HOORCOLLEGE 1 – INTRODUCTIE
Waarom PM nodig?
Samenleving kent veel publieke diensten en maatschappelijke opgaven die individuen of
bedrijven niet alleen kunnen oplossen. Daarom is er publiek management nodig: het
organiseren en aansturen van publieke organisaties zodat maatschappelijke doelen worden
behaald.
Redenen voor PM:
- Omvattendheid, publieke opgaven raken iedereen
- Conflicterende waarden, keuzes botsen
- Kosten, grote investeringen kunnen alleen collectief
- Organisatie, publieke instellingen nodig om goed te sturen
Publiek management = het gebruik van organisatorische middelen, in en door publieke en
non-profitorganisaties, om maatschappelijke inspanningen te coördineren zodat
doelstellingen kunnen worden bereikt en publieke behoeften worden vervuld
Publiek management ≠ New Public Management
- Publiek management: maatschappelijke doelen, samenwerking en publieke waarden
- NPM: bedrijfsmatige efficiëntie, prestatiegericht werken
Casus: opvang Ter Apel
- Maatschappelijke opgave: opvang asielzoekers
- Verschillende actoren: kabinet, gemeenten, provincie, ministers
- Dilemma’s: ruimtegebrek: wooncrisis en gemeenten willen geen opvang (NIMBY-
effect: “meewerken, maar niet in mijn achtertuin”)
- Centrale vraag: wie is verantwoordelijk en hoe organiseer je dit goed?
Doel (performance)
- Geen mensen meer op straat (ook op lange termijn)
- Door voldoende woonruime beschikbaar te hebben
- Dat voldoet aan de eisen van deze tijd: leefbaar en veilig
De drie P’s van public management
Publieke opgaven worden gestuurd vanuit verschillende logica’s
1. Politics besluitvorming, legitimiteit, machtsverhoudingen
2. Professionals expertise, uitvoering, vakkennis
3. Publics burgers, media, maatschappelijke druk
Voorbeeld flexwoningen
Flexwoningen door Rijksvastgoedbedrijf (RVB) laat zien hoe een maatschappelijk probleem
(asielopvang/woningnood) wordt aangepakt in de praktijk van PM.
- De politiek wil snelle resultaten 2.000 woningen + niemand meer buiten slapen +
deadlines stellen
- De professionals willen het goed doen volgens regels regelen de praktische
uitvoering + stellen een plan van eisen (PVE) op en RVB doen marktconsultatie van
bedrijven die de woningen kunnen maken
, - De publics willen inspraak en leefbaarheid burgers en gemeenten moeten
woningen accepteren + NIMBY-effect + media beïnvloeden discussie
Wanneer één logica te dominant wordt, ontstaan problemen
Leerpunten uit deze casus:
- Maatschappelijke vraagstukken zijn gelaagd: beleid, sturing, uitvoering,
samenwerking
- Er is geen uniforme publieke sector bij betrokken: er zijn verschillende belangen en
structuren
- Discussie over efficiëntie en effectiviteit van belastinggeld blijft terugkeren
Maatschappelijke vraagstukken als complex samenspel
- Meerdere actoren: overheid, private partijen, burgers
- Verschillende schaalniveaus: lokaal, regionaal, nationaal
- Geen eenduidige verantwoordelijkheid of oplossing
Laat zien hoe publieke sector, markt
en maatschappelijk middenveld
(stichtingen, NGO’s, verenigingen)
steeds meer met elkaar verweven is.
Er vindt dus overlap plaats tussen
publiek, privaat en maatschappelijk
geen eenduidige publieke sector
Deze collegereeks
Marcel Veenswijk mesoniveau: belangrijkste organisatieprincipes van PM, de ‘IONS’.
- Wijze waarop publieke sector zich de afgelopen jaren heeft laten inspireren door de
aanpakken van bedrijfsorganisaties (Marketization, Agentification, Performatization)
- Wijze waarop ze nieuwe werkwijzen en (AI) technologie heeft ontwikkeld om
complexe, urgente problemen het hoofd te bieden (Projectification & Agentification)
Hester Paanakker macroniveau: belangrijkste sturingsprincipes van PM
- Het gaat hierbij om: waar komen we vandaan? Waarom is deze verandering in
toegepaste sturingsmethoden eigenlijk gebeurd? Zijn er verschillende modellen van
NPM te onderscheiden? En wat weten we van het functioneren en mogelijk
disfunctioneren van deze modellen? Doen ze het goed, als het gaat om het creëren
van (publieke) waarde?
,Belangrijkste organisatievormen: IONS
Insteek Uitwerking
Marketization
= marktdenken, concurrentie, efficiëntie
- Uitgangspunt overheid moet werken als een bedrijf
- Plaats binnen NPM centraal NPM-logica: grote cultuurverandering waarbij
overheidstaken worden geprivatiseerd. Overgang van taakcultuur naar marktcultuur
- Aanpak nieuwe regels en functiestelsel, overheidsdiensten ontwikkelen producten
die uitbesteed kunnen worden, en bedrijfsmatig denken en winst
- Splitsing: ProRail/NS
Agentification
= uitvoeringsorganisatie en agentschappen
- Uitgangspunt overheid houdt toezicht op afstand: duidelijke regels, maar minder
directe bemoeienis
- Plaats binnen NPM mildere vorm van marketization: hybride organisaties tussen
publiek en privaat. De overheid (principal) stuurt op afstand, het agentschap (agent)
voert uit
- Aanpak nieuwe positie- en beloningsstructuren, diensten krijgen eigen budgetten
en medewerkers worden zakelijke professionals, maar blijven publieke waarden
dienen
- Rijksmusea
Performatization
= nadruk op prestaties en meetbare resultaten
- Uitgangspunt overheid moet presteren als een sportteam: meten, vergelijken en
verbeteren
- Plaats binnen NPM nadruk op meetbaarheid en benchmarking. Prestatiegericht
werken is kern van alle NPM-programma’s
- Aanpak systemen voor inputs outputs outcomes en focus op transparantie
en ranglijsten
- H-indexen zoals bij VU
, Projectification
= projectmatig werken bij complexe problemen
- Uitgangspunt overheid werkt samen met private partijen als partners in projecten
- Plaats binnen NPM Public Enterprises: samenwerkingen tussen overheid en
bedrijfsleven (PPP’s: Public-Private Partnership)
- Aanpak PPP’s: gezamenlijke projecten met duidelijke taakverdeling, private
bedrijven kunnen als meerdere rollen optreden (financier, bouwer, beheerder)
- Tolwegen, infrastructuurprojecten (publieke taken worden uitgevoerd in
samenwerking met de markt)
E-governation
= digitalisering, technologie, data & AI in bestuur
- Uitgangspunt overheid moet digitaal, transparant en toegankelijk zijn
- Plaats binnen NPM onderdeel van NPM 2.0: koppeling van digitalisering aan
efficiëntie en transparantie.
- Aanpak invoering digitale systemen (DigiD, MijnOverheid), transparantie (open
data)
- Digitale museumzoekmachines
Dilemma’s en paradoxen
Samenvatting over belangrijkste sturingsprincipes van PM
Waarom PM nodig?
Samenleving kent veel publieke diensten en maatschappelijke opgaven die individuen of
bedrijven niet alleen kunnen oplossen. Daarom is er publiek management nodig: het
organiseren en aansturen van publieke organisaties zodat maatschappelijke doelen worden
behaald.
Redenen voor PM:
- Omvattendheid, publieke opgaven raken iedereen
- Conflicterende waarden, keuzes botsen
- Kosten, grote investeringen kunnen alleen collectief
- Organisatie, publieke instellingen nodig om goed te sturen
Publiek management = het gebruik van organisatorische middelen, in en door publieke en
non-profitorganisaties, om maatschappelijke inspanningen te coördineren zodat
doelstellingen kunnen worden bereikt en publieke behoeften worden vervuld
Publiek management ≠ New Public Management
- Publiek management: maatschappelijke doelen, samenwerking en publieke waarden
- NPM: bedrijfsmatige efficiëntie, prestatiegericht werken
Casus: opvang Ter Apel
- Maatschappelijke opgave: opvang asielzoekers
- Verschillende actoren: kabinet, gemeenten, provincie, ministers
- Dilemma’s: ruimtegebrek: wooncrisis en gemeenten willen geen opvang (NIMBY-
effect: “meewerken, maar niet in mijn achtertuin”)
- Centrale vraag: wie is verantwoordelijk en hoe organiseer je dit goed?
Doel (performance)
- Geen mensen meer op straat (ook op lange termijn)
- Door voldoende woonruime beschikbaar te hebben
- Dat voldoet aan de eisen van deze tijd: leefbaar en veilig
De drie P’s van public management
Publieke opgaven worden gestuurd vanuit verschillende logica’s
1. Politics besluitvorming, legitimiteit, machtsverhoudingen
2. Professionals expertise, uitvoering, vakkennis
3. Publics burgers, media, maatschappelijke druk
Voorbeeld flexwoningen
Flexwoningen door Rijksvastgoedbedrijf (RVB) laat zien hoe een maatschappelijk probleem
(asielopvang/woningnood) wordt aangepakt in de praktijk van PM.
- De politiek wil snelle resultaten 2.000 woningen + niemand meer buiten slapen +
deadlines stellen
- De professionals willen het goed doen volgens regels regelen de praktische
uitvoering + stellen een plan van eisen (PVE) op en RVB doen marktconsultatie van
bedrijven die de woningen kunnen maken
, - De publics willen inspraak en leefbaarheid burgers en gemeenten moeten
woningen accepteren + NIMBY-effect + media beïnvloeden discussie
Wanneer één logica te dominant wordt, ontstaan problemen
Leerpunten uit deze casus:
- Maatschappelijke vraagstukken zijn gelaagd: beleid, sturing, uitvoering,
samenwerking
- Er is geen uniforme publieke sector bij betrokken: er zijn verschillende belangen en
structuren
- Discussie over efficiëntie en effectiviteit van belastinggeld blijft terugkeren
Maatschappelijke vraagstukken als complex samenspel
- Meerdere actoren: overheid, private partijen, burgers
- Verschillende schaalniveaus: lokaal, regionaal, nationaal
- Geen eenduidige verantwoordelijkheid of oplossing
Laat zien hoe publieke sector, markt
en maatschappelijk middenveld
(stichtingen, NGO’s, verenigingen)
steeds meer met elkaar verweven is.
Er vindt dus overlap plaats tussen
publiek, privaat en maatschappelijk
geen eenduidige publieke sector
Deze collegereeks
Marcel Veenswijk mesoniveau: belangrijkste organisatieprincipes van PM, de ‘IONS’.
- Wijze waarop publieke sector zich de afgelopen jaren heeft laten inspireren door de
aanpakken van bedrijfsorganisaties (Marketization, Agentification, Performatization)
- Wijze waarop ze nieuwe werkwijzen en (AI) technologie heeft ontwikkeld om
complexe, urgente problemen het hoofd te bieden (Projectification & Agentification)
Hester Paanakker macroniveau: belangrijkste sturingsprincipes van PM
- Het gaat hierbij om: waar komen we vandaan? Waarom is deze verandering in
toegepaste sturingsmethoden eigenlijk gebeurd? Zijn er verschillende modellen van
NPM te onderscheiden? En wat weten we van het functioneren en mogelijk
disfunctioneren van deze modellen? Doen ze het goed, als het gaat om het creëren
van (publieke) waarde?
,Belangrijkste organisatievormen: IONS
Insteek Uitwerking
Marketization
= marktdenken, concurrentie, efficiëntie
- Uitgangspunt overheid moet werken als een bedrijf
- Plaats binnen NPM centraal NPM-logica: grote cultuurverandering waarbij
overheidstaken worden geprivatiseerd. Overgang van taakcultuur naar marktcultuur
- Aanpak nieuwe regels en functiestelsel, overheidsdiensten ontwikkelen producten
die uitbesteed kunnen worden, en bedrijfsmatig denken en winst
- Splitsing: ProRail/NS
Agentification
= uitvoeringsorganisatie en agentschappen
- Uitgangspunt overheid houdt toezicht op afstand: duidelijke regels, maar minder
directe bemoeienis
- Plaats binnen NPM mildere vorm van marketization: hybride organisaties tussen
publiek en privaat. De overheid (principal) stuurt op afstand, het agentschap (agent)
voert uit
- Aanpak nieuwe positie- en beloningsstructuren, diensten krijgen eigen budgetten
en medewerkers worden zakelijke professionals, maar blijven publieke waarden
dienen
- Rijksmusea
Performatization
= nadruk op prestaties en meetbare resultaten
- Uitgangspunt overheid moet presteren als een sportteam: meten, vergelijken en
verbeteren
- Plaats binnen NPM nadruk op meetbaarheid en benchmarking. Prestatiegericht
werken is kern van alle NPM-programma’s
- Aanpak systemen voor inputs outputs outcomes en focus op transparantie
en ranglijsten
- H-indexen zoals bij VU
, Projectification
= projectmatig werken bij complexe problemen
- Uitgangspunt overheid werkt samen met private partijen als partners in projecten
- Plaats binnen NPM Public Enterprises: samenwerkingen tussen overheid en
bedrijfsleven (PPP’s: Public-Private Partnership)
- Aanpak PPP’s: gezamenlijke projecten met duidelijke taakverdeling, private
bedrijven kunnen als meerdere rollen optreden (financier, bouwer, beheerder)
- Tolwegen, infrastructuurprojecten (publieke taken worden uitgevoerd in
samenwerking met de markt)
E-governation
= digitalisering, technologie, data & AI in bestuur
- Uitgangspunt overheid moet digitaal, transparant en toegankelijk zijn
- Plaats binnen NPM onderdeel van NPM 2.0: koppeling van digitalisering aan
efficiëntie en transparantie.
- Aanpak invoering digitale systemen (DigiD, MijnOverheid), transparantie (open
data)
- Digitale museumzoekmachines
Dilemma’s en paradoxen
Samenvatting over belangrijkste sturingsprincipes van PM
