Meesterschap C
Deel 1: Doelgericht werken
0. Inhou d en inleiding
Een effectieve leerkracht is…
- Geeft aan elk kind gelijke kansen door te differentiëren en de doelen na te streven
- Een persoon die op voorhand de doelen bepaald en effectief nastreeft
- Evalueert wanneer de doelen bereikt zijn
- De doelen hangen samen met de componenten van het didactisch model
1. Het didactisch m odel
Doelgericht werken hangt samen met het didactisch handelen (vooral de technische kant van het opstellen van doelen gezien)
Er zijn verschillende soorten doelen:
Eindtermen
Leerplannen
Lesdoelen
!! Ook de doelen hebben betrekking op andere componenten
Welk effect heb ik op doelen?
Hoe kunnen doelen sturing bieden aan de andere componenten?
Efficiënt: op een zo kort mogelijke manier, zonder tijdsverlies
Effectief: het weldegelijk bereiken van de doelen
Alle leerlingen: iedereen heeft een eigen eindmeet, andere doelen
2. Doelstellingen: ler en, geen vr ijblijvende aangelegenheid!
2.1. Taxonomie van Bloom: algemeen
Taxonomie = een methode om zaken in de delen met als doel ideeën en materiaal universeel te kunnen delen
Doel? Niet enkel eenvoudige doelen nastrreven, maar ook de complexere doelen
De taxonomie van Bloom:
Lesdoelen ordenen volgens niveau (van makkelijk naar moeilijk)
Inzicht in de opbouw van de doelen
Eenzijdigheid in doelen opmerken
Een lesdoel heeft een gedragsniveau & een inhoudsniveau, er bestaan 3 domeinen in leerdoelen op gedragsniveau:
- Cognitief domein
- Dynamisch-affectief domein
- Psychomotorisch domein
!! Gedragsniveaus op cognitief domein (Bloom) =>
Mogelijke vragen binnen de gedragsniveaus:
1. Herinneren (zes denkniveaus opsommen)
2. Begrijpen (doelstelling linken aan denkniveau)
3. Toepassen (waarom het doelgericht lesgeven kan
bevorderen)
4. Analyseren (vergelijken met taxonomie van De Block)
5. Evalueren (verplicht onderdeel van opleiding?)
6. Creëren (zelf een taxonomie opstellen)
Daarnaast zijn er 4 soorten inhoudelijke kennis:
- Feitelijke kennis
(verwoorden wanneer BE onafhankelijk werd in 1830)
- Conceptuele kennis
(verwoorden dat de temperatuur beïnvloed wordt door de nabijheid van de zee)
- Procedures of procedurele kennis
(een kompas kunnen gebruiken ter oriëntatie)
- Metacognitieve kennis
(nagaan of je voldoende nauwkeurig gewerkt hebt)
!! Samen vormt het dit samenvattend schema:
, Herkennen Interpreteren Uitvoeren Organiseren Checken Produceren
Herinneren Begrijpen Toepassen Analyseren Evalueren Creëren
Termen en Feitelijke
begrippen kennis
Classificatie en Conceptuele
categorieën kennis
Vaardigheden Procedures
en algoritmes
Strategische Metacognitieve
kennis kennis
2.2. Betekenis van de taxonomie i.f.v. doelgerichtheid
- Het doet nadenken over het gedragsniveau
- Daagt de leerlingen uit
- Keuze uit didactische werkvormen
- Geleidelijkheidsprincipe
- Evaluatie
- Vragen stellen
2.3. Doelgericht werken aan leergebied overschrijdende eindtermen en leerplandoelen
Hoofdstuk 1 – didactische werkvormen
1. Een scala aan didactische w er kvor m en
1.1. Wat zijn didactische werkvormen?
Didactische werkvormen zijn het geheel van handelingen van de leerkracht in samenspel met de leerlingen, gericht op het tot
stand brengen van leerervaringen met het oog op het realiseren van vooropgestelde lesdoelen.
=> Gedragsniveau én het inhoudsniveau
1.2. Indeling van didactische werkvormen
We delen de didactische werkvormen in op basis van 2 criteria:
- Is er veel of weinig interactie?
- Is het de leerkracht of de leerling die het communicatieproces domineert?
2. Aanbieden de w er kvorm en
Bij de aanbiedende werkvormen domineert de leerkracht het communicatieproces. De rol van de leerlingen beperkt zich tot actief
luisteren, er is weinig interactie tussen leerkracht en leerling én tussen de leerlingen onderling. => eenrichtingsverkeer
!! Nuance !! Wilt niet zeggen dat de aanbiedende werkvormen minder geschikt zijn omdat leerlingen minder actief zouden
zijn. Leerlingen moeten tijdens het luisteren en verwerken van informatie heel wat activiteit vertonen. Het nut van een werkvorm
wordt bepaald door de manier waarop het effectief en efficiënt de lesdoelen helpt realiseren.
Aanbiedende werkvormen kunnen doelgericht ingezet worden indien:
Nieuwe leerinhouden aanbrengen waar leerlingen weinig voorkennis over hebben
In een korte tijd kennis op een gestructureerde manier overbrengen
Leerlingen wil oriënteren op een bepaald onderwerp of op een bepaalde les
Het samenvatten van leerinhoud/leerstof
Lesdoelen die gericht zijn op lagere niveaus van de taxonomie van Bloom (onthouden en begrijpen)
Richtlijnen geven voor het correct uitvoeren van taken
2.1. Uitleggen
, We spreken van uitleggen als een leerkracht aan een groep leerlingen verbaal informatie doorgeeft waarbij de leerlingen vooral
luisteren en soms aantekeningen maken. Leerkrachten kiezen voor de didactische werkvorm als ze (nieuwe) informatie willen
aanbrengen en daarmee voornamelijk cognitieve doelen willen nastreven.
Het is van belang steeds na te gaan of de verschillende begrippen en relaties die je tijdens het uitleggen gebruikt voldoende
duidelijk zijn, belangrijke didactische principes zijn dus geleidelijkheid en aanschouwelijkheid.
!! Aandachtspunten !! Er zijn 2 aandachtspunten die helpen om de betrokkenheid hoog te houden:
2.1.1. Timing
Uitleggen mag niet lang duren: 10 minuten zuiver uitleggen is lang om naar te luisteren en niet met de gedachten af te
dwalen. Uitlegmomenten horen kort te zijn en moeten afgewisseld worden met interactieve werkvormen.
2.1.2. Non-verbaal gedrag
Om de aandacht te houden, is het nodig dynamisch voor de klas te staan: met ondersteunende mimiek en gebaren,
oogcontact, gevarieerd stemgebruik met klemtoon op belangrijke woorden of relaties, humor, …
Let tijdens het uitleggen op het non-verbale gedrag van de leerlingen, het geeft directe feedback over de betrokkenheid
van de leerlingen => zo weet je wanneer het te lang duurt
2.2. Vertellen
Leerkrachten kiezen voor vertellen om verhalen en eigen belevenissen te vertellen OF gedichten voor te dragen om een levendig
beeld van een onderwerp op te roepen. Bij het vertellen sluit je vaak aan bij de leef- en belevingswereld van de leerlingen.
=> sluit goed aan bij meer dynamisch-affectieve doelen
Het contact tussen leerkracht en leerling is intenser omdat permanent oogcontact mogelijk is, dit maakt het sterker in
vergelijking met het voorlezen van een verhaal. Tijdens het vertellen komen ook bepaalde cognitieve doelen aan bod, een
historisch verhaal over Anne Frank zal de leerlingen enkele feiten bijbrengen.
!! Als je goed kan vertellen, hangen de leerlingen aan je lippen. Op deze manier kleeft de leerinhoud veel sterker.
Enkele tips en tricks:
2.2.1. De juiste sfeer
Luisteren naar een verhaal gaat gemakkelijker in de zichthoek en als leerkracht kan je ook makkelijk oogcontact maken.
2.2.2. Val met de deur in huis
Starten met ‘Ik ga jullie een vertellen over…’ is minder pakkend dan meteen te starten.
2.2.3. Creëer een klankdecor
Maak gebruik van klanknabootsingen, ga voor veel bijvoeglijke naamwoorden, vertel in de tegenwoordige tijd en doe dit
heel expressief. Denk hierbij aan stemgebruik: luid, stil, hoog, laag, …
Ook mimiek en lichaamstaal is belangrijker, hoe levendiger, hoe geïnteresseerder de leerlingen zijn.
2.2.4. Een topverhaal
Kies een verhaal dat aansluit bij de leef- en belevingswereld van de kinderen waardoor identificatie mogelijk is. Zorg ook
voor een opbouw met een climax.
2.3. Demonstreren
Je maakt gebruik van een demonstratie als je iets op een aanschouwelijke manier toont, aantoont of demonstreert. In
tegenstelling tot het uitleggen zullen leerlingen niet enkel luisteren maar ook handelingen observeren.
Je zal deze werkvorm doelgericht inzetten bij lesdoelen waarbij het aanschouwelijk maken van de handeling sneller tot de
gewenste inzichten zal leiden. Het streeft zowel psychomotorische, cognitieve als dynamisch-affectieve doelen.
Cognitief: demonstratie over zinkende en drijvende voorwerpen
Dynamisch-affectief: demonstreren hoe je op een beleefde manier het woord vraagt
Psychomotorisch: demonstratie van een geschreven hoofdletter
!! Op voorhand nadenken over de organisatie zodat je handelingen voor iedereen zichtbaar zijn. Leerlingen die rond een
demonstratietafel staan zien jouw handelingen in spiegelbeeld afhankelijk van hun positie. Afhankelijk van de demonstratie kan
je de leerlingen kijkvragen geven waardoor de leerlingenactiviteit groter wordt.
2.4. Film- en/of audiofragmenten
Het is aanbevolen om na te gaan waarom je dit doet en in welke mate het een meerwaarde biedt. Film- en/of audiofragmenten
zijn effectiever en efficiënter in het bereiken van bepaalde doelen omdat ze erin slagen de werkelijkheid op een levendigere
manier voor te stellen. Het prikkelt meer zintuigen waardoor er completer beeld gevormd word van de werkelijkheid.
Leerlingen zijn (meestal) enthousiast én het zorgt voor voldoende variatie en durf ook beelden en audio te gebruiken waarmee
leerlingen in het dagelijkse leven weinig in contact komen. Kijk- en luisterverhalen zijn ook van belang.
3. Gespr eksvorm en
Deel 1: Doelgericht werken
0. Inhou d en inleiding
Een effectieve leerkracht is…
- Geeft aan elk kind gelijke kansen door te differentiëren en de doelen na te streven
- Een persoon die op voorhand de doelen bepaald en effectief nastreeft
- Evalueert wanneer de doelen bereikt zijn
- De doelen hangen samen met de componenten van het didactisch model
1. Het didactisch m odel
Doelgericht werken hangt samen met het didactisch handelen (vooral de technische kant van het opstellen van doelen gezien)
Er zijn verschillende soorten doelen:
Eindtermen
Leerplannen
Lesdoelen
!! Ook de doelen hebben betrekking op andere componenten
Welk effect heb ik op doelen?
Hoe kunnen doelen sturing bieden aan de andere componenten?
Efficiënt: op een zo kort mogelijke manier, zonder tijdsverlies
Effectief: het weldegelijk bereiken van de doelen
Alle leerlingen: iedereen heeft een eigen eindmeet, andere doelen
2. Doelstellingen: ler en, geen vr ijblijvende aangelegenheid!
2.1. Taxonomie van Bloom: algemeen
Taxonomie = een methode om zaken in de delen met als doel ideeën en materiaal universeel te kunnen delen
Doel? Niet enkel eenvoudige doelen nastrreven, maar ook de complexere doelen
De taxonomie van Bloom:
Lesdoelen ordenen volgens niveau (van makkelijk naar moeilijk)
Inzicht in de opbouw van de doelen
Eenzijdigheid in doelen opmerken
Een lesdoel heeft een gedragsniveau & een inhoudsniveau, er bestaan 3 domeinen in leerdoelen op gedragsniveau:
- Cognitief domein
- Dynamisch-affectief domein
- Psychomotorisch domein
!! Gedragsniveaus op cognitief domein (Bloom) =>
Mogelijke vragen binnen de gedragsniveaus:
1. Herinneren (zes denkniveaus opsommen)
2. Begrijpen (doelstelling linken aan denkniveau)
3. Toepassen (waarom het doelgericht lesgeven kan
bevorderen)
4. Analyseren (vergelijken met taxonomie van De Block)
5. Evalueren (verplicht onderdeel van opleiding?)
6. Creëren (zelf een taxonomie opstellen)
Daarnaast zijn er 4 soorten inhoudelijke kennis:
- Feitelijke kennis
(verwoorden wanneer BE onafhankelijk werd in 1830)
- Conceptuele kennis
(verwoorden dat de temperatuur beïnvloed wordt door de nabijheid van de zee)
- Procedures of procedurele kennis
(een kompas kunnen gebruiken ter oriëntatie)
- Metacognitieve kennis
(nagaan of je voldoende nauwkeurig gewerkt hebt)
!! Samen vormt het dit samenvattend schema:
, Herkennen Interpreteren Uitvoeren Organiseren Checken Produceren
Herinneren Begrijpen Toepassen Analyseren Evalueren Creëren
Termen en Feitelijke
begrippen kennis
Classificatie en Conceptuele
categorieën kennis
Vaardigheden Procedures
en algoritmes
Strategische Metacognitieve
kennis kennis
2.2. Betekenis van de taxonomie i.f.v. doelgerichtheid
- Het doet nadenken over het gedragsniveau
- Daagt de leerlingen uit
- Keuze uit didactische werkvormen
- Geleidelijkheidsprincipe
- Evaluatie
- Vragen stellen
2.3. Doelgericht werken aan leergebied overschrijdende eindtermen en leerplandoelen
Hoofdstuk 1 – didactische werkvormen
1. Een scala aan didactische w er kvor m en
1.1. Wat zijn didactische werkvormen?
Didactische werkvormen zijn het geheel van handelingen van de leerkracht in samenspel met de leerlingen, gericht op het tot
stand brengen van leerervaringen met het oog op het realiseren van vooropgestelde lesdoelen.
=> Gedragsniveau én het inhoudsniveau
1.2. Indeling van didactische werkvormen
We delen de didactische werkvormen in op basis van 2 criteria:
- Is er veel of weinig interactie?
- Is het de leerkracht of de leerling die het communicatieproces domineert?
2. Aanbieden de w er kvorm en
Bij de aanbiedende werkvormen domineert de leerkracht het communicatieproces. De rol van de leerlingen beperkt zich tot actief
luisteren, er is weinig interactie tussen leerkracht en leerling én tussen de leerlingen onderling. => eenrichtingsverkeer
!! Nuance !! Wilt niet zeggen dat de aanbiedende werkvormen minder geschikt zijn omdat leerlingen minder actief zouden
zijn. Leerlingen moeten tijdens het luisteren en verwerken van informatie heel wat activiteit vertonen. Het nut van een werkvorm
wordt bepaald door de manier waarop het effectief en efficiënt de lesdoelen helpt realiseren.
Aanbiedende werkvormen kunnen doelgericht ingezet worden indien:
Nieuwe leerinhouden aanbrengen waar leerlingen weinig voorkennis over hebben
In een korte tijd kennis op een gestructureerde manier overbrengen
Leerlingen wil oriënteren op een bepaald onderwerp of op een bepaalde les
Het samenvatten van leerinhoud/leerstof
Lesdoelen die gericht zijn op lagere niveaus van de taxonomie van Bloom (onthouden en begrijpen)
Richtlijnen geven voor het correct uitvoeren van taken
2.1. Uitleggen
, We spreken van uitleggen als een leerkracht aan een groep leerlingen verbaal informatie doorgeeft waarbij de leerlingen vooral
luisteren en soms aantekeningen maken. Leerkrachten kiezen voor de didactische werkvorm als ze (nieuwe) informatie willen
aanbrengen en daarmee voornamelijk cognitieve doelen willen nastreven.
Het is van belang steeds na te gaan of de verschillende begrippen en relaties die je tijdens het uitleggen gebruikt voldoende
duidelijk zijn, belangrijke didactische principes zijn dus geleidelijkheid en aanschouwelijkheid.
!! Aandachtspunten !! Er zijn 2 aandachtspunten die helpen om de betrokkenheid hoog te houden:
2.1.1. Timing
Uitleggen mag niet lang duren: 10 minuten zuiver uitleggen is lang om naar te luisteren en niet met de gedachten af te
dwalen. Uitlegmomenten horen kort te zijn en moeten afgewisseld worden met interactieve werkvormen.
2.1.2. Non-verbaal gedrag
Om de aandacht te houden, is het nodig dynamisch voor de klas te staan: met ondersteunende mimiek en gebaren,
oogcontact, gevarieerd stemgebruik met klemtoon op belangrijke woorden of relaties, humor, …
Let tijdens het uitleggen op het non-verbale gedrag van de leerlingen, het geeft directe feedback over de betrokkenheid
van de leerlingen => zo weet je wanneer het te lang duurt
2.2. Vertellen
Leerkrachten kiezen voor vertellen om verhalen en eigen belevenissen te vertellen OF gedichten voor te dragen om een levendig
beeld van een onderwerp op te roepen. Bij het vertellen sluit je vaak aan bij de leef- en belevingswereld van de leerlingen.
=> sluit goed aan bij meer dynamisch-affectieve doelen
Het contact tussen leerkracht en leerling is intenser omdat permanent oogcontact mogelijk is, dit maakt het sterker in
vergelijking met het voorlezen van een verhaal. Tijdens het vertellen komen ook bepaalde cognitieve doelen aan bod, een
historisch verhaal over Anne Frank zal de leerlingen enkele feiten bijbrengen.
!! Als je goed kan vertellen, hangen de leerlingen aan je lippen. Op deze manier kleeft de leerinhoud veel sterker.
Enkele tips en tricks:
2.2.1. De juiste sfeer
Luisteren naar een verhaal gaat gemakkelijker in de zichthoek en als leerkracht kan je ook makkelijk oogcontact maken.
2.2.2. Val met de deur in huis
Starten met ‘Ik ga jullie een vertellen over…’ is minder pakkend dan meteen te starten.
2.2.3. Creëer een klankdecor
Maak gebruik van klanknabootsingen, ga voor veel bijvoeglijke naamwoorden, vertel in de tegenwoordige tijd en doe dit
heel expressief. Denk hierbij aan stemgebruik: luid, stil, hoog, laag, …
Ook mimiek en lichaamstaal is belangrijker, hoe levendiger, hoe geïnteresseerder de leerlingen zijn.
2.2.4. Een topverhaal
Kies een verhaal dat aansluit bij de leef- en belevingswereld van de kinderen waardoor identificatie mogelijk is. Zorg ook
voor een opbouw met een climax.
2.3. Demonstreren
Je maakt gebruik van een demonstratie als je iets op een aanschouwelijke manier toont, aantoont of demonstreert. In
tegenstelling tot het uitleggen zullen leerlingen niet enkel luisteren maar ook handelingen observeren.
Je zal deze werkvorm doelgericht inzetten bij lesdoelen waarbij het aanschouwelijk maken van de handeling sneller tot de
gewenste inzichten zal leiden. Het streeft zowel psychomotorische, cognitieve als dynamisch-affectieve doelen.
Cognitief: demonstratie over zinkende en drijvende voorwerpen
Dynamisch-affectief: demonstreren hoe je op een beleefde manier het woord vraagt
Psychomotorisch: demonstratie van een geschreven hoofdletter
!! Op voorhand nadenken over de organisatie zodat je handelingen voor iedereen zichtbaar zijn. Leerlingen die rond een
demonstratietafel staan zien jouw handelingen in spiegelbeeld afhankelijk van hun positie. Afhankelijk van de demonstratie kan
je de leerlingen kijkvragen geven waardoor de leerlingenactiviteit groter wordt.
2.4. Film- en/of audiofragmenten
Het is aanbevolen om na te gaan waarom je dit doet en in welke mate het een meerwaarde biedt. Film- en/of audiofragmenten
zijn effectiever en efficiënter in het bereiken van bepaalde doelen omdat ze erin slagen de werkelijkheid op een levendigere
manier voor te stellen. Het prikkelt meer zintuigen waardoor er completer beeld gevormd word van de werkelijkheid.
Leerlingen zijn (meestal) enthousiast én het zorgt voor voldoende variatie en durf ook beelden en audio te gebruiken waarmee
leerlingen in het dagelijkse leven weinig in contact komen. Kijk- en luisterverhalen zijn ook van belang.
3. Gespr eksvorm en
