Anatomie en fysiologie
Deel 2
Inhoudsopgave
DE ANATOMIE VAN HET ZENUWSTELSEL...............................................................................................7
Microscopische anatomie...................................................................................................................7
CELLEN VAN HET ZS........................................................................................................................7
Neuronen........................................................................................................................................7
Myelineschede...............................................................................................................................8
Steuncellen.....................................................................................................................................8
Macroscopische anatomie..................................................................................................................9
CEREBRUM.....................................................................................................................................9
Functies van cortex cerebri...........................................................................................................10
De 4 hersenkwabben....................................................................................................................11
Primair motorische cortex............................................................................................................12
De primair sensibele cortex..........................................................................................................12
Prefrontale cortex (PFC)...............................................................................................................13
Primair visuele cortex...................................................................................................................13
De primair auditieve cortex..........................................................................................................13
Limbisch systeem..........................................................................................................................14
Basale ganglia...............................................................................................................................14
Corticale functies..........................................................................................................................14
Bloedvoorziening van de hersenen...................................................................................................15
ARTERIËN......................................................................................................................................15
VENEN...........................................................................................................................................15
BLOEDHERSENBARRIERE...............................................................................................................16
DIENCEPHALON OF TUSSENHERSENEN:.......................................................................................16
, 1
Hypothalamus...............................................................................................................................17
Hormonale regulatie door hypothalamus:....................................................................................17
Eetlustregulatie door de hypothalamus:.......................................................................................17
Epithalamus......................................................................................................................................18
TRUNCUS CEREBRI OF HERSENSTAM:...............................................................................................18
Mesencephalon............................................................................................................................18
Pons..............................................................................................................................................19
Medulla oblongata (verlengde merg)...........................................................................................19
CEREBELLUM....................................................................................................................................20
HERSENVLIEZEN (MENINGEN)..........................................................................................................21
De dura mater (hard hersenvlies).................................................................................................21
De arachnoidea mater (spinnenwebvlies)....................................................................................21
De pia mater (zacht hersenvlies)..................................................................................................21
VENTRIKELS EN LIQUOR CEREBRALOSPINALIS..................................................................................22
De ventrikels.................................................................................................................................22
Liquor cerebrospinalis..................................................................................................................22
Onderzoek van liquor cerebrospinalis..........................................................................................23
RUGGENMERG..................................................................................................................................24
Bouw.............................................................................................................................................25
Reflexen........................................................................................................................................25
Autonoom zenuwstelsel...................................................................................................................26
DE BOUW VAN HET SYMPATISCH ZENUWSTELSEL...............................................................................27
DE BOUW VAN HET PARASYMPATHISCH ZENUWSTELSEL....................................................................28
Macroscopische anatomie – PERIFEER ZS.............................................................................................29
CRANIALE ZENUWEN........................................................................................................................29
SPINALE ZENUWEN.......................................................................................................................31
PERIFERE ZENUWEN.....................................................................................................................32
FYSIOLOGISCHE INDELING VAN HET ZENUWSTELSEL...........................................................................34
, 2
ELEKTRISCHE IMPULSGELEIDING......................................................................................................34
CHEMISCHE IMPULSGELEIDING........................................................................................................34
ENDOCRIEN STELSEL.............................................................................................................................36
WAT ZIJN HORMONEN?....................................................................................................................36
DE WERKING VAN HORMONEN........................................................................................................37
REGULERING VAN DE AFSCHEIDING VAN HORMONEN....................................................................37
WATEROPLOSBARE EN NIET-WATEROPLOSBARE HORMONEN........................................................38
HYPOTHALAME-HYPOFYSAIRE AS.....................................................................................................39
HYPOTHALAMUS..........................................................................................................................39
Wat doet de hypothalamus?........................................................................................................39
Hoe werkt de hypothalamus?.......................................................................................................39
HYPOFYSE.....................................................................................................................................40
AANDOENINGEN VAN DE HYPOFYSE............................................................................................47
SCHILDKLIER – GLANDULA THYROIDEA............................................................................................48
SCHILDKLIERHORMONEN T3 EN T4..............................................................................................48
CALCITONINE................................................................................................................................49
WERKING VAN SCHILDKLIERHORMONEN.....................................................................................49
BIJSCHILDKLIEREN.............................................................................................................................51
BIJNIEREN.........................................................................................................................................52
BIJNIERSCHORS.............................................................................................................................52
BIJNIERMERG....................................................................................................................................56
ADRENALINE.................................................................................................................................56
NORADRENALINE..........................................................................................................................56
GONADEN.........................................................................................................................................57
VROUWELIJKE GESLACHTSHORMONEN........................................................................................57
MANNELIJKE GESLACHTSHORMONEN..........................................................................................59
WEEFSELHORMONEN.......................................................................................................................61
LOCOMOTORISCH STELSEL...................................................................................................................62
, 3
SOORTEN BEENDEREN......................................................................................................................65
ONTWIKKELING VAN HET BOT..........................................................................................................66
DIRECTE EN INDIRECTE BOTVORMING.........................................................................................66
FRACTUURGENEZING....................................................................................................................66
BOTBALANS..................................................................................................................................67
BEENVERBINDINGEN........................................................................................................................68
GEWRICHTEN....................................................................................................................................69
BEENDEREN VAN HET HOOFD..........................................................................................................71
HERSENSCHEDEL...........................................................................................................................71
AANGEZICHTSSCHEDEL.................................................................................................................73
BEENDEREN VAN DE ROMP..............................................................................................................75
WERVELKOLOM............................................................................................................................75
BOUW VAN EEN WERVEL.............................................................................................................76
BORSTKAS.....................................................................................................................................78
BEENDEREN EN GEWRICHTEN VAN SCHOUDERGORDEL, ARM EN HAND.........................................80
SCHOUDERGORDEL.......................................................................................................................80
ARM..............................................................................................................................................81
BEENDEREN EN GEWRICHTEN VAN BEEN EN VOET..........................................................................82
SPIERSTELSEL....................................................................................................................................85
SPIEREN EN PEZEN........................................................................................................................85
DE SKELETSPIER............................................................................................................................86
HARTSPIERWEEFSEL EN GLAD SPIERWEEFSEL..................................................................................89
ROMPWANDSPIEREN...................................................................................................................89
SPIEREN VAN DE BUIKWAND........................................................................................................90
EXTREMITEITSSPIEREN..................................................................................................................93
DE HUID................................................................................................................................................97
BOUW VAN DE HUID........................................................................................................................97
Epidermis......................................................................................................................................97
, 4
FUNCTIES VAN DE HUID..................................................................................................................101
HUIDAANHANGSELS.......................................................................................................................102
Klieren van de huid.....................................................................................................................105
ZINTUIGEN..........................................................................................................................................107
Sensoren & PRIKKELS......................................................................................................................107
WAARNEMING VAN prikkels...........................................................................................................108
Soorten prikkels..........................................................................................................................108
Het oor........................................................................................................................................113
Het oog.......................................................................................................................................117
, 5
INLEIDING
Het zenuwstelsel kan worden omschreven als het orgaan dat prikkels uit het lichaam zelf en uit de
buitenwereld opvangt en verwerkt, en dat signalen uitzendt die het lichaam laten functioneren en
bewegen.
Het zenuwstelsel is een orgaan dat zich over het gehele lichaam uitstrekt; het is bij uitstek geschikt
voor snel transport van informatie. Men onderscheidt het centrale zenuwstelsel (CZS) - de compacte
weefselmassa binnen schedel en wervelkolom - en het perifere zenuwstelsel (PZS) dat uit talloze
draadvormige zenuwvezels bestaat. Beide delen bevatten prikkelbare cellen, de neuronen, en
gespecialiseerde gliacellen.
Het zenuwstelsel (ZS) maakt het mogelijk om met onze omgeving te communiceren. Signalen worden
uit onze omgeving opgepikt door het perifeer ZS en d.m.v. elektrische signalen doorgestuurd naar het
centrale ZS waar de informatie wordt verwerkt en onze acties/handelingen worden aangestuurd en
opnieuw doorgegeven aan het perifeer ZS.
Willekeurig gedrag wordt gereguleerd door het willekeurig ZS.
Ook de coördinatie tussen verschillende organen (de werking ervan) deels gereguleerd door het ZS.
Dit gebeurt buiten onze wil en wordt gecoördineerd door het autonoom ZS.
Het zenuwstelsel functioneert voor een groot deel via reflexen; dat wil zeggen: activiteiten die
plaatsvinden als reactie op prikkels zonder dat er bewustwording aan te pas komt.
DE INDELING VAN HET ZENUWSTELSEL
Het zenuwstelsel kan op verschillende manieren worden ingedeeld.
Het zenuwstelsel kan worden ingedeeld op basis van de locatie (anatomie) en op basis van de functie
(fysiologie).
ANATOMISCHE INDELING
Centraal ZS Hersenen Grote hersenen = cerebrum
Middenhersenen = diencephalon
Hersenstam = truncus cerebri
Kleine hersenen = cerebellum
Ruggenmerg = medulla spinalis
Perifeer ZS Craniale zenuwen
Spinale zenuwen = ruggenmergzenuwen
Ganglia
Het centrale zenuwstelsel wordt onderverdeeld in de hersenen en het ruggenmerg. Het bestaat uit de
delen van het zenuwstelsel die centraal liggen en bijna helemaal omringd zijn door bot, ofwel door de
schedel en de wervels.
Het perifere zenuwstelsel bestaat alle delen van het zenuwstelsel die buiten de hersenen en het
ruggenmerg vallen en die perifeer (aan de buitenzijde) liggen. Het perifere ZS wordt niet door bot
omgeven. Perifere zenuwen worden onderverdeeld in hersenzenuwen (craniale zenuwen),
ruggenmergzenuwen (spinale zenuwen).
, 6
FYSIOLOGISCHE INDELING
Het willekeurige ZS reguleert het contact van de mens met de buitenwereld. Dit gebeurt via de perifere
sensorische en de motorische zenuwvezels en betrokken centrale hersengebieden. Afferente of
aanvoerende zenuwvezels geleiden de sensorische informatie vanuit receptoren in het lichaam naar
de hersenen toe geleiden; van perifeer naar centraal. Efferente of afvoerende vezels geleiden de
motorische informatie van de hersenen naar zogenaamde effectoren (spieren, klieren); van centraal
naar perifeer.
Het onwillekeurige of autonome ZS reguleert de orgaanfuncties die niet direct de relatie van de mens
met de buitenwereld bepalen en zorgt voor de homeostase. Deze functies noemen we vegetatieve
functies, zoals de functies van de bloedsomloop, de ademhalings-, spijsverterings- en
uitscheidingsorganen en de stofwisseling. Het autonoom ZS wordt onderverdeeld in het ortho- en
parasympatisch ZS.
, 7
DE ANATOMIE VAN HET ZENUWSTELSEL
Microscopische anatomie
CELLEN VAN HET ZS
Het zenuwstelsel is opgebouwd uit zenuwweefsel dat net zoals andere organen is opgebouwd uit
specifiek weefsel. Zenuwweefsel bestaat op zijn beurt uit 2 soorten cellen: neuronen (zenuwcellen) en
gliacellen (steuncellen of neurogliacellen).
Neuronen dienen voor het overbrengen van prikkels. Gliacellen ondersteunen de neuronen door
middel van het aanvoeren van voedingstoffen en afvoeren van afvalstoffen.
Alle zenuwcellen bestaan uit cellen met een cellichaam en verschillende uitlopers. Een ander kenmerk
is dat rijpe zenuwcellen zich niet kunnen delen.
Neuronen
Neuronen of zenuwcellen zijn verantwoordelijk voor de signaaloverdracht in het (centraal en perifeer)
zenuwstelsel; ze vangen prikkels op en geleiden de prikkels verder. Via de neuronen worden impulsen
over een zekere afstand in het lichaam voort geleid. Sommige neuronen vangen prikkels uit de
buitenwereld op en brengen die over naar het centrale zenuwstelsel. In het centrale zenuwstelsel
(hersenen en ruggenmerg) zelf bevindt zich het grootste deel van de neuronen (we hebben er in totaal
ongeveer 100 miljard). Andere zenuwcellen zorgen weer voor de voortgeleiding van prikkels vanuit het
centrale zenuwstelsel naar organen en spieren in het gehele lichaam. Neuronen vormen dus een
uitgebreid netwerk van verbindingen tussen weefsels waar prikkels worden opgevangen en weefsels
waar impulsen tot een reactie leiden.
Een neuron bestaat uit een cellichaam en 2 soorten uitlopers: 1 axon en meerdere dendrieten.
Het cellichaam bevat de celkern. De meeste cellichamen liggen in het centrale zenuwstelsel, behalve
van de sensibele neuronen en van de zenuwcellen van het autonome zenuwstelsel (zie verder).
De dendrieten ontvangen signalen en sturen deze info door naar het cellichaam. Ze zijn a.h.w. de
‘voelsprieten’ van het neuron. Ze zijn kort en de meeste neuronen hebben meerdere, sterk vertakte
dendrieten. Niet elke prikkel die de dendriet ontvangt is krachtig genoeg om het cellichaam te
bereiken. Vaak is een aantal impulsen nodig voordat de prikkel het cellichaam bereikt en dit tot
ontlading brengt.
Per neuron is maar 1 axon aanwezig. Het axon geleidt de prikkel van het cellichaam weg en draagt de
prikkel via de synaps over op een volgende cel. Via het axon wordt de impuls dus overgedragen naar
bijvoorbeeld een volgend neuron. Maar die volgende cel kan ook het ‘einddoel’ zijn zoals een
spiervezel: in dat geval is het axon erg lang. De volgende cel kan ook een schakelneuron zijn: deze
schakelcel neemt de prikkel over en geleidt deze weer naar een volgende cel, totdat het eindstation is
bereikt.
De geleiding over dendrieten en axonen verloopt via elektrische impulsen agv een
membraanpotentiaal. De geleiding tussen verschillende zenuwcellen of tussen een axon en het
‘eindstation’ verloopt via neurotransmitters. We komen hierop terug bij de bespreking van de
impulsgeleiding.
Neuronen staan via hun uitlopers in verbinding met elkaar, waardoor ze een samenhangend geheel
vormen. Op deze manier is impulsoverdracht over het gehele lichaam mogelijk.
Een synaps is de plaats waar een neuron in verbinding staat met een ander neuron of met zijn
einddoel (bv de motorische eindplaat op een spiercel of thv een kliercel). Zenuwcellen zijn nauw met
elkaar verbonden en binnen het zenuwstelsel zijn er dan ook zeer veel van dergelijke synapsen. We
gaan hier in detail op in onder ‘prikkelgeleiding in het zenuwstelsel’.
Deel 2
Inhoudsopgave
DE ANATOMIE VAN HET ZENUWSTELSEL...............................................................................................7
Microscopische anatomie...................................................................................................................7
CELLEN VAN HET ZS........................................................................................................................7
Neuronen........................................................................................................................................7
Myelineschede...............................................................................................................................8
Steuncellen.....................................................................................................................................8
Macroscopische anatomie..................................................................................................................9
CEREBRUM.....................................................................................................................................9
Functies van cortex cerebri...........................................................................................................10
De 4 hersenkwabben....................................................................................................................11
Primair motorische cortex............................................................................................................12
De primair sensibele cortex..........................................................................................................12
Prefrontale cortex (PFC)...............................................................................................................13
Primair visuele cortex...................................................................................................................13
De primair auditieve cortex..........................................................................................................13
Limbisch systeem..........................................................................................................................14
Basale ganglia...............................................................................................................................14
Corticale functies..........................................................................................................................14
Bloedvoorziening van de hersenen...................................................................................................15
ARTERIËN......................................................................................................................................15
VENEN...........................................................................................................................................15
BLOEDHERSENBARRIERE...............................................................................................................16
DIENCEPHALON OF TUSSENHERSENEN:.......................................................................................16
, 1
Hypothalamus...............................................................................................................................17
Hormonale regulatie door hypothalamus:....................................................................................17
Eetlustregulatie door de hypothalamus:.......................................................................................17
Epithalamus......................................................................................................................................18
TRUNCUS CEREBRI OF HERSENSTAM:...............................................................................................18
Mesencephalon............................................................................................................................18
Pons..............................................................................................................................................19
Medulla oblongata (verlengde merg)...........................................................................................19
CEREBELLUM....................................................................................................................................20
HERSENVLIEZEN (MENINGEN)..........................................................................................................21
De dura mater (hard hersenvlies).................................................................................................21
De arachnoidea mater (spinnenwebvlies)....................................................................................21
De pia mater (zacht hersenvlies)..................................................................................................21
VENTRIKELS EN LIQUOR CEREBRALOSPINALIS..................................................................................22
De ventrikels.................................................................................................................................22
Liquor cerebrospinalis..................................................................................................................22
Onderzoek van liquor cerebrospinalis..........................................................................................23
RUGGENMERG..................................................................................................................................24
Bouw.............................................................................................................................................25
Reflexen........................................................................................................................................25
Autonoom zenuwstelsel...................................................................................................................26
DE BOUW VAN HET SYMPATISCH ZENUWSTELSEL...............................................................................27
DE BOUW VAN HET PARASYMPATHISCH ZENUWSTELSEL....................................................................28
Macroscopische anatomie – PERIFEER ZS.............................................................................................29
CRANIALE ZENUWEN........................................................................................................................29
SPINALE ZENUWEN.......................................................................................................................31
PERIFERE ZENUWEN.....................................................................................................................32
FYSIOLOGISCHE INDELING VAN HET ZENUWSTELSEL...........................................................................34
, 2
ELEKTRISCHE IMPULSGELEIDING......................................................................................................34
CHEMISCHE IMPULSGELEIDING........................................................................................................34
ENDOCRIEN STELSEL.............................................................................................................................36
WAT ZIJN HORMONEN?....................................................................................................................36
DE WERKING VAN HORMONEN........................................................................................................37
REGULERING VAN DE AFSCHEIDING VAN HORMONEN....................................................................37
WATEROPLOSBARE EN NIET-WATEROPLOSBARE HORMONEN........................................................38
HYPOTHALAME-HYPOFYSAIRE AS.....................................................................................................39
HYPOTHALAMUS..........................................................................................................................39
Wat doet de hypothalamus?........................................................................................................39
Hoe werkt de hypothalamus?.......................................................................................................39
HYPOFYSE.....................................................................................................................................40
AANDOENINGEN VAN DE HYPOFYSE............................................................................................47
SCHILDKLIER – GLANDULA THYROIDEA............................................................................................48
SCHILDKLIERHORMONEN T3 EN T4..............................................................................................48
CALCITONINE................................................................................................................................49
WERKING VAN SCHILDKLIERHORMONEN.....................................................................................49
BIJSCHILDKLIEREN.............................................................................................................................51
BIJNIEREN.........................................................................................................................................52
BIJNIERSCHORS.............................................................................................................................52
BIJNIERMERG....................................................................................................................................56
ADRENALINE.................................................................................................................................56
NORADRENALINE..........................................................................................................................56
GONADEN.........................................................................................................................................57
VROUWELIJKE GESLACHTSHORMONEN........................................................................................57
MANNELIJKE GESLACHTSHORMONEN..........................................................................................59
WEEFSELHORMONEN.......................................................................................................................61
LOCOMOTORISCH STELSEL...................................................................................................................62
, 3
SOORTEN BEENDEREN......................................................................................................................65
ONTWIKKELING VAN HET BOT..........................................................................................................66
DIRECTE EN INDIRECTE BOTVORMING.........................................................................................66
FRACTUURGENEZING....................................................................................................................66
BOTBALANS..................................................................................................................................67
BEENVERBINDINGEN........................................................................................................................68
GEWRICHTEN....................................................................................................................................69
BEENDEREN VAN HET HOOFD..........................................................................................................71
HERSENSCHEDEL...........................................................................................................................71
AANGEZICHTSSCHEDEL.................................................................................................................73
BEENDEREN VAN DE ROMP..............................................................................................................75
WERVELKOLOM............................................................................................................................75
BOUW VAN EEN WERVEL.............................................................................................................76
BORSTKAS.....................................................................................................................................78
BEENDEREN EN GEWRICHTEN VAN SCHOUDERGORDEL, ARM EN HAND.........................................80
SCHOUDERGORDEL.......................................................................................................................80
ARM..............................................................................................................................................81
BEENDEREN EN GEWRICHTEN VAN BEEN EN VOET..........................................................................82
SPIERSTELSEL....................................................................................................................................85
SPIEREN EN PEZEN........................................................................................................................85
DE SKELETSPIER............................................................................................................................86
HARTSPIERWEEFSEL EN GLAD SPIERWEEFSEL..................................................................................89
ROMPWANDSPIEREN...................................................................................................................89
SPIEREN VAN DE BUIKWAND........................................................................................................90
EXTREMITEITSSPIEREN..................................................................................................................93
DE HUID................................................................................................................................................97
BOUW VAN DE HUID........................................................................................................................97
Epidermis......................................................................................................................................97
, 4
FUNCTIES VAN DE HUID..................................................................................................................101
HUIDAANHANGSELS.......................................................................................................................102
Klieren van de huid.....................................................................................................................105
ZINTUIGEN..........................................................................................................................................107
Sensoren & PRIKKELS......................................................................................................................107
WAARNEMING VAN prikkels...........................................................................................................108
Soorten prikkels..........................................................................................................................108
Het oor........................................................................................................................................113
Het oog.......................................................................................................................................117
, 5
INLEIDING
Het zenuwstelsel kan worden omschreven als het orgaan dat prikkels uit het lichaam zelf en uit de
buitenwereld opvangt en verwerkt, en dat signalen uitzendt die het lichaam laten functioneren en
bewegen.
Het zenuwstelsel is een orgaan dat zich over het gehele lichaam uitstrekt; het is bij uitstek geschikt
voor snel transport van informatie. Men onderscheidt het centrale zenuwstelsel (CZS) - de compacte
weefselmassa binnen schedel en wervelkolom - en het perifere zenuwstelsel (PZS) dat uit talloze
draadvormige zenuwvezels bestaat. Beide delen bevatten prikkelbare cellen, de neuronen, en
gespecialiseerde gliacellen.
Het zenuwstelsel (ZS) maakt het mogelijk om met onze omgeving te communiceren. Signalen worden
uit onze omgeving opgepikt door het perifeer ZS en d.m.v. elektrische signalen doorgestuurd naar het
centrale ZS waar de informatie wordt verwerkt en onze acties/handelingen worden aangestuurd en
opnieuw doorgegeven aan het perifeer ZS.
Willekeurig gedrag wordt gereguleerd door het willekeurig ZS.
Ook de coördinatie tussen verschillende organen (de werking ervan) deels gereguleerd door het ZS.
Dit gebeurt buiten onze wil en wordt gecoördineerd door het autonoom ZS.
Het zenuwstelsel functioneert voor een groot deel via reflexen; dat wil zeggen: activiteiten die
plaatsvinden als reactie op prikkels zonder dat er bewustwording aan te pas komt.
DE INDELING VAN HET ZENUWSTELSEL
Het zenuwstelsel kan op verschillende manieren worden ingedeeld.
Het zenuwstelsel kan worden ingedeeld op basis van de locatie (anatomie) en op basis van de functie
(fysiologie).
ANATOMISCHE INDELING
Centraal ZS Hersenen Grote hersenen = cerebrum
Middenhersenen = diencephalon
Hersenstam = truncus cerebri
Kleine hersenen = cerebellum
Ruggenmerg = medulla spinalis
Perifeer ZS Craniale zenuwen
Spinale zenuwen = ruggenmergzenuwen
Ganglia
Het centrale zenuwstelsel wordt onderverdeeld in de hersenen en het ruggenmerg. Het bestaat uit de
delen van het zenuwstelsel die centraal liggen en bijna helemaal omringd zijn door bot, ofwel door de
schedel en de wervels.
Het perifere zenuwstelsel bestaat alle delen van het zenuwstelsel die buiten de hersenen en het
ruggenmerg vallen en die perifeer (aan de buitenzijde) liggen. Het perifere ZS wordt niet door bot
omgeven. Perifere zenuwen worden onderverdeeld in hersenzenuwen (craniale zenuwen),
ruggenmergzenuwen (spinale zenuwen).
, 6
FYSIOLOGISCHE INDELING
Het willekeurige ZS reguleert het contact van de mens met de buitenwereld. Dit gebeurt via de perifere
sensorische en de motorische zenuwvezels en betrokken centrale hersengebieden. Afferente of
aanvoerende zenuwvezels geleiden de sensorische informatie vanuit receptoren in het lichaam naar
de hersenen toe geleiden; van perifeer naar centraal. Efferente of afvoerende vezels geleiden de
motorische informatie van de hersenen naar zogenaamde effectoren (spieren, klieren); van centraal
naar perifeer.
Het onwillekeurige of autonome ZS reguleert de orgaanfuncties die niet direct de relatie van de mens
met de buitenwereld bepalen en zorgt voor de homeostase. Deze functies noemen we vegetatieve
functies, zoals de functies van de bloedsomloop, de ademhalings-, spijsverterings- en
uitscheidingsorganen en de stofwisseling. Het autonoom ZS wordt onderverdeeld in het ortho- en
parasympatisch ZS.
, 7
DE ANATOMIE VAN HET ZENUWSTELSEL
Microscopische anatomie
CELLEN VAN HET ZS
Het zenuwstelsel is opgebouwd uit zenuwweefsel dat net zoals andere organen is opgebouwd uit
specifiek weefsel. Zenuwweefsel bestaat op zijn beurt uit 2 soorten cellen: neuronen (zenuwcellen) en
gliacellen (steuncellen of neurogliacellen).
Neuronen dienen voor het overbrengen van prikkels. Gliacellen ondersteunen de neuronen door
middel van het aanvoeren van voedingstoffen en afvoeren van afvalstoffen.
Alle zenuwcellen bestaan uit cellen met een cellichaam en verschillende uitlopers. Een ander kenmerk
is dat rijpe zenuwcellen zich niet kunnen delen.
Neuronen
Neuronen of zenuwcellen zijn verantwoordelijk voor de signaaloverdracht in het (centraal en perifeer)
zenuwstelsel; ze vangen prikkels op en geleiden de prikkels verder. Via de neuronen worden impulsen
over een zekere afstand in het lichaam voort geleid. Sommige neuronen vangen prikkels uit de
buitenwereld op en brengen die over naar het centrale zenuwstelsel. In het centrale zenuwstelsel
(hersenen en ruggenmerg) zelf bevindt zich het grootste deel van de neuronen (we hebben er in totaal
ongeveer 100 miljard). Andere zenuwcellen zorgen weer voor de voortgeleiding van prikkels vanuit het
centrale zenuwstelsel naar organen en spieren in het gehele lichaam. Neuronen vormen dus een
uitgebreid netwerk van verbindingen tussen weefsels waar prikkels worden opgevangen en weefsels
waar impulsen tot een reactie leiden.
Een neuron bestaat uit een cellichaam en 2 soorten uitlopers: 1 axon en meerdere dendrieten.
Het cellichaam bevat de celkern. De meeste cellichamen liggen in het centrale zenuwstelsel, behalve
van de sensibele neuronen en van de zenuwcellen van het autonome zenuwstelsel (zie verder).
De dendrieten ontvangen signalen en sturen deze info door naar het cellichaam. Ze zijn a.h.w. de
‘voelsprieten’ van het neuron. Ze zijn kort en de meeste neuronen hebben meerdere, sterk vertakte
dendrieten. Niet elke prikkel die de dendriet ontvangt is krachtig genoeg om het cellichaam te
bereiken. Vaak is een aantal impulsen nodig voordat de prikkel het cellichaam bereikt en dit tot
ontlading brengt.
Per neuron is maar 1 axon aanwezig. Het axon geleidt de prikkel van het cellichaam weg en draagt de
prikkel via de synaps over op een volgende cel. Via het axon wordt de impuls dus overgedragen naar
bijvoorbeeld een volgend neuron. Maar die volgende cel kan ook het ‘einddoel’ zijn zoals een
spiervezel: in dat geval is het axon erg lang. De volgende cel kan ook een schakelneuron zijn: deze
schakelcel neemt de prikkel over en geleidt deze weer naar een volgende cel, totdat het eindstation is
bereikt.
De geleiding over dendrieten en axonen verloopt via elektrische impulsen agv een
membraanpotentiaal. De geleiding tussen verschillende zenuwcellen of tussen een axon en het
‘eindstation’ verloopt via neurotransmitters. We komen hierop terug bij de bespreking van de
impulsgeleiding.
Neuronen staan via hun uitlopers in verbinding met elkaar, waardoor ze een samenhangend geheel
vormen. Op deze manier is impulsoverdracht over het gehele lichaam mogelijk.
Een synaps is de plaats waar een neuron in verbinding staat met een ander neuron of met zijn
einddoel (bv de motorische eindplaat op een spiercel of thv een kliercel). Zenuwcellen zijn nauw met
elkaar verbonden en binnen het zenuwstelsel zijn er dan ook zeer veel van dergelijke synapsen. We
gaan hier in detail op in onder ‘prikkelgeleiding in het zenuwstelsel’.
