Algemene inleiding OA aseptisch & antiseptisch werken
1a.Theorie operatieve zorg en technieken
1.3 Het steriele veld
Steriliseren; het opzettelijk doden van micro-organismen (bacteriën, virussen, schimmels, sporen)
Ignaz Semmelweis (19e eeuw) legde relatie tussen onhygiënisch werken en infecties
Minder sterfte bij kraamvrouwen door handen wassen tussen obducties op kraamafdeling
Postoperatieve wondinfecties voorkomen bij alle medische handelingen!
Bij OK door: handen wassen + desinfecteren, steriele operatiejas, handschoenen, operatiegebied
desinfecteren en steriel afdekken, materialen en instrumenten tijdens ok zijn steriel (csa)
Zone indeling
Het operatiecomplex wordt ingedeeld in 3 zones zodat het risico dat micro-organismen vanuit het
ziekenhuis de OKC bereiken verminderd wordt.
Zone A Steriel
- Operatiekamer en opdekruimte
- Contaminatiegraad van de lucht zo laag mogelijk
Zone B Schoon
- Wasruimte, koffiekamer, steriele opslag en dienstruimtes
- Overdruk minder hoog, lucht niet gefilterd
Zone C Vies
- Wachtruimtes patiënten/bezoekers, sluizen, verkleedkamers, holding en verkoever
Luchtstroming op OKC
- Luchtstroom loopt van A – B – C
- Essentieel voor infectiepreventie
- Inblaasplenum op OK (verplicht)
o Gefilterde en schone lucht; aangevoerde lucht vrij van stof en kiemdragende deeltjes
o Vanuit plafond verticaal naar beneden over wondgebied van patiënt, gedeeltelijk over
OK-team en tafels met instrumentaria (over hele plenum opp)
Overdruk
- Verplicht op OK (zelfde zone-indeling)
- Doel; micro-organismen van buitenaf niet op OKC
- Overdruk op OK
Signaal (auditief of visueel) wanneer de overdruk wegvalt voor direct handelen!
- Overdruk/luchstroompatroon aandachtspunten:
o Juiste time-outprocedure om deurbewegingen te beperken
o Min mogelijk aflossen om deurbewegingen te beperken (overdracht via telefoon)
o Niet wapperen met afdekdoeken, jassen en verwarmingsmatrassen
o Zo min mogelijk medewerkers, gasten (co)assistenten
o Geen materialen voor de luchtfilters
o Loop niet onnodig heen en weer
,Handenwasprocedure
- Doel handhygiëne; voorkomen van verspreiding pathogene micro-organismen via de hand
naar zichzelf of een ander
- Reiniging; handen en onderarmen worden geborsteld en gewassen met water en zeep
Desinfectie; handen en onderarmen worden gedesinfecteerd met een alcoholoplossing
- Preoperatieve handenwassen in de wasruimte bij de ok. Eisen wasruimte:
o Bewegingsvrijheid
o Kranen met elleboogbediening of sensor
o Desinfecterende vloeibare zeep in pompje met elleboogbediening
o Desinfectans in een pompje met elleboogbediening
o Borsteldispenser met disposable borstels
o Klok voor inwerktijd desinfectans te bepalen
o Mogelijkheid watertemperatuur te regelen
o Disposable handdoekjes
o Afvalbak
- Handen altijd hoger houden dan ellebogen; water over de handen bevat micro-organismen
en vuil dat niet terug mag lopen over de handen!
Reiniging stappenplan
1. Verwijder zichtbaar vuil onder de nagels met wegwerpnagelreiniger
2. Maak de handen en de disposable borstel nat met water
3. Borstel de handen, knokkels en nagels met zachte disposable borstel en zeep (1 min)
4. Spoel handen af met water. LET OP spoelrichting
5. Was handen en onderarmen zonder borstel met zeep (2 min)
6. Spoel handen en onderarmen af met water. LET OP spoelrichting
7. Droog handen en onderarmen af met disposable papieren handdoek. Begin bij handen
Wanneer reinigen:
- Voor eerste ok of ander chirurgische handeling
- Na verlaten operatieafdeling (toiletbezoek, eten, etc…)
Desinfectie stappenplan
1. Desinfecteer handen en polsen/onderarmen door inwrijven tot de huid droog is met
chloorhexidine 0.5% in ethanol 70%
2. Desinfecteer nogmaals de handen en polsen (herhaal werkwijze)
3. Laat handen drogen in hoera-houding
LET OP! Huidirritatie wanneer gedesinfecteerd wordt op natte of vochtige huid
Wanneer desinfecteren:
- Voor betreden OKC
- Voor aantrekken van steriele jas en handschoenen
- Na uittrekken handschoenen (steriel en onsteriel)
,Desinfecteren operatiegebied
- Middelen chirurgische huiddesinfectie worden beschouwd als geneesmiddelen, dus onder de
Wet op Geneesmiddelenvoorzieningen
- Chirurgische preoperatieve desinfectie; ontsmetting van handen van de leden operatieteam
EN huid van het operatiegebied
- Soorten desinfectiemiddelen:
o Alcohol 70%; betrouwbaar voor de huid, maar leidt niet tot steriliteit
o Chloorhexidine 0,5% in alcohol 70%; persisterende werkzaamheid
o Jodium 1% in alcohol 70%; preoperatief huiddesinfectans
Jodium irriteert de huid, dus resterend jodium wegnemen met alcohol
o Povidonjodium; actief jodium 1% in water opgelost. Gebruikt bij slijmvliezen
- Desinfectans tussen huid en diathermieplaat kan ernstige brandplekken veroorzaken! LET OP
- Eventueel scheren voor desinfecteren, met tondeuse of clipper (minste kans op
huidbeschadigingen) dit moet besproken worden tijdens de time-out
- Desinfecteren van ok-gebied door specialist, instrumenterende of omlopende OA
- Ruim desinfecteren, afdekdoeken op gedesinfecteerde gebied plakken (huid eerst droog!)
- Desinfecteren van schoon naar vuil; vanaf incisieplaats naar buiten
Wanneer omliggende omgeving schoner is dan operatiegebied; dan van buiten naar binnen.
Bij ernstig vervuilde wonden, huidinfecties of rectovaginale operaties
- Aandachtspunten desinfecteren:
o Controleer inhoud desinfectans dmv etiket
o Controleer steriliteitsdatum desinfectans dmv etiket
o Schenk desinfectans in bestemde kommetje zonder aanraking en druppelen (zodat
het steriel blijft)
o Let bij desinfecteren op eigen steriliteit van jas en handschoenen
o Let bij desinfecteren op dat er geen vloeistof onder elektroden en diathermieplaat komt
o Meldt het wanneer één van de stappen niet goed is verlopen!
Desinfectiezones
A. Schildklier
B. Laparotomie
C. Mammaoperatie
D. Schouderoperatie
E. Onderarm-/ handoperatie
F. Centrale vaatoperatie
G. Heupoperatie
H. Knieoperatie
I. Onderbeen-/voetoperatie
NB: soms bij schouder ok ook hand desinfect
Soms bij heup ok ook voet desinfect
Soms bij knie ok ook voet desinfect
, 5.1 Bouwtechnische eisen OK
In opdracht van ministerie van volksgezondheid, welzijn en sport (VWS) het rapport
‘Operatieafdeling, bouwmaatstaven voor nieuwbouw’ (2004) uitgebracht;
- Zorginhoudelijke uitgangspunten en basiskwaliteitseisen van OKC
- Doel; waarborgen dat ziekenhuizen en zelfstandige behandelcentra (ZBC) minimaal aan de
basiseisen voldoen om risico’s te verlagen
Basiskwaliteitseisen OKC
- Ruimtelijke relaties
o OKC via sluizen fysiek en luchttechnisch gescheiden van de rest van het ziekenhuis
o OKC is onafhankelijk van verkeersstromen in het zkh; geen doorgaand verkeer door okc
Stromen op okc: patiëntenstroom, goederenstroom en personele stroom
o Bedtoegankelijkheid; alle ruimtes met bed te bereiken in okc
o Opp operatiekamer min. 36 m2
o Recovery teltt 1,5 bed per operatiekamer (10 ok’s – 15 verkoeverbedden)
- Technische voorzieningen
o Mechanisch ventilatiesysteem met aanzuig en afvoeropeningen
o Laminair downflowsysteem met inblaasplenum (8-9 m2)
o Luchtdichte plafonds
o (in)direct daglicht is een pré, in koffiekamer en recovery een eis
Geen te openen ramen en goede geveldichting vereist!
- Gebruik van apparatuur, bedrijfszekerheid installaties en afwerking
o Richtlijnen & protocollen
o Vloer, wand- en plafondafwerkingen zijn glad, naadloos en respectievelijk gesloten
o Hoeken en overgangen tussen vloeren en wanden verlopen vloeiend
o Afwerking en inrichting zodanig voor effectieve reiniging en desinfectie
- Ontwerp van OKC
o Iedere toegangsdeur heeft een sluis dmv automatische klap- of schuifdeuren
o Lucht stroomt via steeds minder schone ruimte naar rest ziekenhuis
5.2 Zonering op het operatiecomplex
Zone A steriel operatiekamers, opdekruimtes en steriele berging
Zone B schoon gang, opslagruimtes, medische hulpmiddelen, apparatuur, wasruimte, koffiekamer
Zone C vuil holding, recovery, kleedruimtes, toilet, goederensluizen, kantoren
Zone D rest ziekenhuis
Doel zonering: verkleinen van de kans dat
micro-organismen uit het ziekenhuis het
OKC bereiken
Dmv sluizen;
- Holding, recovery en kleedkamer
als sluis voor patiënten- en
personeelsstroom
- Schone en vuile sluis als sluis voor
goederenstroom
Interlocksysteem; niet mogelijk dat deuren
tussen zone B-C tegelijk open zijn met C-D
1a.Theorie operatieve zorg en technieken
1.3 Het steriele veld
Steriliseren; het opzettelijk doden van micro-organismen (bacteriën, virussen, schimmels, sporen)
Ignaz Semmelweis (19e eeuw) legde relatie tussen onhygiënisch werken en infecties
Minder sterfte bij kraamvrouwen door handen wassen tussen obducties op kraamafdeling
Postoperatieve wondinfecties voorkomen bij alle medische handelingen!
Bij OK door: handen wassen + desinfecteren, steriele operatiejas, handschoenen, operatiegebied
desinfecteren en steriel afdekken, materialen en instrumenten tijdens ok zijn steriel (csa)
Zone indeling
Het operatiecomplex wordt ingedeeld in 3 zones zodat het risico dat micro-organismen vanuit het
ziekenhuis de OKC bereiken verminderd wordt.
Zone A Steriel
- Operatiekamer en opdekruimte
- Contaminatiegraad van de lucht zo laag mogelijk
Zone B Schoon
- Wasruimte, koffiekamer, steriele opslag en dienstruimtes
- Overdruk minder hoog, lucht niet gefilterd
Zone C Vies
- Wachtruimtes patiënten/bezoekers, sluizen, verkleedkamers, holding en verkoever
Luchtstroming op OKC
- Luchtstroom loopt van A – B – C
- Essentieel voor infectiepreventie
- Inblaasplenum op OK (verplicht)
o Gefilterde en schone lucht; aangevoerde lucht vrij van stof en kiemdragende deeltjes
o Vanuit plafond verticaal naar beneden over wondgebied van patiënt, gedeeltelijk over
OK-team en tafels met instrumentaria (over hele plenum opp)
Overdruk
- Verplicht op OK (zelfde zone-indeling)
- Doel; micro-organismen van buitenaf niet op OKC
- Overdruk op OK
Signaal (auditief of visueel) wanneer de overdruk wegvalt voor direct handelen!
- Overdruk/luchstroompatroon aandachtspunten:
o Juiste time-outprocedure om deurbewegingen te beperken
o Min mogelijk aflossen om deurbewegingen te beperken (overdracht via telefoon)
o Niet wapperen met afdekdoeken, jassen en verwarmingsmatrassen
o Zo min mogelijk medewerkers, gasten (co)assistenten
o Geen materialen voor de luchtfilters
o Loop niet onnodig heen en weer
,Handenwasprocedure
- Doel handhygiëne; voorkomen van verspreiding pathogene micro-organismen via de hand
naar zichzelf of een ander
- Reiniging; handen en onderarmen worden geborsteld en gewassen met water en zeep
Desinfectie; handen en onderarmen worden gedesinfecteerd met een alcoholoplossing
- Preoperatieve handenwassen in de wasruimte bij de ok. Eisen wasruimte:
o Bewegingsvrijheid
o Kranen met elleboogbediening of sensor
o Desinfecterende vloeibare zeep in pompje met elleboogbediening
o Desinfectans in een pompje met elleboogbediening
o Borsteldispenser met disposable borstels
o Klok voor inwerktijd desinfectans te bepalen
o Mogelijkheid watertemperatuur te regelen
o Disposable handdoekjes
o Afvalbak
- Handen altijd hoger houden dan ellebogen; water over de handen bevat micro-organismen
en vuil dat niet terug mag lopen over de handen!
Reiniging stappenplan
1. Verwijder zichtbaar vuil onder de nagels met wegwerpnagelreiniger
2. Maak de handen en de disposable borstel nat met water
3. Borstel de handen, knokkels en nagels met zachte disposable borstel en zeep (1 min)
4. Spoel handen af met water. LET OP spoelrichting
5. Was handen en onderarmen zonder borstel met zeep (2 min)
6. Spoel handen en onderarmen af met water. LET OP spoelrichting
7. Droog handen en onderarmen af met disposable papieren handdoek. Begin bij handen
Wanneer reinigen:
- Voor eerste ok of ander chirurgische handeling
- Na verlaten operatieafdeling (toiletbezoek, eten, etc…)
Desinfectie stappenplan
1. Desinfecteer handen en polsen/onderarmen door inwrijven tot de huid droog is met
chloorhexidine 0.5% in ethanol 70%
2. Desinfecteer nogmaals de handen en polsen (herhaal werkwijze)
3. Laat handen drogen in hoera-houding
LET OP! Huidirritatie wanneer gedesinfecteerd wordt op natte of vochtige huid
Wanneer desinfecteren:
- Voor betreden OKC
- Voor aantrekken van steriele jas en handschoenen
- Na uittrekken handschoenen (steriel en onsteriel)
,Desinfecteren operatiegebied
- Middelen chirurgische huiddesinfectie worden beschouwd als geneesmiddelen, dus onder de
Wet op Geneesmiddelenvoorzieningen
- Chirurgische preoperatieve desinfectie; ontsmetting van handen van de leden operatieteam
EN huid van het operatiegebied
- Soorten desinfectiemiddelen:
o Alcohol 70%; betrouwbaar voor de huid, maar leidt niet tot steriliteit
o Chloorhexidine 0,5% in alcohol 70%; persisterende werkzaamheid
o Jodium 1% in alcohol 70%; preoperatief huiddesinfectans
Jodium irriteert de huid, dus resterend jodium wegnemen met alcohol
o Povidonjodium; actief jodium 1% in water opgelost. Gebruikt bij slijmvliezen
- Desinfectans tussen huid en diathermieplaat kan ernstige brandplekken veroorzaken! LET OP
- Eventueel scheren voor desinfecteren, met tondeuse of clipper (minste kans op
huidbeschadigingen) dit moet besproken worden tijdens de time-out
- Desinfecteren van ok-gebied door specialist, instrumenterende of omlopende OA
- Ruim desinfecteren, afdekdoeken op gedesinfecteerde gebied plakken (huid eerst droog!)
- Desinfecteren van schoon naar vuil; vanaf incisieplaats naar buiten
Wanneer omliggende omgeving schoner is dan operatiegebied; dan van buiten naar binnen.
Bij ernstig vervuilde wonden, huidinfecties of rectovaginale operaties
- Aandachtspunten desinfecteren:
o Controleer inhoud desinfectans dmv etiket
o Controleer steriliteitsdatum desinfectans dmv etiket
o Schenk desinfectans in bestemde kommetje zonder aanraking en druppelen (zodat
het steriel blijft)
o Let bij desinfecteren op eigen steriliteit van jas en handschoenen
o Let bij desinfecteren op dat er geen vloeistof onder elektroden en diathermieplaat komt
o Meldt het wanneer één van de stappen niet goed is verlopen!
Desinfectiezones
A. Schildklier
B. Laparotomie
C. Mammaoperatie
D. Schouderoperatie
E. Onderarm-/ handoperatie
F. Centrale vaatoperatie
G. Heupoperatie
H. Knieoperatie
I. Onderbeen-/voetoperatie
NB: soms bij schouder ok ook hand desinfect
Soms bij heup ok ook voet desinfect
Soms bij knie ok ook voet desinfect
, 5.1 Bouwtechnische eisen OK
In opdracht van ministerie van volksgezondheid, welzijn en sport (VWS) het rapport
‘Operatieafdeling, bouwmaatstaven voor nieuwbouw’ (2004) uitgebracht;
- Zorginhoudelijke uitgangspunten en basiskwaliteitseisen van OKC
- Doel; waarborgen dat ziekenhuizen en zelfstandige behandelcentra (ZBC) minimaal aan de
basiseisen voldoen om risico’s te verlagen
Basiskwaliteitseisen OKC
- Ruimtelijke relaties
o OKC via sluizen fysiek en luchttechnisch gescheiden van de rest van het ziekenhuis
o OKC is onafhankelijk van verkeersstromen in het zkh; geen doorgaand verkeer door okc
Stromen op okc: patiëntenstroom, goederenstroom en personele stroom
o Bedtoegankelijkheid; alle ruimtes met bed te bereiken in okc
o Opp operatiekamer min. 36 m2
o Recovery teltt 1,5 bed per operatiekamer (10 ok’s – 15 verkoeverbedden)
- Technische voorzieningen
o Mechanisch ventilatiesysteem met aanzuig en afvoeropeningen
o Laminair downflowsysteem met inblaasplenum (8-9 m2)
o Luchtdichte plafonds
o (in)direct daglicht is een pré, in koffiekamer en recovery een eis
Geen te openen ramen en goede geveldichting vereist!
- Gebruik van apparatuur, bedrijfszekerheid installaties en afwerking
o Richtlijnen & protocollen
o Vloer, wand- en plafondafwerkingen zijn glad, naadloos en respectievelijk gesloten
o Hoeken en overgangen tussen vloeren en wanden verlopen vloeiend
o Afwerking en inrichting zodanig voor effectieve reiniging en desinfectie
- Ontwerp van OKC
o Iedere toegangsdeur heeft een sluis dmv automatische klap- of schuifdeuren
o Lucht stroomt via steeds minder schone ruimte naar rest ziekenhuis
5.2 Zonering op het operatiecomplex
Zone A steriel operatiekamers, opdekruimtes en steriele berging
Zone B schoon gang, opslagruimtes, medische hulpmiddelen, apparatuur, wasruimte, koffiekamer
Zone C vuil holding, recovery, kleedruimtes, toilet, goederensluizen, kantoren
Zone D rest ziekenhuis
Doel zonering: verkleinen van de kans dat
micro-organismen uit het ziekenhuis het
OKC bereiken
Dmv sluizen;
- Holding, recovery en kleedkamer
als sluis voor patiënten- en
personeelsstroom
- Schone en vuile sluis als sluis voor
goederenstroom
Interlocksysteem; niet mogelijk dat deuren
tussen zone B-C tegelijk open zijn met C-D
