Lena C
2023-2024
Samenvatting gedragstherapie
Inhoud
1. Introductie gedragstherapie ............................................................................................................ 3
1.1 Historisch perspectief .................................................................................................................. 3
1.2 Wat is gedragstherapie? .............................................................................................................. 4
1.2.1 Kenmerken van gedragstherapie ............................................................................................. 4
1.3 De gedragstherapeutische casusconceptualisatie....................................................................... 6
1.4 Samenwerking en therapeutische relatie.................................................................................... 8
2. Exploratie ....................................................................................................................................... 14
3. Taxatie ............................................................................................................................................ 19
3.3 Globaal procesmodel................................................................................................................. 22
4. Analyse onderkennend .................................................................................................................. 24
4.1 Onderkennende diagnostiek ........................................................................................................... 25
5. Klassieke conditionering ................................................................................................................ 29
5.1 Klassieke conditionering: theoretische basis................................................................................... 30
5.2 Drie paden naar het aanleren van een verband .............................................................................. 34
5.3 Belangrijke begrippen................................................................................................................ 35
6. Van experiment naar klinische casusconceptualisatie; de betekenisanalyse................................ 38
6.1 De componenten van de betekenisanalyse ..................................................................................... 39
6.1.1 CS .................................................................................................................................................. 39
6.1.2 UCS/UCR ....................................................................................................................................... 40
6.1.3 Het verband tussen CS en UCS/UCR ............................................................................................. 42
6.1.4 CR.................................................................................................................................................. 43
7. Operante conditionering ............................................................................................................... 45
7.1 De 6 procedures van operante conditionering ................................................................................ 46
7.2 Discriminatief leren ......................................................................................................................... 50
7.3 Bijkomende principes van operante conditionering ................................................................. 50
8. De functieanalyse .......................................................................................................................... 53
9. Het kernproces .............................................................................................................................. 59
10. Behandelplan en eerste generatie GT technieken .................................................................... 60
10.1 Doelen formuleren ........................................................................................................................ 61
10.2 Interventies koppelen aan doelen ................................................................................................. 62
10.3 Implementatie van interventies ................................................................................................ 63
10.3.1 Psycho-educatie ..................................................................................................................... 63
10.3.2 Implementatie zelf................................................................................................................. 63
1
,Lena C
2023-2024
10.3.3 Transfer naar de persoonlijke situatie van de cliënt .............................................................. 63
10.4 Overzicht (basis) interventies in de (cognitieve) gedragstherapie ............................................ 64
11. Exposure .................................................................................................................................... 65
11.1 Theoretische achtergrond ............................................................................................................. 65
11.2 Inhibitoir leren ............................................................................................................................... 67
11.2.1 Maximaliseren van inhibitoir leren............................................................................................. 68
11.3 Toepassingsvormen ................................................................................................................... 70
11.4 Exposure concreet ..................................................................................................................... 72
12. Operante technieken ................................................................................................................. 75
12.1 Toename gewenst gedrag .............................................................................................................. 76
12.2 Afname ongewenst gedrag ............................................................................................................ 77
12.3 CBT interventies op niveau R ..................................................................................................... 79
13. Cognitieve therapie ................................................................................................................... 84
13.1 Aangrijpingspunt UCS/UCR........................................................................................................... 84
13.2 Uitdagen van automatische gedachte, assumpties en kerngedachten ......................................... 88
13.3 Evalueren van automatische gedachten, assumpties en kernschema’s.................................... 90
14. Schematherapie......................................................................................................................... 96
14.1 Schema’s als handvat voor UCS/UCR thema’s ......................................................................... 96
14.2 Schemadomeinen .................................................................................................................. 99
14.2.1 Onverbondenheid en afwijzing .................................................................................................. 99
14.2.2 Verzwakte autonomie en verzwakte grenzen .......................................................................... 101
14.2.3 Verzwakte grenzen ................................................................................................................... 102
14.2.4 Gerichtheid op ander ............................................................................................................... 102
14.2.5 Overmatige waakzaamheid en inhibitie ................................................................................... 103
14.3 Copingstijlen en schemamodi ..................................................................................................... 105
14.4 Behandeling ............................................................................................................................ 108
15. Derde generatie CBT: ACT & Mindfulness ............................................................................... 111
15.1 Mindfulness ................................................................................................................................. 111
15.2 Acceptance & Commitment Therapie (ACT) ............................................................................... 112
15.2.1 Theoretische achtergrond ........................................................................................................ 113
15.2.2 Algemene aspecten van een ACT behandeling ........................................................................ 114
15.2.3 Evaluatie van interventie/behandeling .................................................................................... 117
2
,Lena C
2023-2024
1. Introductie gedragstherapie
1.1 Historisch perspectief
1ste wave CBT
- Watson > afstand van introspectie en het onbewust
- Gedrag als centraal aangrijpingspunt binnen therapie
- Wijzigen emotionele responsen door exposure en systematische desensitizatie
- Wijzigen gedrag door operante procedures (bekrachtiging / bestraffing)
CBT was een beetje een reactie tegen de psychodynamische en psycho-analytische
stromingen die er vroeger waren
Er waren onderzoekers die afstand wouden nemen van het onbewuste, wat in de
psychodynamische therapie heel erg naar voor kwam
Je kan geen onderzoek doen naar het onbewuste, het enige wat je kan onderzoeken is
gedrag. Zelfs gedachten kan je niet onderzoeken (Watson)
Je kan alleen zeker zijn van het gedrag dat je ziet, vandaaruit de eerste wave
Men ging emotionele responsen proberen wijzigen door de omgeving te wijzigen of
mensen te gaan desensibiliseren aan angsten. Initieel ging het alleen over de
gedragsresponsen die de emotionele respons zou doen zakken
de
2 wave CBT
- Ellis / Beck > inclusie ‘internal experiences: thoughts, feelings, wishes, daydreams and
attitudes’
- Cognitieve therapie > automatische gedachten, gevolgtrekkingen en assumpties
- Integratie cognitieve therapie en gedragstherapie
20 jaar later kwam wave 2, gedrag kan je niet los zien van gedachten. Zonder gedachten
is gedrag betekenisloos
Je kan gedrag niet zien buiten de relevante context
Men ging in deze wave meer inzoomen op de cognities en interpretaties
Bv: mensen die angstresponsen gaan stellen in situaties die niet angstig zijn (bv heel bang
om te spreken voor een groot publiek) mensen hebben een dreigende interpretatie van
een niet dreigende situatie. We gaan die dreigende interpretatie wijzigen en niet de
situatie wijzigen
3rd wave CBT
- Omgaan met gedachten / gevoelens ipv wijzigen van
- Segal, Williams, Teasdale, Kabat-Zinn: mindfulness en mindfulness-based cognitive
therapy
- Steven Hayes: Acceptance & commitment therapy
We moeten geen gedachten gaan wijzigen, maar je moet ermee leren omgaan. Dus bv
niet bewijzen aan cliënt dat ze van de klink aanraken niet ziek gaan worden, maar dat ze
die angstige gedachten hebben = acceptance & commitment therapy
4th wave CTB
- Focus op verstoorde cognitieve (informatieverwerkings-) processen
- Training van aandacht / interpretatie / geheugen aanvullend op standaard CBT
Nu zijn we bezig naar de 4e wave CBT. Bv mensen met angst hebben overmatig veel
aandacht voor alles wat bedriegend kan zijn. Bv: mensen met depressie hebben ook
overmatig veel aandacht voor negatieve situaties. Ze gaan ook vaker neutrale situaties
als negatief zien. En ze gaan negatieve situaties meer onderhouden.
3
,Lena C
2023-2024
Nu wordt er veel ingezet om de informatieverwerkingsprocessen te trainen. Bv
computerprogramma’s om te leren focussen op neutrale situaties
1.2 Wat is gedragstherapie?
Actief = niet in zetel liggen en vertellen wat er moeilijk is in de week. We gaan werken aan
veranderingsdoelen en echt dingen doen
De cliënt en therapeut gaan SAMEN werken aan dingen
Therapeut is zo transparant mogelijk. Communiceert over: wat doet dit met mij, wat maakt
dit los bij mij,… in andere therapievormen zegt de therapeut vaak niks en zijn zo dus ook
niet transparant
Er moeten therapie-effecten zijn. Niet enkel warm en gehoord voelen maar de symptomen
moeten verminderen
Nood aan handvaten
Gedragstherapie: leertheoretisch kader
Basisaxioma = alle gedrag is aangeleerd
Bijvoorbeeld: veters strikken heb je ooit geleerd, sociaal gedrag heb je ooit geleerd
Ook angstresponsen heb je geleerd
Het is aan de therapeut om te ontdekken hoe je dat hebt geleerd, en hoe dat tot stand is
gekomen, en hoe je andere dingen kan aanleren
Gedrag is aangeleerd
Gedrag is een zinvolle reactie op een betekenisvolle situatie
Bv: je ligt nachts alleen in bed en je bent thuis. Het eerste wat je denkt = inbreker! Het
duurt dan wel even voor je in slaap valt. Maar als je het hoort en je weet dat het je dak
is dat altijd geluid maakt, kan je wel snel terug in slaap vallen.
Wat je denkt, voelt en doet hangt af van de betekenis die je geeft aan de situatie
1.2.1 Kenmerken van gedragstherapie
Gedrag is centrale aangrijpingspunt voor behandeling
Gedragstherapeuten zijn directief (e.g. aanpak houdt in dat aanwijzingen en adviezen
(expliciet) aan de cliënt worden gegeven.)
Gedragstherapie is doorgaans kortdurend (e.g. 1-16 sessies)
Interventies zijn evidence-based: nauwe samenhang met empirisch onderzoek
4
, Lena C
2023-2024
1) Gedrag is centrale aangrijpingspunt
Klachten komen voort uit problematisch gedragspatronen (bv: vermijding, of tekort aan
gedrag, bij sociaal gedrag bv)
Gezien het belang van betekenis van gedrag: cognitieve gedragstherapie: aangrijpingspunten
op niveau UCS/UCR
- Gedragstherapie = cognitieve gedragstherapie
Experiëntiële luik: invloed van ACT, Mindfulness, DGT:
- Verandering van attitude tav gedachten gevoelens en gedrag
- Focus op gevoel en ervaring ipv louter (observeerbaar) gedrag
- Experiëntiële cognitieve gedragstherapie
Belang door de jaren. Komt op het einde aan bod
2) Gedragstherapeuten zijn directief
Didactisch aspect: modelleren gewenst gedrag of aanleren van nieuwe vaardigheden
Filmpje dia 16
Van links naar rechts
Je moet instructies geven over waar mensen hun aandacht zetten
Als je te weinig sturend bent in gesprekken gaat je client te veel babbelen, als je te veel
sturend bent gaat je cliënt gewoon weg blijven
Dus goede afweging tussen sturend en niet sturend
3) Kortdurende behandeltrajecten
Veel CBT protocollen 1- 20 sessies, maar lengte van therapie hangt af van de complexiteit van
de problemen
Zo kort mogelijk proberen zijn
4) Gebaseerd op de leertheorie en wetenschap
Gedragstherapie is toegepaste leerpsychologie
- Klassieke conditionering
- Operante conditionering
- Toepassing van experimenteel geverifieerde leerprincipes
5
2023-2024
Samenvatting gedragstherapie
Inhoud
1. Introductie gedragstherapie ............................................................................................................ 3
1.1 Historisch perspectief .................................................................................................................. 3
1.2 Wat is gedragstherapie? .............................................................................................................. 4
1.2.1 Kenmerken van gedragstherapie ............................................................................................. 4
1.3 De gedragstherapeutische casusconceptualisatie....................................................................... 6
1.4 Samenwerking en therapeutische relatie.................................................................................... 8
2. Exploratie ....................................................................................................................................... 14
3. Taxatie ............................................................................................................................................ 19
3.3 Globaal procesmodel................................................................................................................. 22
4. Analyse onderkennend .................................................................................................................. 24
4.1 Onderkennende diagnostiek ........................................................................................................... 25
5. Klassieke conditionering ................................................................................................................ 29
5.1 Klassieke conditionering: theoretische basis................................................................................... 30
5.2 Drie paden naar het aanleren van een verband .............................................................................. 34
5.3 Belangrijke begrippen................................................................................................................ 35
6. Van experiment naar klinische casusconceptualisatie; de betekenisanalyse................................ 38
6.1 De componenten van de betekenisanalyse ..................................................................................... 39
6.1.1 CS .................................................................................................................................................. 39
6.1.2 UCS/UCR ....................................................................................................................................... 40
6.1.3 Het verband tussen CS en UCS/UCR ............................................................................................. 42
6.1.4 CR.................................................................................................................................................. 43
7. Operante conditionering ............................................................................................................... 45
7.1 De 6 procedures van operante conditionering ................................................................................ 46
7.2 Discriminatief leren ......................................................................................................................... 50
7.3 Bijkomende principes van operante conditionering ................................................................. 50
8. De functieanalyse .......................................................................................................................... 53
9. Het kernproces .............................................................................................................................. 59
10. Behandelplan en eerste generatie GT technieken .................................................................... 60
10.1 Doelen formuleren ........................................................................................................................ 61
10.2 Interventies koppelen aan doelen ................................................................................................. 62
10.3 Implementatie van interventies ................................................................................................ 63
10.3.1 Psycho-educatie ..................................................................................................................... 63
10.3.2 Implementatie zelf................................................................................................................. 63
1
,Lena C
2023-2024
10.3.3 Transfer naar de persoonlijke situatie van de cliënt .............................................................. 63
10.4 Overzicht (basis) interventies in de (cognitieve) gedragstherapie ............................................ 64
11. Exposure .................................................................................................................................... 65
11.1 Theoretische achtergrond ............................................................................................................. 65
11.2 Inhibitoir leren ............................................................................................................................... 67
11.2.1 Maximaliseren van inhibitoir leren............................................................................................. 68
11.3 Toepassingsvormen ................................................................................................................... 70
11.4 Exposure concreet ..................................................................................................................... 72
12. Operante technieken ................................................................................................................. 75
12.1 Toename gewenst gedrag .............................................................................................................. 76
12.2 Afname ongewenst gedrag ............................................................................................................ 77
12.3 CBT interventies op niveau R ..................................................................................................... 79
13. Cognitieve therapie ................................................................................................................... 84
13.1 Aangrijpingspunt UCS/UCR........................................................................................................... 84
13.2 Uitdagen van automatische gedachte, assumpties en kerngedachten ......................................... 88
13.3 Evalueren van automatische gedachten, assumpties en kernschema’s.................................... 90
14. Schematherapie......................................................................................................................... 96
14.1 Schema’s als handvat voor UCS/UCR thema’s ......................................................................... 96
14.2 Schemadomeinen .................................................................................................................. 99
14.2.1 Onverbondenheid en afwijzing .................................................................................................. 99
14.2.2 Verzwakte autonomie en verzwakte grenzen .......................................................................... 101
14.2.3 Verzwakte grenzen ................................................................................................................... 102
14.2.4 Gerichtheid op ander ............................................................................................................... 102
14.2.5 Overmatige waakzaamheid en inhibitie ................................................................................... 103
14.3 Copingstijlen en schemamodi ..................................................................................................... 105
14.4 Behandeling ............................................................................................................................ 108
15. Derde generatie CBT: ACT & Mindfulness ............................................................................... 111
15.1 Mindfulness ................................................................................................................................. 111
15.2 Acceptance & Commitment Therapie (ACT) ............................................................................... 112
15.2.1 Theoretische achtergrond ........................................................................................................ 113
15.2.2 Algemene aspecten van een ACT behandeling ........................................................................ 114
15.2.3 Evaluatie van interventie/behandeling .................................................................................... 117
2
,Lena C
2023-2024
1. Introductie gedragstherapie
1.1 Historisch perspectief
1ste wave CBT
- Watson > afstand van introspectie en het onbewust
- Gedrag als centraal aangrijpingspunt binnen therapie
- Wijzigen emotionele responsen door exposure en systematische desensitizatie
- Wijzigen gedrag door operante procedures (bekrachtiging / bestraffing)
CBT was een beetje een reactie tegen de psychodynamische en psycho-analytische
stromingen die er vroeger waren
Er waren onderzoekers die afstand wouden nemen van het onbewuste, wat in de
psychodynamische therapie heel erg naar voor kwam
Je kan geen onderzoek doen naar het onbewuste, het enige wat je kan onderzoeken is
gedrag. Zelfs gedachten kan je niet onderzoeken (Watson)
Je kan alleen zeker zijn van het gedrag dat je ziet, vandaaruit de eerste wave
Men ging emotionele responsen proberen wijzigen door de omgeving te wijzigen of
mensen te gaan desensibiliseren aan angsten. Initieel ging het alleen over de
gedragsresponsen die de emotionele respons zou doen zakken
de
2 wave CBT
- Ellis / Beck > inclusie ‘internal experiences: thoughts, feelings, wishes, daydreams and
attitudes’
- Cognitieve therapie > automatische gedachten, gevolgtrekkingen en assumpties
- Integratie cognitieve therapie en gedragstherapie
20 jaar later kwam wave 2, gedrag kan je niet los zien van gedachten. Zonder gedachten
is gedrag betekenisloos
Je kan gedrag niet zien buiten de relevante context
Men ging in deze wave meer inzoomen op de cognities en interpretaties
Bv: mensen die angstresponsen gaan stellen in situaties die niet angstig zijn (bv heel bang
om te spreken voor een groot publiek) mensen hebben een dreigende interpretatie van
een niet dreigende situatie. We gaan die dreigende interpretatie wijzigen en niet de
situatie wijzigen
3rd wave CBT
- Omgaan met gedachten / gevoelens ipv wijzigen van
- Segal, Williams, Teasdale, Kabat-Zinn: mindfulness en mindfulness-based cognitive
therapy
- Steven Hayes: Acceptance & commitment therapy
We moeten geen gedachten gaan wijzigen, maar je moet ermee leren omgaan. Dus bv
niet bewijzen aan cliënt dat ze van de klink aanraken niet ziek gaan worden, maar dat ze
die angstige gedachten hebben = acceptance & commitment therapy
4th wave CTB
- Focus op verstoorde cognitieve (informatieverwerkings-) processen
- Training van aandacht / interpretatie / geheugen aanvullend op standaard CBT
Nu zijn we bezig naar de 4e wave CBT. Bv mensen met angst hebben overmatig veel
aandacht voor alles wat bedriegend kan zijn. Bv: mensen met depressie hebben ook
overmatig veel aandacht voor negatieve situaties. Ze gaan ook vaker neutrale situaties
als negatief zien. En ze gaan negatieve situaties meer onderhouden.
3
,Lena C
2023-2024
Nu wordt er veel ingezet om de informatieverwerkingsprocessen te trainen. Bv
computerprogramma’s om te leren focussen op neutrale situaties
1.2 Wat is gedragstherapie?
Actief = niet in zetel liggen en vertellen wat er moeilijk is in de week. We gaan werken aan
veranderingsdoelen en echt dingen doen
De cliënt en therapeut gaan SAMEN werken aan dingen
Therapeut is zo transparant mogelijk. Communiceert over: wat doet dit met mij, wat maakt
dit los bij mij,… in andere therapievormen zegt de therapeut vaak niks en zijn zo dus ook
niet transparant
Er moeten therapie-effecten zijn. Niet enkel warm en gehoord voelen maar de symptomen
moeten verminderen
Nood aan handvaten
Gedragstherapie: leertheoretisch kader
Basisaxioma = alle gedrag is aangeleerd
Bijvoorbeeld: veters strikken heb je ooit geleerd, sociaal gedrag heb je ooit geleerd
Ook angstresponsen heb je geleerd
Het is aan de therapeut om te ontdekken hoe je dat hebt geleerd, en hoe dat tot stand is
gekomen, en hoe je andere dingen kan aanleren
Gedrag is aangeleerd
Gedrag is een zinvolle reactie op een betekenisvolle situatie
Bv: je ligt nachts alleen in bed en je bent thuis. Het eerste wat je denkt = inbreker! Het
duurt dan wel even voor je in slaap valt. Maar als je het hoort en je weet dat het je dak
is dat altijd geluid maakt, kan je wel snel terug in slaap vallen.
Wat je denkt, voelt en doet hangt af van de betekenis die je geeft aan de situatie
1.2.1 Kenmerken van gedragstherapie
Gedrag is centrale aangrijpingspunt voor behandeling
Gedragstherapeuten zijn directief (e.g. aanpak houdt in dat aanwijzingen en adviezen
(expliciet) aan de cliënt worden gegeven.)
Gedragstherapie is doorgaans kortdurend (e.g. 1-16 sessies)
Interventies zijn evidence-based: nauwe samenhang met empirisch onderzoek
4
, Lena C
2023-2024
1) Gedrag is centrale aangrijpingspunt
Klachten komen voort uit problematisch gedragspatronen (bv: vermijding, of tekort aan
gedrag, bij sociaal gedrag bv)
Gezien het belang van betekenis van gedrag: cognitieve gedragstherapie: aangrijpingspunten
op niveau UCS/UCR
- Gedragstherapie = cognitieve gedragstherapie
Experiëntiële luik: invloed van ACT, Mindfulness, DGT:
- Verandering van attitude tav gedachten gevoelens en gedrag
- Focus op gevoel en ervaring ipv louter (observeerbaar) gedrag
- Experiëntiële cognitieve gedragstherapie
Belang door de jaren. Komt op het einde aan bod
2) Gedragstherapeuten zijn directief
Didactisch aspect: modelleren gewenst gedrag of aanleren van nieuwe vaardigheden
Filmpje dia 16
Van links naar rechts
Je moet instructies geven over waar mensen hun aandacht zetten
Als je te weinig sturend bent in gesprekken gaat je client te veel babbelen, als je te veel
sturend bent gaat je cliënt gewoon weg blijven
Dus goede afweging tussen sturend en niet sturend
3) Kortdurende behandeltrajecten
Veel CBT protocollen 1- 20 sessies, maar lengte van therapie hangt af van de complexiteit van
de problemen
Zo kort mogelijk proberen zijn
4) Gebaseerd op de leertheorie en wetenschap
Gedragstherapie is toegepaste leerpsychologie
- Klassieke conditionering
- Operante conditionering
- Toepassing van experimenteel geverifieerde leerprincipes
5
