Goederenrecht C.S.
Collegeaantekeningen
,Goederenrecht C.S. Collegeaantekeningen 2019/2020
Inhoudsopgave
College 1: Verhaal en voorrang algemeen .............................................................................................. 4
1. Inleiding .......................................................................................................................................... 4
2. Verhaal ............................................................................................................................................ 4
3. Voorrang.......................................................................................................................................... 5
College 2: Pandrecht, in het bijzonder op roerende zaken ...................................................................... 7
1. Inleiding .......................................................................................................................................... 7
2. Vestiging van het vuistpandrecht .................................................................................................... 7
3. Vestiging van het stil pandrecht ...................................................................................................... 7
4. Vestiging van het pandrecht bij voorbaat en voorbehouden pandrecht........................................... 8
5. Derdenbescherming en executie ...................................................................................................... 9
College 3: Pandrecht op vorderingen I .................................................................................................. 11
1. Overdraagbaarheid en verpandbaarheid van vorderingen ............................................................. 11
2. Vestiging van een openbaar en stil pandrecht op vorderingen ...................................................... 11
3. Verpanding in de praktijk .............................................................................................................. 12
4. Derdenbescherming ....................................................................................................................... 14
College 4: Pandrecht op vorderingen II................................................................................................. 15
1. Financiëlezekerheidsovereenkomsten ........................................................................................... 15
2. Pandrecht op vorderingen in faillissement .................................................................................... 15
3. Uitoefening van het pandrecht op vorderingsrechten .................................................................... 16
College 5: Pandrecht op vorderingen III ............................................................................................... 19
1. Verrekening rond de faillissementsdatum algemeen ..................................................................... 19
2. Uitoefening van het pandrecht op vorderingen en faillissement ................................................... 19
3. Positie van de curator in faillissement van de pandgever .............................................................. 21
College 6: Retentierecht en hypotheek .................................................................................................. 22
1. Retentierecht.................................................................................................................................. 22
2. Hypotheekrecht ............................................................................................................................. 23
3. Botsing retentierecht en hypotheekrecht ....................................................................................... 24
College 7: Vormerkung, beslag en faillissement ................................................................................... 26
1. Executie van het hypotheekrecht ................................................................................................... 26
2. Vormerkung................................................................................................................................... 27
3. Complicaties: beslag en faillissement ........................................................................................... 27
College 8: (Faillissements)pauliana ...................................................................................................... 29
1. (Faillissements)pauliana algemeen ................................................................................................ 29
2
Edwin van der Velde Rijksuniversiteit Groningen
,Goederenrecht C.S. Collegeaantekeningen 2019/2020
2. Vernietiging van onverplichte rechtshandelingen ......................................................................... 29
3. Vernietiging van verplichte rechtshandelingen ............................................................................. 31
College 9: Eigendomsvoorbehoud en recht van reclame ...................................................................... 33
1. Inleiding; verbintenisrechtelijke achtergrond ................................................................................ 33
2. Eigendomsvoorbehoud en goederenrechtelijke werking daarvan ................................................. 33
3. Beperkingen, einde en karakter eigendomsvoorbehoud ................................................................ 35
4. Recht van reclame ......................................................................................................................... 36
College 10: De bijzondere verhaalspositie van de fiscus ...................................................................... 38
1. Inleiding en begrippen ................................................................................................................... 38
2. Fiscaal voorrecht en bodemvoorrecht ........................................................................................... 38
3. Bodemrecht ................................................................................................................................... 39
4. Bodem(voor)recht en faillissement ............................................................................................... 40
College 11: Fiduciaverbod en kwaliteitsrekening ................................................................................. 42
1. Fiduciaverbod ................................................................................................................................ 42
2. Bescherming van de lessee ............................................................................................................ 44
3. Kwaliteitsrekening......................................................................................................................... 44
College 12: Erfpacht en opstal .............................................................................................................. 47
1. Opstalrecht..................................................................................................................................... 47
2. Erfpachtrecht ................................................................................................................................. 47
3. Uitleg van in de openbare registers ingeschreven akte.................................................................. 50
College 13: Erfdienstbaarheid ............................................................................................................... 51
1. Definitie en toepassingsbereik....................................................................................................... 51
2. Ontstaan, inhoud en wijze van gebruik ......................................................................................... 52
3. Wijziging, opheffing en tenietgaan ............................................................................................... 53
College 14: Appartementsrecht ............................................................................................................. 55
1. Inleiding en aard van het appartementsrecht ................................................................................. 55
2. Splitsing, splitsingsakte en splitsingsreglement ............................................................................ 55
3. Vereniging van eigenaars .............................................................................................................. 56
4. Overdracht en derdenbescherming ................................................................................................ 57
5. Rechtsverhouding tussen appartementseigenaars.......................................................................... 57
3
Edwin van der Velde Rijksuniversiteit Groningen
, Goederenrecht C.S. Collegeaantekeningen 2019/2020
College 1: Verhaal en voorrang algemeen
1. Inleiding
Hoofdregel is dat schuldeisers zich kunnen verhalen op het gehele vermogen van de debiteur. Tenzij de
wet of een overeenkomst anders bepaalt, kan een schuldeiser zijn vordering op alle goederen van zijn
schuldenaar verhalen (art. 3:276 BW). Bij dat verhaal gaat men uit van het beginsel van paritas credi-
torum. Dat beginsel komt er in de kern op neer dat schuldeisers onderling gelijk – naar rato van hun
vordering – verhaal kunnen nemen op hun gemeenschappelijke debiteur (art. 3:277 BW). Om die reden
moet enige terughoudendheid worden betracht met de toepassing van de redelijkheid en billijkheid tus-
sen twee partijen, omdat dat inherent gevolgen heeft voor de andere schuldeisers (vgl. bijvoorbeeld de
Zalco III-casus).
Uitzondering op deze ‘gelijkheid van crediteuren’ zijn enkele voorrangsrechten, die de ene cre-
diteur voorrang verschaffen boven de andere crediteurs. Voorrang kan voortvloeien uit een zogenoemd
‘voorrecht’, uit zekerheidsrecht (pand en hypotheek), maar ook uit andere gronden (vgl. met name art.
3:278 e.v. BW). Hierna komen afzonderlijk het verhaal en de voorrangsrechten aan de orde.
2. Verhaal
Als gezegd zijn twee hoofdregels bij het nemen van verhaal dat de schuldenaar met zijn gehele vermogen
instaat voor de schuld, en dat crediteuren naar rato van hun vordering op dat gehele vermogen verhaal
kunnen nemen. Slechts in uitzonderlijke omstandigheden kan de schuldeiser worden bevolen mee te
werken aan een buitengerechtelijk akkoord dat inhoudt dat de schuldeiser slechts een (beperkt) deel van
zijn vordering betaald krijgt en voor het restant afstand doet van zijn recht op voldoening. Zodanig bevel
rust dan op de grond dat de schuldeiser naar redelijkheid niet tot weigering van instemming met het
akkoord heeft kunnen komen, en aldus misbruik van recht zou plegen door niet mee te werken aan het
akkoord (Mondia/Curatoren V&D).
Voor het nemen van verhaal is een executoriale titel nodig (art. 430 Wetboek van rechtsvorde-
ring (Rv)), zoals een rechterlijk vonnis, op basis waarvan men executoriaal beslag kan leggen (art. 439
Rv). Geen beslag kan worden gelegd op de goederen genoemd in art. 447 Rv, bijvoorbeeld de gereed-
schappen van ambachtslieden. Ook schuldeisers van een natuurlijke verbintenis kunnen geen beslag
leggen, nu natuurlijke verbintenissen niet afdwingbaar zijn. Als uitwinning en beslag wel mogelijk is,
kan men de beslagen zaken doen verkopen (art. 463 Rv), om de crediteuren naar evenredigheid van
ieders vordering uit de netto-verkoopopbrengst te voldoen (art. 480 Rv). Als A en B bijvoorbeeld een
vordering hebben van €20.000,- resp. €10.000,- en de executieopbrengst van een oldtimer €15.000,-
bedraagt, ontvangt A 2/3 van dat bedrag (€10.000,-) en B de resterende 1/3 (€5.000,-).
Men kan zich afvragen in hoeverre de debiteur zich moet gedragen in overeenstemming met de
paritas creditorum-regel. Wat is met andere woorden de normatieve kracht van de paritas creditorum-
regel? Mag de debiteur sommige schuldeisers wel voldoen, en andere niet? Voor de beantwoording van
deze vraag is het arrest Unitco relevant. Daarin wilde Unitco het faillissement van schuldenaar H. aan-
vragen, maar probeerde H. dit via een Holding te voorkomen door de andere schuldeisers te voldoen,
om daarmee de steunvorderingen weg te nemen die nodig zijn voor een ‘pluraliteit van schuldeisers’
(één van de voorwaarden van een faillissement). De Hoge Raad oordeelde dat het niet in strijd is met de
paritas creditorum-regel om steunvorderingen hangende een faillissementsprocedure te voldoen, omdat
die regel slechts ziet op de gelijke behandeling waarop schuldeisers aanspraak hebben bij de voldoening
van hun vorderingen uit (de opbrengst van) de goederen van de schuldenaar. Niettemin heeft de paritas
creditorum-regel soms wel degelijk normatieve kracht. Zo kan het selectief betalen van schuldeisers,
bijvoorbeeld binnen een concern, een onrechtmatige daad opleveren jegens andere schuldeisers (K/Jan
Rudolf Maas q.q.).
Het verhaal verloopt op een andere wijze zodra de debiteur failliet wordt verklaard. De debiteur
kan failliet worden verklaard zodra hij in een toestand verkeert waarin hij heeft opgehouden te betalen
(art. 1 Faillissementswet (Fw)). In dat geval komt het algemene faillissementsbeslag in de plaats van
4
Edwin van der Velde Rijksuniversiteit Groningen
Collegeaantekeningen
,Goederenrecht C.S. Collegeaantekeningen 2019/2020
Inhoudsopgave
College 1: Verhaal en voorrang algemeen .............................................................................................. 4
1. Inleiding .......................................................................................................................................... 4
2. Verhaal ............................................................................................................................................ 4
3. Voorrang.......................................................................................................................................... 5
College 2: Pandrecht, in het bijzonder op roerende zaken ...................................................................... 7
1. Inleiding .......................................................................................................................................... 7
2. Vestiging van het vuistpandrecht .................................................................................................... 7
3. Vestiging van het stil pandrecht ...................................................................................................... 7
4. Vestiging van het pandrecht bij voorbaat en voorbehouden pandrecht........................................... 8
5. Derdenbescherming en executie ...................................................................................................... 9
College 3: Pandrecht op vorderingen I .................................................................................................. 11
1. Overdraagbaarheid en verpandbaarheid van vorderingen ............................................................. 11
2. Vestiging van een openbaar en stil pandrecht op vorderingen ...................................................... 11
3. Verpanding in de praktijk .............................................................................................................. 12
4. Derdenbescherming ....................................................................................................................... 14
College 4: Pandrecht op vorderingen II................................................................................................. 15
1. Financiëlezekerheidsovereenkomsten ........................................................................................... 15
2. Pandrecht op vorderingen in faillissement .................................................................................... 15
3. Uitoefening van het pandrecht op vorderingsrechten .................................................................... 16
College 5: Pandrecht op vorderingen III ............................................................................................... 19
1. Verrekening rond de faillissementsdatum algemeen ..................................................................... 19
2. Uitoefening van het pandrecht op vorderingen en faillissement ................................................... 19
3. Positie van de curator in faillissement van de pandgever .............................................................. 21
College 6: Retentierecht en hypotheek .................................................................................................. 22
1. Retentierecht.................................................................................................................................. 22
2. Hypotheekrecht ............................................................................................................................. 23
3. Botsing retentierecht en hypotheekrecht ....................................................................................... 24
College 7: Vormerkung, beslag en faillissement ................................................................................... 26
1. Executie van het hypotheekrecht ................................................................................................... 26
2. Vormerkung................................................................................................................................... 27
3. Complicaties: beslag en faillissement ........................................................................................... 27
College 8: (Faillissements)pauliana ...................................................................................................... 29
1. (Faillissements)pauliana algemeen ................................................................................................ 29
2
Edwin van der Velde Rijksuniversiteit Groningen
,Goederenrecht C.S. Collegeaantekeningen 2019/2020
2. Vernietiging van onverplichte rechtshandelingen ......................................................................... 29
3. Vernietiging van verplichte rechtshandelingen ............................................................................. 31
College 9: Eigendomsvoorbehoud en recht van reclame ...................................................................... 33
1. Inleiding; verbintenisrechtelijke achtergrond ................................................................................ 33
2. Eigendomsvoorbehoud en goederenrechtelijke werking daarvan ................................................. 33
3. Beperkingen, einde en karakter eigendomsvoorbehoud ................................................................ 35
4. Recht van reclame ......................................................................................................................... 36
College 10: De bijzondere verhaalspositie van de fiscus ...................................................................... 38
1. Inleiding en begrippen ................................................................................................................... 38
2. Fiscaal voorrecht en bodemvoorrecht ........................................................................................... 38
3. Bodemrecht ................................................................................................................................... 39
4. Bodem(voor)recht en faillissement ............................................................................................... 40
College 11: Fiduciaverbod en kwaliteitsrekening ................................................................................. 42
1. Fiduciaverbod ................................................................................................................................ 42
2. Bescherming van de lessee ............................................................................................................ 44
3. Kwaliteitsrekening......................................................................................................................... 44
College 12: Erfpacht en opstal .............................................................................................................. 47
1. Opstalrecht..................................................................................................................................... 47
2. Erfpachtrecht ................................................................................................................................. 47
3. Uitleg van in de openbare registers ingeschreven akte.................................................................. 50
College 13: Erfdienstbaarheid ............................................................................................................... 51
1. Definitie en toepassingsbereik....................................................................................................... 51
2. Ontstaan, inhoud en wijze van gebruik ......................................................................................... 52
3. Wijziging, opheffing en tenietgaan ............................................................................................... 53
College 14: Appartementsrecht ............................................................................................................. 55
1. Inleiding en aard van het appartementsrecht ................................................................................. 55
2. Splitsing, splitsingsakte en splitsingsreglement ............................................................................ 55
3. Vereniging van eigenaars .............................................................................................................. 56
4. Overdracht en derdenbescherming ................................................................................................ 57
5. Rechtsverhouding tussen appartementseigenaars.......................................................................... 57
3
Edwin van der Velde Rijksuniversiteit Groningen
, Goederenrecht C.S. Collegeaantekeningen 2019/2020
College 1: Verhaal en voorrang algemeen
1. Inleiding
Hoofdregel is dat schuldeisers zich kunnen verhalen op het gehele vermogen van de debiteur. Tenzij de
wet of een overeenkomst anders bepaalt, kan een schuldeiser zijn vordering op alle goederen van zijn
schuldenaar verhalen (art. 3:276 BW). Bij dat verhaal gaat men uit van het beginsel van paritas credi-
torum. Dat beginsel komt er in de kern op neer dat schuldeisers onderling gelijk – naar rato van hun
vordering – verhaal kunnen nemen op hun gemeenschappelijke debiteur (art. 3:277 BW). Om die reden
moet enige terughoudendheid worden betracht met de toepassing van de redelijkheid en billijkheid tus-
sen twee partijen, omdat dat inherent gevolgen heeft voor de andere schuldeisers (vgl. bijvoorbeeld de
Zalco III-casus).
Uitzondering op deze ‘gelijkheid van crediteuren’ zijn enkele voorrangsrechten, die de ene cre-
diteur voorrang verschaffen boven de andere crediteurs. Voorrang kan voortvloeien uit een zogenoemd
‘voorrecht’, uit zekerheidsrecht (pand en hypotheek), maar ook uit andere gronden (vgl. met name art.
3:278 e.v. BW). Hierna komen afzonderlijk het verhaal en de voorrangsrechten aan de orde.
2. Verhaal
Als gezegd zijn twee hoofdregels bij het nemen van verhaal dat de schuldenaar met zijn gehele vermogen
instaat voor de schuld, en dat crediteuren naar rato van hun vordering op dat gehele vermogen verhaal
kunnen nemen. Slechts in uitzonderlijke omstandigheden kan de schuldeiser worden bevolen mee te
werken aan een buitengerechtelijk akkoord dat inhoudt dat de schuldeiser slechts een (beperkt) deel van
zijn vordering betaald krijgt en voor het restant afstand doet van zijn recht op voldoening. Zodanig bevel
rust dan op de grond dat de schuldeiser naar redelijkheid niet tot weigering van instemming met het
akkoord heeft kunnen komen, en aldus misbruik van recht zou plegen door niet mee te werken aan het
akkoord (Mondia/Curatoren V&D).
Voor het nemen van verhaal is een executoriale titel nodig (art. 430 Wetboek van rechtsvorde-
ring (Rv)), zoals een rechterlijk vonnis, op basis waarvan men executoriaal beslag kan leggen (art. 439
Rv). Geen beslag kan worden gelegd op de goederen genoemd in art. 447 Rv, bijvoorbeeld de gereed-
schappen van ambachtslieden. Ook schuldeisers van een natuurlijke verbintenis kunnen geen beslag
leggen, nu natuurlijke verbintenissen niet afdwingbaar zijn. Als uitwinning en beslag wel mogelijk is,
kan men de beslagen zaken doen verkopen (art. 463 Rv), om de crediteuren naar evenredigheid van
ieders vordering uit de netto-verkoopopbrengst te voldoen (art. 480 Rv). Als A en B bijvoorbeeld een
vordering hebben van €20.000,- resp. €10.000,- en de executieopbrengst van een oldtimer €15.000,-
bedraagt, ontvangt A 2/3 van dat bedrag (€10.000,-) en B de resterende 1/3 (€5.000,-).
Men kan zich afvragen in hoeverre de debiteur zich moet gedragen in overeenstemming met de
paritas creditorum-regel. Wat is met andere woorden de normatieve kracht van de paritas creditorum-
regel? Mag de debiteur sommige schuldeisers wel voldoen, en andere niet? Voor de beantwoording van
deze vraag is het arrest Unitco relevant. Daarin wilde Unitco het faillissement van schuldenaar H. aan-
vragen, maar probeerde H. dit via een Holding te voorkomen door de andere schuldeisers te voldoen,
om daarmee de steunvorderingen weg te nemen die nodig zijn voor een ‘pluraliteit van schuldeisers’
(één van de voorwaarden van een faillissement). De Hoge Raad oordeelde dat het niet in strijd is met de
paritas creditorum-regel om steunvorderingen hangende een faillissementsprocedure te voldoen, omdat
die regel slechts ziet op de gelijke behandeling waarop schuldeisers aanspraak hebben bij de voldoening
van hun vorderingen uit (de opbrengst van) de goederen van de schuldenaar. Niettemin heeft de paritas
creditorum-regel soms wel degelijk normatieve kracht. Zo kan het selectief betalen van schuldeisers,
bijvoorbeeld binnen een concern, een onrechtmatige daad opleveren jegens andere schuldeisers (K/Jan
Rudolf Maas q.q.).
Het verhaal verloopt op een andere wijze zodra de debiteur failliet wordt verklaard. De debiteur
kan failliet worden verklaard zodra hij in een toestand verkeert waarin hij heeft opgehouden te betalen
(art. 1 Faillissementswet (Fw)). In dat geval komt het algemene faillissementsbeslag in de plaats van
4
Edwin van der Velde Rijksuniversiteit Groningen
