Samenvatting FILOSOFIE Prof Buekenhout

SAMENVATING H1 (DEEL 1 WETENSCHAP)

Wat is Filosofie?

o Vraag die moeilijk/niet te beantwoorden valt
o Woordenboek:
 Mening of denkwijze (hoe je denkt)
 Levens-of wereldbeschouwing (van wat je je leven laat afhangen)
 Studie van algemene beginselen (alles in vraag stellen)
o Etymologie (herkomst van woorden)
 Gr. Philein: houden van, verlangen naar
 Gr. Sophia: wijsheid, inzicht
o KUL
 Filosofie als radicaal kritische reflectie  vaak geen finaal antwoord
 Kritisch = oordeel maken
 Reflectie = terugbuigen over iets
 Radicaal = alles in vraag stellen
o Filosofen
 Plato & Aristoteles:
 Verwondering zorgt voor vragen zorgt voor filosofie
 Gr. Archè = beginsel, principe, fundament
 Hegel: « De uil van Minerva begint haar vlucht pas bij het aanbreken
van de avondschemering »  Maakte en beeld over de filosofie
(symbool van kennis, wijsheid en scherpzinnigheid = nacht roofvogel)
 Men kan pas inzicht en kennis krijgen van een gebeurtenis
wanneer het geschiedenis is geworden  als een filosoof
reflecteert over iets moet dat iets afgerond zijn
 Uil van Minerva (Romeins): geen kleur ogen = miss een dag
roofvogel = mag niet = moet bewezen worden vooraleer het
een goed beeld van de filosofie kan zijn
 Uil van Athene (Grieks): steenuil: gele ogen = dag roofvogel =
mag niet want uil is de meester van de nacht
 Mythe van Nyctimene: uil van Minerva is een dag roofvogel
 Theorieën zorgen voor tegen theorieën, …

o De drie aspecten van de Filosofie
o Attitude (oordeel willen vormen over iets anders, door het in vraag te stellen)
 Kritisch denken: zintuigen bedriegen ons soms  niet vertrouwen 
enige zekerheid is dat we bestaan
 Kritiek is niet het einddoel van de filosofie, maar het begin
 Niet alleen de filosofie is kritisch, maar ook de wetenschap
o Methodologie
 Intuïties (spontane gedachten)
 Vanzelfsprekend (kan niet in vraag gesteld worden) VS
spontaan (wel in vraag gesteld)
 Conceptuele analyse

, 
Wat zijn de noodzakelijke en voldoende voorwaarden om iets
te definiëren?  Begrippen afbakenen
 Gedachte-experimenten
 Ons brein is in een vat en de realiteit is dus fake
 De gedachten zijn anders ookal is het resultaat anders
o Domein
 Abstracte en eigenaardige vragen
 Wat voor ons vanzelfsprenkend is, onderzoekt de filosofie (tijd,
getallen)
 Bv. ‘Vertellen de wetenschappen ons hoe de wereld is?’
 Bv. ‘Zijn wij meer dan onze hersenen?’
 Bv. ‘Heeft de natuur een doel?’

o Wetenschap VS Filosofie
o Filosofie kan verwarrend zijn want autoriteiten, tradities, normaliteiten
worden in vraag gesteld

o Filosofie en vooruitgang?
o Thomas Kuhn: incommensurabiliteit = het denken van vandaag is niet beter
dat het denken van vroeger (ook in de wetenschappen is het niet evident)
o Soms ook (oorspronkelijk) vanuit filosofie (onderscheid tussen beide kan niet)
 Isaac Newton (1685) – Philosophiae Naturalis Principia Mathematica
 John Dalton (1810) – A New System of Chemical Philosophy

o Vier deeldomeinen (manier om de vraag te beantwoorden?)
o Metafysica/ontologie (bestaan): zijnsleer: wat betekent het dat iets bestaat?
o Logica (redeneren): wat zijn geldige redeneringen?
o Epistemologie (kan ik zeker zijn): kennisleer: wat is (wetenschappelijke) kennis
o Ethiek (=zedenleer): wat is goed of juist handelen? Als mens?
 Deeldomeinen ook moeilijk te definiëren  ook geen goede manier om
vraag te beantwoorden (wat is filosofie?)

o Wetenschapsfilosofie (bestaat er een ultieme wetenschap?)
o Algemene wetenschapsfilosofie
 Vragen: wetenschap vs. niet-wetenschap? Fundamentele
wetenschap?
 Intrinsieke interesse in wetenschap
o Toegepaste wetenschapsfilosofie
 Vragen: menselijke natuur (biologie)? Aanpassen menselijk genoom
(gentechnologie)?
 (Vaak) instrumentele interesse in wetenschap

o Historische evolutie (wie is er juist?)
o Oudheid: filosofie VS mythologie
o Middeleeuwen: filosofie VS religie
o Moderniteit: filosofie VS wetenschap

, o Twee bewegingen sinds moderniteit:
o Wetenschappers beantwoorden oude filosofische problemen
o Ontstaan nieuwe filosofische problemen: Wetenschappers “enige waarheid is
de waarheid van de wetenschappers” Gevaar: sciëntisme
BESLUIT
Geen finaal antwoord  kracht van blijvende vraag en geen kracht van blijvend antwoord


SAMENVATTING H2

Mechanisering en doelgerichtheid

o Manier van kijken naar de werkelijkheid (wetenschappelijke blik) die doorheen de
geschiedenis grondig is gewijzigd

1) Mechanisering van het Wereldbeeld

Antieke oudheid – middeleeuwen
WETENSCHAPPELIJKE REVOLUTIE  17de eeuw: wijziging in ons denken
Moderniteit

 Verandering in het benaderen van de werkelijkheid: wat veranderde er?
o Wiskunde wordt zeer belangrijk
o Fysici (Galilei, Newton) en filosofen (Descartes, Spinoza, Leibniz)
o Mechanische oorzaken/bewerkstelligde oorzaak (nu)
o Bv: traagheidswet van Galilei (cte snelheid wordt behouden van elk voorwerp
zonder inwerkende krachten)
o Galilei: geeft antwoord op “wat is iets” adhv:
 Verleden: Waardoor?
 Er zijn geen doelen in de levenloze natuur


o Doeloorzaken/Finale oorzaken (vroeger):
o Bv: Antieke/middeleeuwse filosofen: voorwerpen die bewegen uit zichzelf zijn
“bezield”
o Aristoteles: geeft antwoord op “wat is iets” adhv:
 Toekomst: waarom?
 Vieroorzakenleer:
 Formeel (vorm of structuur), materieel (materiaal),
bewerkstelligheid (hoe ontstaan), finaal (functie)
 Antieke filosofen gaan de manier van kijken naar objecten die de mens
heeft vervaardigd (artefacten) ruimer toepassen op de levende natuur
om zo verklaringen te krijgen over de natuur
 Ze vragen zich telkens af waarom iets zo of zo is

,  Vanaf 17de eeuw: Mechanisering
 Natuurfenomenen: Wind, regen, bliksem (niet meer waarom maar waardoor)
 Levend lichaam: we zijn complexe automaten (mechanische eend)
 Probleem: het is zeer moeilijk om in de levende natuur geen doeloorzaken te zien
o Dit is intuïtief en wetenschappelijk (zintuigen dienen op te…): we zijn geneigd om
doel te geven aan organen...
o Een eend heeft toch zwemvliezen om te kunnen zwemmen (waarom?)

2) Kant en Teleologie

o Overtuigd van Newtonfysicaans fysica
o Maar er zal nooit een “Newton van de biologie” zijn
o WE HEBBEN OORZAKEN NODIG OM VERKLARINGEN TE KUNNEN GEVEN

o Uitwendige doelen: bijkomstig, niet met de natuur te maken (neus kan bril dragen)
o Inwendige doelen: essentieel, door de natuur bepaald (neus kan ruiken)

Enerzijds: geen doelgerichtheid nodig, enkel abstracte krachten (natuurwetenschappen)
Anderzijds: Doeloorzaken kunnen we niet zomaar aan de kant schuiven
 Antinomie (tegenstrijdigheid) van het oordeel: als en over de natuur spreekt worden
we geconfronteerd met een tegenstrijdigheid (reproductie, eten, overleven)
 Oplossing: Doen alsof die doeloorzaken noodzakelijk zijn

3) Darwin en het Darwinisme

Moderne evolutieleer: twee belangrijke ideeën
o Op een genealogische manier te kijken naar de levende natuur (de oorsprong)
o Ook voorgangers (Jean Baptiste Lamarck): transmutationisme/transformisme
o Darwin: systematisering
o Principe van natuurlijke selectie
o Lamarck: lange nek is handig  giraffen erven dat over (doeloorzaken)
o Darwin: Lange nek = overleven
 Boom van het leven: vele soorten uitgestorven
 Enkel gebruik maken van mechanische oorzaken en geen
doeloorzaken om evolutie te beschrijven
 Begrijpen van natuurlijke selectie of principe van ‘behoud’
o Er is schaarste en reproductief overschot
o Er is variatie
o Variatie is deels erfelijk
 Vb: vogeltrek naar het zuiden, arctische kabeljauw