verstoring of
natuurlijke variatie. Punt waarbij kleine verandering grote en zelfversterkende gevolgen kan hebben.
➔ Onderdeel van systeem aarde
➔ Na overschrijden van kantelpunt blijven processen doorgaan (‘forcing’) door zelfversterkende effecten
➔ Wetenschappers hebben een aantal kantelelementen geïdentificeerd die uitermate relevant zijn omdat
ze binnen de zogenaamde ethische tijdspanne een kantelpunt zouden kunnen bereiken door toedoen
van de mens
➔ Grote impact op een aanzienlijk deel van de wereldbevolking
➔ Typisch voor veel kantelelementen: zelfversterkende processen die na het overschrijden van het
kantelpunt, ervoor zorgen dat de processen zonder extra forcering blijven doorgaan
➔ Zelfs zonder verdere opwarming zal het kantelelement dan toch nog verder blijven evolueren naar een
nieuwe evenwichtssituatie
➔ Kantelpunten aarde: op de noordpool zeeijs, door stijging temp smelt het ijs en komt er oceanwater vrij,
verdwijnen van ijs = versterking opwarming
➔ Verschillende kantelelementen zijn met elkaar verbonden
➔ Belangrijk zelfversterkende VERMIJDEN!!
Conclusie: klimaat dat we in de toekomst gaan ervaren = belangrijke beslissingen die nu gemaakt worden
AKKOORD VAN PARIJS
• Klimaatconferentie in Parijs, december 2015
• Opwarming beperken tot ‘ruim onder’ 2 ° C, streven naar beperking 1,5 ° C
➔ Heel belangrijk dat leiders werledwijd overeen zijn gekomen naar streving onder 1,5 graden
OPWARMING BEPERKEN TOT 1,5 GRADEN
• IPCC: “Limiting warming to 1.5° C is not impossible but would require unprecedented transitions in all sectors of
society”
- 2030: halvering van CO2 uitstoot
- 2050: geen CO2 uitstoot meer
• Huidige maatregelen volstaan niet:
➔ Met huidige maatregelen streven we af op 3° opwarming
KLIMAATMITIGATIE
➔ Snelste stijging 3% per jaar
• Uitdaging om op 30 jaar tijd naar een klimaat neutrale maatschappij te worden
➔ Daling nodig van CO2 emissies
➔ Wilt zeggen dat we een energietransitie moeten doen: halen uit hernieuwbare energiebronnen ipv
fossiele brandstoffen
• Hoe?
1. Elke 10 jaar moet de uitstoot van fossiele brandstoffen halveren
