Cultuurgeschiedenis 2: Het moderne Europa
Inhoud
College 1 Verlichting en ideologie....................................................................................................................................2
De Ruiter (2010) De ideologie van de PVV...................................................................................................................2
De Ruiter (2012) The Speck in Your Brother’s Eye. The Alleged War of Islam Against the West..................................2
College 2 De Franse tijd...................................................................................................................................................2
Blom (2010) Het verdorven genootschap....................................................................................................................2
College 3 Rousseau..........................................................................................................................................................3
Doorman (2015) Rousseau en ik..................................................................................................................................3
College 4 Verlichting, Biedermeier en Romantiek en (nationale) geschiedenis. De historische roman in de 19 e eeuw...5
Van Lennep (1840) De lotgevallen van Ferdinand Huyck. Hoofdstuk 1 t/m 3..............................................................5
Conscience (1838) De leeuw van Vlaanderen. Hoofdstuk 1.........................................................................................6
Van Zonneveld (1987) Bulkboek. Pagina 12 t/m 15.....................................................................................................6
College 5 Moderniteit, Verzuiling....................................................................................................................................7
Bax & de Ruiter (2006) Church and state in The Netherlands. The case of Islam........................................................7
College 6 Visie op de kunst en de literatuur van de Romantiek.......................................................................................8
Von Goethe (1774) The Sorrows of Young Werther. Fragmenten................................................................................8
Poe (1843) The Tell-Tale Heart....................................................................................................................................9
Shelley (1821) A Defence of Poetry. Fragmenten......................................................................................................10
Verschillende Romantische gedichten...........................................................................................................................10
Von Goethe (1782) Erlkönig/Elfenkoning...................................................................................................................10
Von Eichendorff (1835) Mondnacht/Moonlit Night...................................................................................................10
Wordsworth (1807) I wandered lonely as a cloud.....................................................................................................11
Blake (1794) The tiger................................................................................................................................................11
Heine (1824) Lorelei..................................................................................................................................................11
Hölderin (ca. 1800) Da ich ein Knabe war/When I was a boy....................................................................................11
College 7 De Eerste Wereldoorlog.................................................................................................................................11
College 8 Het realisme en het naturalisme in de kunst en de literatuur........................................................................12
Hildebrand (1871) Een oude kennis...........................................................................................................................12
Marcellus Emants (1879) Fanny.................................................................................................................................12
Wolff & Deken (1782) Sara Burgerhart......................................................................................................................12
Kneppelhout (1844) Waanzinnig truken....................................................................................................................13
College 9 Impressionisme, decadentisme en symbolisme in kunst en literatuur...........................................................13
Baudelaire (1857) Les Fleurs du mal..........................................................................................................................13
Gorter - Gedichten.....................................................................................................................................................14
Huysmans (1903) À rebours. Hoofdstuk 5 & 7...........................................................................................................14
College 10 De (historische) avant-garde in kunst en literatuur 1 (futurisme, constructivisme, surrealisme).................15
Paul van Ostaijen.......................................................................................................................................................15
1
, Tzara (1918) Dadamanifest. Historische Avant-garde................................................................................................15
College 11 Max Havelaar en het (post)kolonialisme......................................................................................................15
College 12 De (historische) avant-garde in kunst en literatuur 2 (expressionisme en nieuwe zakelijkheid)..................16
Marsman: gedichten..................................................................................................................................................16
F. Bordewijk (1934) Bint.............................................................................................................................................16
College 1 Verlichting en ideologie
De Ruiter (2010) De ideologie van de PVV
Het boek is een analyse van de ideologie van de Partij voor de Vrijheid onder leiding van Geert Wilders. Het
onderzoekt hoe de PVV op strategische wijze het beeld van de islam en moslims als vijand gebruikt om politieke
steun te vergaren. De Ruiter beschrijft hoe de partij een retoriek hanteert waarin het negatieve wordt gepresenteerd
als positief en vice versa, bijvoorbeeld door de islam als kwaadaardig te bestempelen en de PVV als de verdediger
van vrijheid en veiligheid. De Ruiter betoogt dat de PVV hiermee inspeelt op bestaande angsten en onzekerheden
binnen de samenleving, en zo polariserende politiek bedreven wordt. Het boek biedt een kritische blik op de
retorische en ideologische strategieën van de PVV en hun impact op de Nederlandse politiek en samenleving.
De Ruiter (2012) The Speck in Your Brother’s Eye. The Alleged
War of Islam Against the West
The article examines the widespread notion that Islam is at war with the West. De Ruiter critically analyzes this belief,
arguing that it is largely a product of Western perceptions and fears rather than an actual ideological or military
conflict initiated by the Islamic world. He explores how this narrative has been used to justify political actions and
policies that marginalize Muslim communities and create divisions between cultures. The book challenges readers to
reconsider their views on Islam and the West, urging them to recognize the complexities of global relations and the
dangers of oversimplified, fear-based narratives. De Ruiter emphasizes the importance of dialogue and
understanding in addressing the issues that divide societies.
College 2 De Franse tijd
Blom (2010) Het verdorven genootschap
Blom biedt in dit boek inzicht in de filosofische en politieke ideeën van de Verlichting. Het boek richt zich specifiek op
een groep radicale denkers in het 18e-eeuwse Parijs, die samenkwamen in de salons en cafés om de fundamenten
van religie, moraal en politiek te bevragen en te ondermijnen. Blom focust zich op het werk en de levens van enkele
van deze radicalen, zoals Diderot, Thiry d’Holbach, Rousseau en anderen. Deze denkers verzetten zich tegen de
gevestigde orde en religieuze dogma’s en promootten een seculiere en materialistische wereldbeschouwing. Ze
bepleitten atheïsme, wetenschappelijk denken en vrijheid van meningsuiting, wat destijds als revolutionaire en
gevaarlijke ideeën werden gezien.
Het boek benadrukt hoe deze denkers de weg vrijmaakten voor de moderne democratie en secularisme (= de
overtuiging dat religie en geloof geen invloed mogen uitoefenen op de maatschappij), maar ook hoe hun ideeën vaak
in de schaduw stonden van de bekendere figuren van de Verlichting, zoals Voltaire. Blom schetst een levendig beeld
van het intellectuele leven in het prerevolutionaire Parijs, waar ideeën van vrijheid, gelijkheid en rede aan invloed
wonnen en uiteindelijk leidden tot de Franse revolutie.
De belangrijkste punten die uit het boek naar voren komen:
1. De radicale kant van de Verlichting
Blom richt zich op een groep radicale denkers die vaak in de schaduw staan van bekendere figuren zoals
Voltaire en Rousseau. Deze denkers, zoals Denis Diderot en baron d’Holbach, waren uitgesproken atheïsten
en materialisten. Ze verwierpen niet alleen het christendom, maar ook de fundamenten van elke
2
, georganiseerde religie. Hun ideeën waren veel extremer dan die van de meer gematigde Verlichtingsdenkers,
en Blom benadrukt hun rol in het vormgeven van moderne, seculiere samenlevingen.
2. Salons en sociale netwerken
Het boek belicht de intellectuele kringen waarin deze radicale denkers zich bewogen, met name de salons
van Parijs. Een belangrijk figuur was baron d'Holbach, wiens salon een belangrijk ontmoetingspunt werd voor
intellectuelen, wetenschappers, en filosofen. Hier werden atheïstische en materialistische ideeën besproken
die elders in Europa nog als taboe werden gezien. Deze sociale netwerken speelden een cruciale rol in het
verspreiden van Verlichtingsideeën.
3. Atheïsme en materialisme
Blom gaat diep in op het atheïsme van de radicalen, wat in hun tijd een gevaarlijk en revolutionair standpunt
was. Ze geloofden niet in een goddelijke schepping en zagen de wereld als puur materieel en
wetenschappelijk verklaarbaar. Dit materialisme was een direct aanval op de religieuze dogma's van die tijd.
Vooral Diderot en d’Holbach stonden bekend om hun naturalistische kijk op de wereld, waarin alles
gereduceerd werd tot natuurwetten en de rede.
4. Verzet tegen de autoriteiten
De radicalen zetten zich af tegen de gevestigde machten, zoals de monarchie en de kerk, die zij zagen als
onderdrukkers van het vrije denken. Ze geloofden dat deze instituten hun macht baseerden op irrationele en
religieuze overtuigingen die de vooruitgang van de mensheid belemmerden. Dit verzet tegen religie en
autoriteit maakte hen controversieel en gevaarlijk in de ogen van de machthebbers, maar hun ideeën
hadden een diepgaande invloed op de samenleving.
5. De weg naar de Franse Revolutie
Hoewel de ideeën van de radicalen tijdens hun eigen leven relatief beperkt bleven tot intellectuele kringen,
beschrijft Blom hoe hun denkbeelden een voorbode waren van de Franse Revolutie. De nadruk op gelijkheid,
vrijheid en rationaliteit die zij promootten, vormde de basis voor de revolutionaire bewegingen die later
zouden leiden tot de omverwerping van de monarchie en de oprichting van een republiek.
6. Vergeten geschiedenis
Blom onderstreept hoe de radicale denkers van de Verlichting vaak vergeten of gemarginaliseerd zijn in de
geschiedschrijving. Hun bijdragen worden overschaduwd door de meer gematigde en bekende
Verlichtingsfilosofen. Het boek heeft als doel deze denkers weer in de schijnwerpers te zetten en hun invloed
op de moderne wereld te herwaarderen.
7. Kritiek op moraal en ethiek
Een ander belangrijk punt is hun kritiek op traditionele moraal en ethiek, die zij zagen als religieus
geïnspireerd en daarom irrationeel. De radicalen wilden een nieuwe ethiek op basis van de rede ontwikkelen,
los van religieuze voorschriften. Ze pleitten voor vrijheid van meningsuiting, vrijheid van religie, en
individuele autonomie, waarden die later de basis zouden vormen voor de mensenrechten.
8. Wetenschappelijke wereldbeschouwing
De radicale Verlichtingsdenkers benadrukten een wetenschappelijke benadering van de wereld. Ze zagen de
natuurwetenschappen als de enige betrouwbare manier om de werkelijkheid te begrijpen. Dit stond in schril
contrast met de toen gangbare religieuze en metafysische verklaringen. Deze wetenschappelijke houding was
revolutionair en legde de basis voor het moderne wereldbeeld.
College 3 Rousseau
Doorman (2015) Rousseau en ik
Jean Jacques Rousseau (1712 – 1778):
Filosoof en schrijver met invloeden op de literatuur, pedagogiek en politiek. Ook bekend om zijn bijzondere
persoonlijkheid.
New social contract invloed op de Verklaring van de Rechten van de Mens en Burger (1789) en later op de
Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (1948) en de Franse grondwet (1791).
Leefde ten tijde van de Verlichting, maar was sceptisch jegens kunsten, wetenschappen en de gehele
samenleving en haar cultuur met voorschriften en regels.
3
Inhoud
College 1 Verlichting en ideologie....................................................................................................................................2
De Ruiter (2010) De ideologie van de PVV...................................................................................................................2
De Ruiter (2012) The Speck in Your Brother’s Eye. The Alleged War of Islam Against the West..................................2
College 2 De Franse tijd...................................................................................................................................................2
Blom (2010) Het verdorven genootschap....................................................................................................................2
College 3 Rousseau..........................................................................................................................................................3
Doorman (2015) Rousseau en ik..................................................................................................................................3
College 4 Verlichting, Biedermeier en Romantiek en (nationale) geschiedenis. De historische roman in de 19 e eeuw...5
Van Lennep (1840) De lotgevallen van Ferdinand Huyck. Hoofdstuk 1 t/m 3..............................................................5
Conscience (1838) De leeuw van Vlaanderen. Hoofdstuk 1.........................................................................................6
Van Zonneveld (1987) Bulkboek. Pagina 12 t/m 15.....................................................................................................6
College 5 Moderniteit, Verzuiling....................................................................................................................................7
Bax & de Ruiter (2006) Church and state in The Netherlands. The case of Islam........................................................7
College 6 Visie op de kunst en de literatuur van de Romantiek.......................................................................................8
Von Goethe (1774) The Sorrows of Young Werther. Fragmenten................................................................................8
Poe (1843) The Tell-Tale Heart....................................................................................................................................9
Shelley (1821) A Defence of Poetry. Fragmenten......................................................................................................10
Verschillende Romantische gedichten...........................................................................................................................10
Von Goethe (1782) Erlkönig/Elfenkoning...................................................................................................................10
Von Eichendorff (1835) Mondnacht/Moonlit Night...................................................................................................10
Wordsworth (1807) I wandered lonely as a cloud.....................................................................................................11
Blake (1794) The tiger................................................................................................................................................11
Heine (1824) Lorelei..................................................................................................................................................11
Hölderin (ca. 1800) Da ich ein Knabe war/When I was a boy....................................................................................11
College 7 De Eerste Wereldoorlog.................................................................................................................................11
College 8 Het realisme en het naturalisme in de kunst en de literatuur........................................................................12
Hildebrand (1871) Een oude kennis...........................................................................................................................12
Marcellus Emants (1879) Fanny.................................................................................................................................12
Wolff & Deken (1782) Sara Burgerhart......................................................................................................................12
Kneppelhout (1844) Waanzinnig truken....................................................................................................................13
College 9 Impressionisme, decadentisme en symbolisme in kunst en literatuur...........................................................13
Baudelaire (1857) Les Fleurs du mal..........................................................................................................................13
Gorter - Gedichten.....................................................................................................................................................14
Huysmans (1903) À rebours. Hoofdstuk 5 & 7...........................................................................................................14
College 10 De (historische) avant-garde in kunst en literatuur 1 (futurisme, constructivisme, surrealisme).................15
Paul van Ostaijen.......................................................................................................................................................15
1
, Tzara (1918) Dadamanifest. Historische Avant-garde................................................................................................15
College 11 Max Havelaar en het (post)kolonialisme......................................................................................................15
College 12 De (historische) avant-garde in kunst en literatuur 2 (expressionisme en nieuwe zakelijkheid)..................16
Marsman: gedichten..................................................................................................................................................16
F. Bordewijk (1934) Bint.............................................................................................................................................16
College 1 Verlichting en ideologie
De Ruiter (2010) De ideologie van de PVV
Het boek is een analyse van de ideologie van de Partij voor de Vrijheid onder leiding van Geert Wilders. Het
onderzoekt hoe de PVV op strategische wijze het beeld van de islam en moslims als vijand gebruikt om politieke
steun te vergaren. De Ruiter beschrijft hoe de partij een retoriek hanteert waarin het negatieve wordt gepresenteerd
als positief en vice versa, bijvoorbeeld door de islam als kwaadaardig te bestempelen en de PVV als de verdediger
van vrijheid en veiligheid. De Ruiter betoogt dat de PVV hiermee inspeelt op bestaande angsten en onzekerheden
binnen de samenleving, en zo polariserende politiek bedreven wordt. Het boek biedt een kritische blik op de
retorische en ideologische strategieën van de PVV en hun impact op de Nederlandse politiek en samenleving.
De Ruiter (2012) The Speck in Your Brother’s Eye. The Alleged
War of Islam Against the West
The article examines the widespread notion that Islam is at war with the West. De Ruiter critically analyzes this belief,
arguing that it is largely a product of Western perceptions and fears rather than an actual ideological or military
conflict initiated by the Islamic world. He explores how this narrative has been used to justify political actions and
policies that marginalize Muslim communities and create divisions between cultures. The book challenges readers to
reconsider their views on Islam and the West, urging them to recognize the complexities of global relations and the
dangers of oversimplified, fear-based narratives. De Ruiter emphasizes the importance of dialogue and
understanding in addressing the issues that divide societies.
College 2 De Franse tijd
Blom (2010) Het verdorven genootschap
Blom biedt in dit boek inzicht in de filosofische en politieke ideeën van de Verlichting. Het boek richt zich specifiek op
een groep radicale denkers in het 18e-eeuwse Parijs, die samenkwamen in de salons en cafés om de fundamenten
van religie, moraal en politiek te bevragen en te ondermijnen. Blom focust zich op het werk en de levens van enkele
van deze radicalen, zoals Diderot, Thiry d’Holbach, Rousseau en anderen. Deze denkers verzetten zich tegen de
gevestigde orde en religieuze dogma’s en promootten een seculiere en materialistische wereldbeschouwing. Ze
bepleitten atheïsme, wetenschappelijk denken en vrijheid van meningsuiting, wat destijds als revolutionaire en
gevaarlijke ideeën werden gezien.
Het boek benadrukt hoe deze denkers de weg vrijmaakten voor de moderne democratie en secularisme (= de
overtuiging dat religie en geloof geen invloed mogen uitoefenen op de maatschappij), maar ook hoe hun ideeën vaak
in de schaduw stonden van de bekendere figuren van de Verlichting, zoals Voltaire. Blom schetst een levendig beeld
van het intellectuele leven in het prerevolutionaire Parijs, waar ideeën van vrijheid, gelijkheid en rede aan invloed
wonnen en uiteindelijk leidden tot de Franse revolutie.
De belangrijkste punten die uit het boek naar voren komen:
1. De radicale kant van de Verlichting
Blom richt zich op een groep radicale denkers die vaak in de schaduw staan van bekendere figuren zoals
Voltaire en Rousseau. Deze denkers, zoals Denis Diderot en baron d’Holbach, waren uitgesproken atheïsten
en materialisten. Ze verwierpen niet alleen het christendom, maar ook de fundamenten van elke
2
, georganiseerde religie. Hun ideeën waren veel extremer dan die van de meer gematigde Verlichtingsdenkers,
en Blom benadrukt hun rol in het vormgeven van moderne, seculiere samenlevingen.
2. Salons en sociale netwerken
Het boek belicht de intellectuele kringen waarin deze radicale denkers zich bewogen, met name de salons
van Parijs. Een belangrijk figuur was baron d'Holbach, wiens salon een belangrijk ontmoetingspunt werd voor
intellectuelen, wetenschappers, en filosofen. Hier werden atheïstische en materialistische ideeën besproken
die elders in Europa nog als taboe werden gezien. Deze sociale netwerken speelden een cruciale rol in het
verspreiden van Verlichtingsideeën.
3. Atheïsme en materialisme
Blom gaat diep in op het atheïsme van de radicalen, wat in hun tijd een gevaarlijk en revolutionair standpunt
was. Ze geloofden niet in een goddelijke schepping en zagen de wereld als puur materieel en
wetenschappelijk verklaarbaar. Dit materialisme was een direct aanval op de religieuze dogma's van die tijd.
Vooral Diderot en d’Holbach stonden bekend om hun naturalistische kijk op de wereld, waarin alles
gereduceerd werd tot natuurwetten en de rede.
4. Verzet tegen de autoriteiten
De radicalen zetten zich af tegen de gevestigde machten, zoals de monarchie en de kerk, die zij zagen als
onderdrukkers van het vrije denken. Ze geloofden dat deze instituten hun macht baseerden op irrationele en
religieuze overtuigingen die de vooruitgang van de mensheid belemmerden. Dit verzet tegen religie en
autoriteit maakte hen controversieel en gevaarlijk in de ogen van de machthebbers, maar hun ideeën
hadden een diepgaande invloed op de samenleving.
5. De weg naar de Franse Revolutie
Hoewel de ideeën van de radicalen tijdens hun eigen leven relatief beperkt bleven tot intellectuele kringen,
beschrijft Blom hoe hun denkbeelden een voorbode waren van de Franse Revolutie. De nadruk op gelijkheid,
vrijheid en rationaliteit die zij promootten, vormde de basis voor de revolutionaire bewegingen die later
zouden leiden tot de omverwerping van de monarchie en de oprichting van een republiek.
6. Vergeten geschiedenis
Blom onderstreept hoe de radicale denkers van de Verlichting vaak vergeten of gemarginaliseerd zijn in de
geschiedschrijving. Hun bijdragen worden overschaduwd door de meer gematigde en bekende
Verlichtingsfilosofen. Het boek heeft als doel deze denkers weer in de schijnwerpers te zetten en hun invloed
op de moderne wereld te herwaarderen.
7. Kritiek op moraal en ethiek
Een ander belangrijk punt is hun kritiek op traditionele moraal en ethiek, die zij zagen als religieus
geïnspireerd en daarom irrationeel. De radicalen wilden een nieuwe ethiek op basis van de rede ontwikkelen,
los van religieuze voorschriften. Ze pleitten voor vrijheid van meningsuiting, vrijheid van religie, en
individuele autonomie, waarden die later de basis zouden vormen voor de mensenrechten.
8. Wetenschappelijke wereldbeschouwing
De radicale Verlichtingsdenkers benadrukten een wetenschappelijke benadering van de wereld. Ze zagen de
natuurwetenschappen als de enige betrouwbare manier om de werkelijkheid te begrijpen. Dit stond in schril
contrast met de toen gangbare religieuze en metafysische verklaringen. Deze wetenschappelijke houding was
revolutionair en legde de basis voor het moderne wereldbeeld.
College 3 Rousseau
Doorman (2015) Rousseau en ik
Jean Jacques Rousseau (1712 – 1778):
Filosoof en schrijver met invloeden op de literatuur, pedagogiek en politiek. Ook bekend om zijn bijzondere
persoonlijkheid.
New social contract invloed op de Verklaring van de Rechten van de Mens en Burger (1789) en later op de
Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (1948) en de Franse grondwet (1791).
Leefde ten tijde van de Verlichting, maar was sceptisch jegens kunsten, wetenschappen en de gehele
samenleving en haar cultuur met voorschriften en regels.
3
