1
Hoorcollege 1 en 2: normale ontwikkeling lezen en spellen
Definities
Spellen Weergeven van auditieve codes in visuele codes, schrijfwijze
Grafeem Een grafeem is het kleinste deel van een woord dat in de geschreven taal een of
soms enkele klanken representeert
Foneem Een verzameling klanken met betekenisonderscheidende functie
Vormleer De wijze waarop woorden gevormd zijn
Morfeem Kleinste eenheid van de taal met zelfstandige betekenis/grammaticale functie
(vrij/gebonden)
Dysgrafie Schrijfmotoriek (niets te maken met dit OPO)
Orthografie ? Fonologie 4 leesvormen
Grafemen <-> Fonemen 1 Technisch Verklanken van geschreven materiaal
Tekens <-> Klanken 2 Begrijpend Achterhalen betekenis
Schrift <-> Spraak 3 Studerend Betekenis opslaan om later te reproduceren
NL semi-transparante taal (G F transparanter) 4 Belevend Inleven in verhaal
Au en ou, ei en ij, c en k, s en c
4 principes Nederlandse orthografie (artikel venstermans .3, huizenga, Noordhoff 1.2)
1 Fonologisch principe
2 Morfologisch “
3 Etymologisch “
4 Syllabisch “
Fonologisch principe (BASISPRINCIPE)
!! Enkel bij klankzuivere woorden elementaire lees-/spellinghandeling
Wat? Je schrijft wat je hoort; je leest wat er staat, op basis van KTK/FGK, elk foneem
correspondeert met een grafeem en andersom
Uitspraak Uitgangspunt bij spelling
Probleem Meer fonemen dan letters digrafen (2 letters vormen samen een nieuw grafeem)
Beïnvl. Dialect
Factoren Allofonen negeren
Co-articulatie! Invloed aangrenzende klanken/woorden
Fonemisch bewustzijn moet voldoende ontwikkeld zijn (continue spraak
artificieel opsplitsen)
Morfologisch principe (bouw woord bepaalt spellingwijze)
4 procedures 1 Vorming van samenstellingen
2 Vorming van afleidingen
3 Verbuigen van woorden
4 Vervoegen van werkwoorden
2 deelprincipes je bekomt correcte spelling door woorden vergelijken
Gelijkvormigheid Morfeem zoveel mogelijk op dezelfde manier schrijven (goed goede)
Analogie/overeenkomst Woorden die gelijkaardig opgebouwd worden, worden op zelfde
manier geschreven (grootte want hoogte, hij wacht uitzondering)
Etymologisch principe
Wat? Historisch gegroeide schrijfwijze, schrijfwijze bepaald door herkomst
Welke? Inheemse woorden (uitspraakverschil vroeger bij ei/ij)
1
,2
Leenwoorden (overgenomen uit vreemde taal, niet aangepast aan NL, soms wel)
+ Uniformiteit
- Maakt spelling moeilijker, woorden moeten ingeprent worden
Syllabisch principe ( 2 regels)
Verenkelingsregel Een lange klinker wordt aan het einde van een klankgroep verenkeld: je
schrijft er maar 1 (bomen/deken/jarig/smaa-kelijk)
Verdubbelingsregel Na een korte klinker aan het einde van klankgroep verdubbel je de
medeklinker van volgende klankgroep (pennen/klappen/ da-pper)
Conclusie orthografie Nederlands
1 Onze taal gebaseerd op 4 principes
2 Basisprincipe = fonologisch principe: schrijf wat ik hoor/ lees wat er staat
3 De andere 3 principes ‘overrulen’ dit basisprincipe
4 Expliciete instructie is noodzakelijk
Definitie geletterdheid
Geletterdheid is de kennis en vaardigheid die nodig is om via schriftelijke communicatie te
communiceren en informatie te verwerken, de vaardigheid om met numerieke en grafische
gegevens om te gaan en de vaardigheid voor het gebruik van ICT
1. Ontluikende geletterdheid (interactie erg belangrijk)
Centraal Spontane belangstelling baby’s en kleuters
Passieve rol Aanwezigheid boeken en kranten “
Actieve rol Voorlezen en interactieve leesboekjes peuter zal later zelf meer initiatief nemen
Evolutie Pre-alfabetische fase (kind herkent woorden op basis van visuele kenmerken)
Partieel-alfabetische fase (bij beperkt aantal letters kennis over GFK)
2. Beginnende geletterdheid
Start 2de en 3de kleuterklas en begin 1ste leerjaar
Wat? Bewustzijn voor schriftelijke taal groeit verder
Kenmerkend Verkennen van visuele materialen (picto’s, briefjes, verpakkingen, computer)
Interpreteren van afbeeldingen, symbolen, meelezen met prentenboek
Eigen naam herkennen en kunnen schrijven
Inverted spelling (uit zichzelf woorden schrijven met letters/symbolen)
Belang FBZ Zie notitieboekje
Eindfase De elementaire leeshandeling
Relatie fonologisch/fonemisch bewustzijn en lezen
Samenhang FBZ + 1 FBZ 1e lj correleert met decodeervaardigheden einde 1 e leerjaar
decodeer- 2 Deletie- en categorisatietaken onderscheiden goede en zwakke lezers
vaardigheden 3 Gerichte aandacht voor FBZ in kleuterperiode geeft voorsprong bij
aanvankelijk lezen in 1e lj
Wederzijds relatie Door te lezen ontwikkelt FBZ verder
2
,3
FBZ en L/S
3. Gevorderde geletterdheid
Wanneer? Vanaf midden 1ste lj/2e lj
Wat? Lezen en schrijven verloopt meer geautomatiseerd, aandacht meer op doel en betek.
Definitie technisch lezen
De vaardigheid om geschreven taal om te zetten in gesproken taal. Het is het hardop of innerlijk
verklanken van grafemen, woorden, zinnen of teksten. Het wordt ook decoderen genoemd
(kraken van schriftelijke code). Dit staat centraal in 1 ste helft van het 1ste lj. Leerlingen leren
stapsgewijs alle GFK, in combinatie met woorden. (geen doel op zich, in functie van lezen)
Voorbereidend lezen
FBZ Fonologisc Auditief discrimineren woorden/pseudo-, rijmen, auditieve
accuratesse h analyse klankherkenning, auditieve synthese (welk woordje
zeg ik? Ka-bou-ter)
Fonemisch Zie schriftje + alliteratietaken, substitutietaken, spoonerism
(eerste klank van elk woord wisselen)
Benoemsnelheid Rapid Automised Naming blijkt goede voorspeller leesproces (cijfers en
(RAN) letters)
leessnelheid (enkel detecterende functie)
Letterkennis Beste voorspeller latere leesvaardigheid
3e kk januari +/- 7 letters, juni +/- 10 letters
Belang exposure en spelenderwijs aan bod laten komen
(Invented spelling) Voorbereidend schrijven
Aspecten komen impliciet en expliciet aan bod in kleuterschool
Aanvankelijk lezen
Wanneer? 1ste helft 1ste leerjaar
Centraal Het zich eigen maken van de leestechniek (minder begrijpend en belevend lezen)
Hoe? A.d.h.v. leesmethode zoals veilig leren lezen, mol en beer, ik lees met hup en aap
Doelstelling Leerlingen kennen alle letters en zijn in staat eenvoudige woorden te decoderen
!! Oefen op woord-, zins- en tekstniveau, leesplezier en motivatie!!
Methode Volgens alfabetisch principe fonologisch coderen
besef dat letters symbolen zijn om SK te representeren (GFK/FGK)
3
, 4
EINDFASE AANVANKELIJK LEZEN = woordspecifieke kennis
1 Alle details van de schrijfwijze en de daaraan gekoppelde
klankcode en betekenis van het hele woord
2 Noodzakelijk om te komen tot onmiddellijke
woordherkenning (=lezen met hoge verwerkingssnelheid)
Voortgezet lezen
Automatiseren Een vloeiend, snel en flexibel woordherkenningssysteem
Nieuw Nieuwe leesstrategieën ()
Vaardig lezen = accuraat, snel en geautomatiseerd
Technisch lezen wordt onbewust proces
Meer energie voor begrijpend en belevend lezen
4
Hoorcollege 1 en 2: normale ontwikkeling lezen en spellen
Definities
Spellen Weergeven van auditieve codes in visuele codes, schrijfwijze
Grafeem Een grafeem is het kleinste deel van een woord dat in de geschreven taal een of
soms enkele klanken representeert
Foneem Een verzameling klanken met betekenisonderscheidende functie
Vormleer De wijze waarop woorden gevormd zijn
Morfeem Kleinste eenheid van de taal met zelfstandige betekenis/grammaticale functie
(vrij/gebonden)
Dysgrafie Schrijfmotoriek (niets te maken met dit OPO)
Orthografie ? Fonologie 4 leesvormen
Grafemen <-> Fonemen 1 Technisch Verklanken van geschreven materiaal
Tekens <-> Klanken 2 Begrijpend Achterhalen betekenis
Schrift <-> Spraak 3 Studerend Betekenis opslaan om later te reproduceren
NL semi-transparante taal (G F transparanter) 4 Belevend Inleven in verhaal
Au en ou, ei en ij, c en k, s en c
4 principes Nederlandse orthografie (artikel venstermans .3, huizenga, Noordhoff 1.2)
1 Fonologisch principe
2 Morfologisch “
3 Etymologisch “
4 Syllabisch “
Fonologisch principe (BASISPRINCIPE)
!! Enkel bij klankzuivere woorden elementaire lees-/spellinghandeling
Wat? Je schrijft wat je hoort; je leest wat er staat, op basis van KTK/FGK, elk foneem
correspondeert met een grafeem en andersom
Uitspraak Uitgangspunt bij spelling
Probleem Meer fonemen dan letters digrafen (2 letters vormen samen een nieuw grafeem)
Beïnvl. Dialect
Factoren Allofonen negeren
Co-articulatie! Invloed aangrenzende klanken/woorden
Fonemisch bewustzijn moet voldoende ontwikkeld zijn (continue spraak
artificieel opsplitsen)
Morfologisch principe (bouw woord bepaalt spellingwijze)
4 procedures 1 Vorming van samenstellingen
2 Vorming van afleidingen
3 Verbuigen van woorden
4 Vervoegen van werkwoorden
2 deelprincipes je bekomt correcte spelling door woorden vergelijken
Gelijkvormigheid Morfeem zoveel mogelijk op dezelfde manier schrijven (goed goede)
Analogie/overeenkomst Woorden die gelijkaardig opgebouwd worden, worden op zelfde
manier geschreven (grootte want hoogte, hij wacht uitzondering)
Etymologisch principe
Wat? Historisch gegroeide schrijfwijze, schrijfwijze bepaald door herkomst
Welke? Inheemse woorden (uitspraakverschil vroeger bij ei/ij)
1
,2
Leenwoorden (overgenomen uit vreemde taal, niet aangepast aan NL, soms wel)
+ Uniformiteit
- Maakt spelling moeilijker, woorden moeten ingeprent worden
Syllabisch principe ( 2 regels)
Verenkelingsregel Een lange klinker wordt aan het einde van een klankgroep verenkeld: je
schrijft er maar 1 (bomen/deken/jarig/smaa-kelijk)
Verdubbelingsregel Na een korte klinker aan het einde van klankgroep verdubbel je de
medeklinker van volgende klankgroep (pennen/klappen/ da-pper)
Conclusie orthografie Nederlands
1 Onze taal gebaseerd op 4 principes
2 Basisprincipe = fonologisch principe: schrijf wat ik hoor/ lees wat er staat
3 De andere 3 principes ‘overrulen’ dit basisprincipe
4 Expliciete instructie is noodzakelijk
Definitie geletterdheid
Geletterdheid is de kennis en vaardigheid die nodig is om via schriftelijke communicatie te
communiceren en informatie te verwerken, de vaardigheid om met numerieke en grafische
gegevens om te gaan en de vaardigheid voor het gebruik van ICT
1. Ontluikende geletterdheid (interactie erg belangrijk)
Centraal Spontane belangstelling baby’s en kleuters
Passieve rol Aanwezigheid boeken en kranten “
Actieve rol Voorlezen en interactieve leesboekjes peuter zal later zelf meer initiatief nemen
Evolutie Pre-alfabetische fase (kind herkent woorden op basis van visuele kenmerken)
Partieel-alfabetische fase (bij beperkt aantal letters kennis over GFK)
2. Beginnende geletterdheid
Start 2de en 3de kleuterklas en begin 1ste leerjaar
Wat? Bewustzijn voor schriftelijke taal groeit verder
Kenmerkend Verkennen van visuele materialen (picto’s, briefjes, verpakkingen, computer)
Interpreteren van afbeeldingen, symbolen, meelezen met prentenboek
Eigen naam herkennen en kunnen schrijven
Inverted spelling (uit zichzelf woorden schrijven met letters/symbolen)
Belang FBZ Zie notitieboekje
Eindfase De elementaire leeshandeling
Relatie fonologisch/fonemisch bewustzijn en lezen
Samenhang FBZ + 1 FBZ 1e lj correleert met decodeervaardigheden einde 1 e leerjaar
decodeer- 2 Deletie- en categorisatietaken onderscheiden goede en zwakke lezers
vaardigheden 3 Gerichte aandacht voor FBZ in kleuterperiode geeft voorsprong bij
aanvankelijk lezen in 1e lj
Wederzijds relatie Door te lezen ontwikkelt FBZ verder
2
,3
FBZ en L/S
3. Gevorderde geletterdheid
Wanneer? Vanaf midden 1ste lj/2e lj
Wat? Lezen en schrijven verloopt meer geautomatiseerd, aandacht meer op doel en betek.
Definitie technisch lezen
De vaardigheid om geschreven taal om te zetten in gesproken taal. Het is het hardop of innerlijk
verklanken van grafemen, woorden, zinnen of teksten. Het wordt ook decoderen genoemd
(kraken van schriftelijke code). Dit staat centraal in 1 ste helft van het 1ste lj. Leerlingen leren
stapsgewijs alle GFK, in combinatie met woorden. (geen doel op zich, in functie van lezen)
Voorbereidend lezen
FBZ Fonologisc Auditief discrimineren woorden/pseudo-, rijmen, auditieve
accuratesse h analyse klankherkenning, auditieve synthese (welk woordje
zeg ik? Ka-bou-ter)
Fonemisch Zie schriftje + alliteratietaken, substitutietaken, spoonerism
(eerste klank van elk woord wisselen)
Benoemsnelheid Rapid Automised Naming blijkt goede voorspeller leesproces (cijfers en
(RAN) letters)
leessnelheid (enkel detecterende functie)
Letterkennis Beste voorspeller latere leesvaardigheid
3e kk januari +/- 7 letters, juni +/- 10 letters
Belang exposure en spelenderwijs aan bod laten komen
(Invented spelling) Voorbereidend schrijven
Aspecten komen impliciet en expliciet aan bod in kleuterschool
Aanvankelijk lezen
Wanneer? 1ste helft 1ste leerjaar
Centraal Het zich eigen maken van de leestechniek (minder begrijpend en belevend lezen)
Hoe? A.d.h.v. leesmethode zoals veilig leren lezen, mol en beer, ik lees met hup en aap
Doelstelling Leerlingen kennen alle letters en zijn in staat eenvoudige woorden te decoderen
!! Oefen op woord-, zins- en tekstniveau, leesplezier en motivatie!!
Methode Volgens alfabetisch principe fonologisch coderen
besef dat letters symbolen zijn om SK te representeren (GFK/FGK)
3
, 4
EINDFASE AANVANKELIJK LEZEN = woordspecifieke kennis
1 Alle details van de schrijfwijze en de daaraan gekoppelde
klankcode en betekenis van het hele woord
2 Noodzakelijk om te komen tot onmiddellijke
woordherkenning (=lezen met hoge verwerkingssnelheid)
Voortgezet lezen
Automatiseren Een vloeiend, snel en flexibel woordherkenningssysteem
Nieuw Nieuwe leesstrategieën ()
Vaardig lezen = accuraat, snel en geautomatiseerd
Technisch lezen wordt onbewust proces
Meer energie voor begrijpend en belevend lezen
4
