INHOUD
Colleges .............................................................................................................................................2
I. Why developmental neuropsychologie ........................................................................................2
II. The brain and its development ....................................................................................................8
III. Nature – Nurture ...................................................................................................................... 16
IV. Nature – Nurture ...................................................................................................................... 23
V. Innate is not innate/medische interventies ............................................................................... 31
VI. ADHD Cause ............................................................................................................................ 38
Longitudinale studie van de effecten van maternale angst en stress tijdens de zwangerschap (Bea
van den Berg et al.) ...................................................................................................................... 38
VII. ADHD Cognitive Research ....................................................................................................... 42
VIII. Conduct disorder ................................................................................................................... 53
IX. Autism ..................................................................................................................................... 56
Artikelen........................................................................................................................................... 66
Children with Functional Motor Limitations: The Effects on Family Strengths (Powerpoint 4) ....... 66
Maternal Rigidity in Infancy and Level of Intelligence at School Age in Children Born Preterm –
Philipa Butcher e.a. (Powerpoint 4) ............................................................................................... 67
Boys with ADHD in Social Interaction With a Nonfamiliar Adult: An Observational Study – Stroes,
Alberts & Van der Meere (Powerpoint 6) ........................................................................................ 68
ADHD Deficit as Measured in Adolescent Boys with a Continuous Performance Task Is Related to
Antenatal Maternal Anxiety – Bea R.H. van der Bergh e.a. (Powerpoint 4) ...................................... 70
Van der Meere, Jaap J. , Börger, Norbert A., Wiersema, Jan R., ADHD: State Regulation and
Motivation (Powerpoint 7) ............................................................................................................. 71
Cognitive flexibility in adults with high functioning autism (Powerpoint 8) .................................... 73
Boek ................................................................................................................................................. 75
Anderson, V., Northam, E., & Wrennall, J. (2018). Developmental neuropsychology. A clinical
approach. Second edition. Routledge, London en New York. ISBN: 9781848722026 ...................... 75
Part 1: Defining the Neurodevelopmental Dimension ................................................................ 75
Part 2: Childhood Brain Disorders ............................................................................................. 77
, 2
COLLEGES
I. WHY DEVELOPMENTAL NEUROPSYCHOLOGIE
WHY A DEVELOPMENTAL PERSPECTIVE?
Belangrijke onderscheid
TENTAMENSTOF
• Ontwikkelingsstoornis (developmental disorders): onbekende oorzaak.
o Vroeg in de kindertijd ontdekt, vroege interventie vereist om de bijbehorende tekorten te
minimaliseren en de ontwikkeling van niet-aangetaste functies te beschermen.
• Verkregen stoornissen (acquired disorders): bekende oorzaak.
o Verschillende oorzaken, maar wel bekend.
Een interventie is mede bedoeld om meerdere problematiek in de toekomst te voorkomen.
• Kinderhersenen verschillen van die van volwassenen.
o Verschillende gevolgen voor herstel:
▪ Kinderhersenen ontwikkelen/maturireren zich snel → wanneer het jou voorbestemd is om
TENTAMENSTOF
beschadiging aan de hersenen te ervaren, doe dit dan al vroeg in je leven: wegens meer
plasticiteit – Kennard-principe (plasticity – Kennard Principle).
▪ In tegendeel: hoe jonger, hoe kwetsbaarder (vulnerability).
• Diagnose verschilt tussen kinderen en volwassenen en ook niet simpel bij jonge kinderen.
• Het gedragsrepertoire van een kind verandert voortdurend, waardoor het moeilijk is vast te stellen
wanneer een proces disfunctioneel is.
o Gedrag dat op de ene leeftijd als 'normaal' wordt beschouwd, wordt op een andere leeftijd als
afwijkend (deviant) beschouwd, bijvoorbeeld taal of zelfregulatie.
o Hetzelfde waarneembare gedrag kan op verschillende leeftijden door verschillende
onderliggende mechanismen worden gemedieerd → stoornissen zijn niet direct zichtbaar.
o Niet alle gedragingen zijn voldoende ontwikkeld om op alle leeftijden direct meetbaar te zijn,
bijvoorbeeld cognitie bij baby's.
• De prognose voor de ontwikkeling op lange termijn is minder duidelijk om neurologische of
anatomische redenen.
TENTAMENSTOF
o Positieve gevolgen van plasticiteit: er is een kwetsuur en dat zou kunnen betekenen dat een
bepaalde stofmateriaal aangedaan is, maar dat herstelt zich.
o Negatieve gevolgen van plasticiteit: "crowding": dat als er een bepaald stofmateriaal aangedaan
is, en het zich niet herstelt, maar je hersenen de andere kant op gaan in het herstel. Het gaat
tegen je in.
o Crowding: dat de linker hemisfeer is aangedaan en ook dat de kwetsuur feitelijk blijft, en de
rechter hemisfeer neemt het over van de linker hemisfeer. Het wordt daarmee te druk en
functies voor het ongeval worden een mate van vallaters. Het lijkt op een voordeel (neemt de
functie over), maar het mondt tegelijkertijd uit in een nadeel; dat de andere functies
gecompliceerd worden voorbeeld van plasticiteit.
• Grotere kwetsbaarheid
• Om functionele of gedragsmatige redenen.
o Positief: gedragscompensatie.
o Negatief: "growing into deficit".
▪ Voorbeeld: kind van 1.5 jaar met hersenletsel, dit wordt eerst nog niet gezien want het kind
kon voor het letsel niet lopen. Maar later in de ontwikkeling begint dit wel op te vallen (kind
gaat niet lopen).
▪ Komt vaker voor bij kinderen dan bij volwassenen.
, 3
VOORBEELD VAN ‘’CROWDING’’
• Meisje, 7 jaar, laesie in de linker frontotemporale hemisfeer.
• De rechter hemisfeer zal de taalfuncties overnemen.
• De rechter hemisfeer raakt dus overbelast,
• d.w.z. visueel-perceptieve problemen zijn te verwachten.
IQ OP 7-JARIGE LEEFTIJD EN 7 JAAR LATER
Geen specifiek visueel verwerkingstekort IQ-profiel laat nu het verwachte visuele verwerkingstekort zien
Conclusie: de crowding-verschijnselen maken het opbouwen van de prognose bij kinderen moeilijker dan
bij volwassenen.
VOORBEELD – TBI: KINDEREN VS VOLWASSENEN
• Dosis-responsrelatie: ; hoe hoger de dosering, hoe hoger de snelheid, hoe hoger de respons, hoe
erger de hersenen daarop reageren (geen verschil tussen kinderen en volwassenen).
• Dosis-responsrelatie hetzelfde (meer cerebrale pathologie leidt tot grotere beperkingen), echter:
• Gevolgen specifiek voor volwassenen; omdat alles in kaart is gebracht, waardoor de effecten minder
specifiek zijn.
• Gevolgen wereldwijd voor kinderen; omdat gebieden in de hersenen van kinderen nog aan het
ontwikkelen zijn. De ontwikkeling gaat van achter naar voren.
• Herstelpatronen verschillen ten gunste van de meer volwassen hersenen (zie afbeelding onder).
• Onderstaande opmerking is in strijd met het Kennard-principe; hoe ouder hoe groter het herstel.
Figuur 1: Leeftijd van hersenletsel en prestatie-IQ
TRAUMATISCH HERSENLETSEL: KINDEREN VS VOLWASSENEN
• Variabelere uitkomst vergeleken met volwassenen
• Bij volwassenen directe gevolgen
• Bij kinderen is er een voortdurende interactie cumulatieve en vaak globale disfunctie en tekorten
ontstaan vaak later in het leven (‘’growing into deficit’’).
, 4
IN HET KORT: LONGITUDINAAL ONDERZOEK BIJ TBI (TRAUMATIC BRAIN INJURY)
• Herstel bij kinderen is afhankelijk van:
o Aard/type en ernst van het letsel
o Premorbide vaardigheden
o Ontwikkelingsniveau ten tijde van het letsel
o Tijd sinds het letsel
o Stabiliteit van het gezin en de SES
KLINISCHE VS EXPERIMENTELE NEUROPSYCHOLOGIE
• Klinische neuropsychologie: meet vaardigheden bij het individuele kind om interventies te
verbeteren. Het belang hiervan is om het type interventie aan te scherpen.
• Theoretische neuropsychologie: is modelgedreven om de relaties tussen hersenen en gedrag te
onderzoeken. Dit onderzoek kan bijdragen aan de klinische kant.
KLINISCHE ASSESSMENT METHODEN
• Vragenlijsten (ingevuld door opvoeders van het kind; in sommige gevallen het kind zelf) en
observaties.
• Gestandaardiseerde tests met papier en potlood (WCST, WISC, NEPSY) om de vaardigheden van het
individuele kind te meten (noodzakelijk voor schoolkeuze – therapie, enz.).
• Voor onderzoeksdoeleinden zijn tests niet specifiek (= dat een kind via de klinische test eenzelfde
score laten zien, omdat de kinderen hetzelfde profiel kunnen laten zien is het niet specifiek).
o Ze vergelijken de scores van het kind met de norm (hoge sensitiviteit).
o Ze zijn niet goed in het maken van onderscheid tussen patiëntenpopulaties (lage specificiteit).
o (Klinische) testen meten het eindproduct van cognitie, niet de mechanismen erachter. De
standpunt die het brein neemt om tot een antwoord te komen.
GENERATIES VAN COGNITIEVE EXPERIMENTELE TESTS
• Reactietijdonderzoek (Reaction time tests): mensen moeten naar een beeldscherm kijken,
aanvankelijk van de stimulus op een linker- of rechterknop klikken. De fouten/spreiding van de
reacties kunnen inzicht bieden.
• EEG: Evoked Response Potentials: mogelijkheden om de reactietijden te voorzien. Dus als mensen
beslissingen nemen/reactietijden geven.
• F(MRI)
GEBIEDEN VAN INTERESSE
Figuur 2: Mirsky's model van aandacht (Mirsky's model of attention)
Colleges .............................................................................................................................................2
I. Why developmental neuropsychologie ........................................................................................2
II. The brain and its development ....................................................................................................8
III. Nature – Nurture ...................................................................................................................... 16
IV. Nature – Nurture ...................................................................................................................... 23
V. Innate is not innate/medische interventies ............................................................................... 31
VI. ADHD Cause ............................................................................................................................ 38
Longitudinale studie van de effecten van maternale angst en stress tijdens de zwangerschap (Bea
van den Berg et al.) ...................................................................................................................... 38
VII. ADHD Cognitive Research ....................................................................................................... 42
VIII. Conduct disorder ................................................................................................................... 53
IX. Autism ..................................................................................................................................... 56
Artikelen........................................................................................................................................... 66
Children with Functional Motor Limitations: The Effects on Family Strengths (Powerpoint 4) ....... 66
Maternal Rigidity in Infancy and Level of Intelligence at School Age in Children Born Preterm –
Philipa Butcher e.a. (Powerpoint 4) ............................................................................................... 67
Boys with ADHD in Social Interaction With a Nonfamiliar Adult: An Observational Study – Stroes,
Alberts & Van der Meere (Powerpoint 6) ........................................................................................ 68
ADHD Deficit as Measured in Adolescent Boys with a Continuous Performance Task Is Related to
Antenatal Maternal Anxiety – Bea R.H. van der Bergh e.a. (Powerpoint 4) ...................................... 70
Van der Meere, Jaap J. , Börger, Norbert A., Wiersema, Jan R., ADHD: State Regulation and
Motivation (Powerpoint 7) ............................................................................................................. 71
Cognitive flexibility in adults with high functioning autism (Powerpoint 8) .................................... 73
Boek ................................................................................................................................................. 75
Anderson, V., Northam, E., & Wrennall, J. (2018). Developmental neuropsychology. A clinical
approach. Second edition. Routledge, London en New York. ISBN: 9781848722026 ...................... 75
Part 1: Defining the Neurodevelopmental Dimension ................................................................ 75
Part 2: Childhood Brain Disorders ............................................................................................. 77
, 2
COLLEGES
I. WHY DEVELOPMENTAL NEUROPSYCHOLOGIE
WHY A DEVELOPMENTAL PERSPECTIVE?
Belangrijke onderscheid
TENTAMENSTOF
• Ontwikkelingsstoornis (developmental disorders): onbekende oorzaak.
o Vroeg in de kindertijd ontdekt, vroege interventie vereist om de bijbehorende tekorten te
minimaliseren en de ontwikkeling van niet-aangetaste functies te beschermen.
• Verkregen stoornissen (acquired disorders): bekende oorzaak.
o Verschillende oorzaken, maar wel bekend.
Een interventie is mede bedoeld om meerdere problematiek in de toekomst te voorkomen.
• Kinderhersenen verschillen van die van volwassenen.
o Verschillende gevolgen voor herstel:
▪ Kinderhersenen ontwikkelen/maturireren zich snel → wanneer het jou voorbestemd is om
TENTAMENSTOF
beschadiging aan de hersenen te ervaren, doe dit dan al vroeg in je leven: wegens meer
plasticiteit – Kennard-principe (plasticity – Kennard Principle).
▪ In tegendeel: hoe jonger, hoe kwetsbaarder (vulnerability).
• Diagnose verschilt tussen kinderen en volwassenen en ook niet simpel bij jonge kinderen.
• Het gedragsrepertoire van een kind verandert voortdurend, waardoor het moeilijk is vast te stellen
wanneer een proces disfunctioneel is.
o Gedrag dat op de ene leeftijd als 'normaal' wordt beschouwd, wordt op een andere leeftijd als
afwijkend (deviant) beschouwd, bijvoorbeeld taal of zelfregulatie.
o Hetzelfde waarneembare gedrag kan op verschillende leeftijden door verschillende
onderliggende mechanismen worden gemedieerd → stoornissen zijn niet direct zichtbaar.
o Niet alle gedragingen zijn voldoende ontwikkeld om op alle leeftijden direct meetbaar te zijn,
bijvoorbeeld cognitie bij baby's.
• De prognose voor de ontwikkeling op lange termijn is minder duidelijk om neurologische of
anatomische redenen.
TENTAMENSTOF
o Positieve gevolgen van plasticiteit: er is een kwetsuur en dat zou kunnen betekenen dat een
bepaalde stofmateriaal aangedaan is, maar dat herstelt zich.
o Negatieve gevolgen van plasticiteit: "crowding": dat als er een bepaald stofmateriaal aangedaan
is, en het zich niet herstelt, maar je hersenen de andere kant op gaan in het herstel. Het gaat
tegen je in.
o Crowding: dat de linker hemisfeer is aangedaan en ook dat de kwetsuur feitelijk blijft, en de
rechter hemisfeer neemt het over van de linker hemisfeer. Het wordt daarmee te druk en
functies voor het ongeval worden een mate van vallaters. Het lijkt op een voordeel (neemt de
functie over), maar het mondt tegelijkertijd uit in een nadeel; dat de andere functies
gecompliceerd worden voorbeeld van plasticiteit.
• Grotere kwetsbaarheid
• Om functionele of gedragsmatige redenen.
o Positief: gedragscompensatie.
o Negatief: "growing into deficit".
▪ Voorbeeld: kind van 1.5 jaar met hersenletsel, dit wordt eerst nog niet gezien want het kind
kon voor het letsel niet lopen. Maar later in de ontwikkeling begint dit wel op te vallen (kind
gaat niet lopen).
▪ Komt vaker voor bij kinderen dan bij volwassenen.
, 3
VOORBEELD VAN ‘’CROWDING’’
• Meisje, 7 jaar, laesie in de linker frontotemporale hemisfeer.
• De rechter hemisfeer zal de taalfuncties overnemen.
• De rechter hemisfeer raakt dus overbelast,
• d.w.z. visueel-perceptieve problemen zijn te verwachten.
IQ OP 7-JARIGE LEEFTIJD EN 7 JAAR LATER
Geen specifiek visueel verwerkingstekort IQ-profiel laat nu het verwachte visuele verwerkingstekort zien
Conclusie: de crowding-verschijnselen maken het opbouwen van de prognose bij kinderen moeilijker dan
bij volwassenen.
VOORBEELD – TBI: KINDEREN VS VOLWASSENEN
• Dosis-responsrelatie: ; hoe hoger de dosering, hoe hoger de snelheid, hoe hoger de respons, hoe
erger de hersenen daarop reageren (geen verschil tussen kinderen en volwassenen).
• Dosis-responsrelatie hetzelfde (meer cerebrale pathologie leidt tot grotere beperkingen), echter:
• Gevolgen specifiek voor volwassenen; omdat alles in kaart is gebracht, waardoor de effecten minder
specifiek zijn.
• Gevolgen wereldwijd voor kinderen; omdat gebieden in de hersenen van kinderen nog aan het
ontwikkelen zijn. De ontwikkeling gaat van achter naar voren.
• Herstelpatronen verschillen ten gunste van de meer volwassen hersenen (zie afbeelding onder).
• Onderstaande opmerking is in strijd met het Kennard-principe; hoe ouder hoe groter het herstel.
Figuur 1: Leeftijd van hersenletsel en prestatie-IQ
TRAUMATISCH HERSENLETSEL: KINDEREN VS VOLWASSENEN
• Variabelere uitkomst vergeleken met volwassenen
• Bij volwassenen directe gevolgen
• Bij kinderen is er een voortdurende interactie cumulatieve en vaak globale disfunctie en tekorten
ontstaan vaak later in het leven (‘’growing into deficit’’).
, 4
IN HET KORT: LONGITUDINAAL ONDERZOEK BIJ TBI (TRAUMATIC BRAIN INJURY)
• Herstel bij kinderen is afhankelijk van:
o Aard/type en ernst van het letsel
o Premorbide vaardigheden
o Ontwikkelingsniveau ten tijde van het letsel
o Tijd sinds het letsel
o Stabiliteit van het gezin en de SES
KLINISCHE VS EXPERIMENTELE NEUROPSYCHOLOGIE
• Klinische neuropsychologie: meet vaardigheden bij het individuele kind om interventies te
verbeteren. Het belang hiervan is om het type interventie aan te scherpen.
• Theoretische neuropsychologie: is modelgedreven om de relaties tussen hersenen en gedrag te
onderzoeken. Dit onderzoek kan bijdragen aan de klinische kant.
KLINISCHE ASSESSMENT METHODEN
• Vragenlijsten (ingevuld door opvoeders van het kind; in sommige gevallen het kind zelf) en
observaties.
• Gestandaardiseerde tests met papier en potlood (WCST, WISC, NEPSY) om de vaardigheden van het
individuele kind te meten (noodzakelijk voor schoolkeuze – therapie, enz.).
• Voor onderzoeksdoeleinden zijn tests niet specifiek (= dat een kind via de klinische test eenzelfde
score laten zien, omdat de kinderen hetzelfde profiel kunnen laten zien is het niet specifiek).
o Ze vergelijken de scores van het kind met de norm (hoge sensitiviteit).
o Ze zijn niet goed in het maken van onderscheid tussen patiëntenpopulaties (lage specificiteit).
o (Klinische) testen meten het eindproduct van cognitie, niet de mechanismen erachter. De
standpunt die het brein neemt om tot een antwoord te komen.
GENERATIES VAN COGNITIEVE EXPERIMENTELE TESTS
• Reactietijdonderzoek (Reaction time tests): mensen moeten naar een beeldscherm kijken,
aanvankelijk van de stimulus op een linker- of rechterknop klikken. De fouten/spreiding van de
reacties kunnen inzicht bieden.
• EEG: Evoked Response Potentials: mogelijkheden om de reactietijden te voorzien. Dus als mensen
beslissingen nemen/reactietijden geven.
• F(MRI)
GEBIEDEN VAN INTERESSE
Figuur 2: Mirsky's model van aandacht (Mirsky's model of attention)
