PALENSTEIN
AARDGASVRIJ
AUTEUR
Naam :
Studentnr. :
Adres :
Telefoon :
E-mail :
Opleiding :
Cursuscode
OPDRACHTGEVER
Naam : Vidomes
Adres : Kleveringweg 24, Delft
EERSTE BEGELEIDER
Naam :
Titel :
TWEEDE BEGELEIDER
Naam :
Titel :
BEDRIJFSBEGELEIDER
Naam :
Titel :
Telefoon :
E-mail :
Datum : 27 mei 2019
-Bachelor Scriptie-
,Samenvatting
Nederlands
Alle woningen dienen vanuit doelstellingen van de overheid in 2050 aardgasvrij te zijn. Naar
aanleiding van deze doelstellingen heeft Vidomes, opdrachtgever van het onderzoek, een green deal
ondertekend met de gemeente Zoetermeer en verschillende marktpartijen. Doel van deze green deal
is om de wijk Palenstein in Zoetermeer aardgasvrij te krijgen. Aanleiding van dit onderzoek is deze
ondertekende green deal. Vidomes heeft de ambitie om in 2035 de gehele woningvoorraad
aardgasvrij te hebben.
De doelstelling van het onderzoek is om te onderzoeken wat de mogelijkheden zijn met betrekking
tot het aardgasvrij krijgen van de woningen in Palenstein. Dit onderzoek heeft zich daarbij gericht op
het complex aan de Du Meelaan in Zoetermeer. Om te beginnen is op basis van interne gegevens de
huidige staat van het complex in kaart gebracht. Vervolgens is er een literatuuronderzoek uitgevoerd
waarbij de kennis van adviseurs is onderzocht en is er contact opgenomen met verschillende experts.
Op basis van deze desk- en fieldresearch zijn er verschillende varianten opgesteld en met elkaar
vergeleken. Er is gekozen voor varianten met lucht-lucht warmtepompen, lucht-water
warmtepompen, elektrische boilers en zonnepanelen. Hierbij zijn niet toepasbare technologieën als
WKO-installatie, stadsverwarming en windturbines buiten beschouwing gelaten om de reden dat het
betreffende complex niet geschikt is voor deze technieken.
Er zijn varianten opgesteld op basis van het trias energetica principe waarbij eerst de schil geïsoleerd
wordt, vervolgens gebruik gemaakt wordt van duurzame energiebronnen en tot slot efficiënt gebruik
gemaakt wordt van primaire fossiele brandstoffen. Ook is er een variant opgesteld waarbij, vanwege
het lage energieverbruik van het complex, de schil niet geïsoleerd is.
Uit de varianten kan geconcludeerd worden dat het toepassen van zonnepanelen de
terugverdientijden van de varianten ten goede komt. Ook kan er geconcludeerd worden dat het
isoleren van de schil niet noodzakelijk is om efficiënt gebruik te kunnen maken van warmtepompen.
De aanbeveling is om het complex stapsgewijs volgens de meerjarenonderhoudsplanning te
renoveren naar nul op de meter. Hierbij wordt er evenveel energie opgewekt als verbruikt en is het
gebouw energieneutraal. De schil zal stapsgewijs geïsoleerd worden en de woningen worden
voorzien van een douche met warmteterugwinning, decentrale ventilatie met warmteterugwinning,
lucht-water warmtepompen en zonnepanelen. Daarbij wordt geadviseerd om de stap naar
aardgasvrij in 2035 te maken. De totale kosten hiervan zijn circa € 1,1 miljoen en de terugverdientijd
circa 36 jaar. Om deze terugverdientijd te bewerkstelligen zal er gebruik worden gemaakt van de
energieprestatievergoeding.
Verdere aanbevelingen zijn om vervolgonderzoeken te laten uitvoeren omtrent het gebruik van
bodemwarmtepompen en een collectief verwarmingssysteem.
1
,English
All homes must be natural gas-free by 2050 based on government objectives. In response to these
objectives, Vidomes, commissioning party for the research, has signed a green deal with the
municipality of Zoetermeer and various market parties. The aim of this green deal is to get the
Palenstein district in Zoetermeer free of natural gas. The reason for this research is this signed green
deal. Vidomes has the ambition to have the entire housing stock free of natural gas by 2035.
The objective of the research is to investigate the possibilities with regard to gett the houses in
Palenstein free of natural gas. This research has focused on the complex at Du Meelaan in
Zoetermeer. To begin with, the current state of the complex was mapped based on internal data.
Subsequently, a literature study was conducted in which the knowledge of advisors was investigated
and various experts were contacted.
Various variants have been drawn up and compared with each other based on this desk and field
research. Variants with air-to-air heat pumps, air-to-water heat pumps, electric boilers and solar
panels have been chosen. In this context, non-applicable technologies such as thermal storage
installation, district heating and wind turbines have been disregarded for the reason that the
complex in question is not suitable for these technologies.
Variants have been drawn up based on the trias energetics principle whereby the skin is first
insulated, then sustainable energy sources are used and finally, primary fossil fuels are used
efficiently. A variant has also been prepared in which, due to the low energy consumption of the
complex, the shell is not insulated.
From the variants it can be concluded that the use of solar panels will benefit the payback times of
the variants. It can also be concluded that it is not necessary to insulate the shell in order to make
efficient use of heat pumps.
The recommendation is to renovate the complex step by step according to the long-term
maintenance planning to zero on the meter. The amount of energy generated is the same as that
used and the building is energy neutral. The shell will be insulated step by step and the houses will be
equipped with a shower with heat recovery, decentralized ventilation with heat recovery, air-to-
water heat pumps and solar panels. It is advised to make the move to natural gas-free in 2035. The
total costs of this are around € 1.1 million and the payback time around 36 years. To achieve this
payback time, use will be made of the energy performance fee.
Further recommendations are to have follow-up studies conducted on the use of soil heat pumps
and a collective heating system.
2
, Inhoudsopgave
Samenvatting ................................................................................................................................................. 1
Nederlands.......................................................................................................................................................... 1
English ................................................................................................................................................................ 2
1. Inleiding...................................................................................................................................................... 5
1.1 Aanleiding ..................................................................................................................................................... 5
1.2 Probleemstelling ........................................................................................................................................... 5
1.3 Doelstelling ................................................................................................................................................... 5
1.4 Onderzoeksvragen ........................................................................................................................................ 6
1.5 Leeswijzer ..................................................................................................................................................... 6
2. Werkwijze (methoden en technieken) ........................................................................................................ 7
2.1 Onderzoeksmethoden en dataverzamelingsinstrumenten ........................................................................... 7
3. Bestaande situatie ...................................................................................................................................... 9
3.1 Het complex .................................................................................................................................................. 9
3.2 De woningen ............................................................................................................................................... 10
3.3 Energiebehoefte.......................................................................................................................................... 12
4. Alternatieven voor aardgas ....................................................................................................................... 13
4.1 Zonnepanelen en zonneboilers ................................................................................................................... 13
4.1.1 Mono- en polykristallijn ...................................................................................................................... 14
4.1.2 Dunne film .......................................................................................................................................... 15
4.1.3 Glas-glas .............................................................................................................................................. 15
4.2 Warmtepomp ............................................................................................................................................. 16
4.2.1 Water-water warmtepomp................................................................................................................. 16
4.2.2 Grond-water warmtepomp................................................................................................................. 17
4.2.3 Lucht-water warmtepomp .................................................................................................................. 18
4.2.4 Lucht-lucht warmtepomp ................................................................................................................... 19
4.3 Warmte- en koudeopslag ........................................................................................................................... 20
4.3.1 Open bronsysteem.............................................................................................................................. 20
4.3.2 Gesloten bronsysteem ........................................................................................................................ 21
4.4 Warmtenet ................................................................................................................................................. 22
5. Literatuuronderzoek ................................................................................................................................. 23
5.1 Referentieprojecten .................................................................................................................................... 23
5.1.1 ‘Flat met Toekomst’, Utrecht .............................................................................................................. 23
5.1.2 Gasloze flatgebouwen woningcorporatie Bo-Ex ................................................................................. 24
5.1.3 Portiekflat tot NOM-woningen ........................................................................................................... 24
5.2 Kennis van experts ...................................................................................................................................... 25
5.2.1 Alphaplan adviseurs ............................................................................................................................ 25
5.2.2 Kingspan .............................................................................................................................................. 25
5.2.3 Rijksdienst voor Ondernemend Nederland ........................................................................................ 26
5.2.4 Scriptie nul op de meter- renovatie voor corporatiewoningen .......................................................... 26
6. Varianten/ scenario’s ................................................................................................................................ 27
3
AARDGASVRIJ
AUTEUR
Naam :
Studentnr. :
Adres :
Telefoon :
E-mail :
Opleiding :
Cursuscode
OPDRACHTGEVER
Naam : Vidomes
Adres : Kleveringweg 24, Delft
EERSTE BEGELEIDER
Naam :
Titel :
TWEEDE BEGELEIDER
Naam :
Titel :
BEDRIJFSBEGELEIDER
Naam :
Titel :
Telefoon :
E-mail :
Datum : 27 mei 2019
-Bachelor Scriptie-
,Samenvatting
Nederlands
Alle woningen dienen vanuit doelstellingen van de overheid in 2050 aardgasvrij te zijn. Naar
aanleiding van deze doelstellingen heeft Vidomes, opdrachtgever van het onderzoek, een green deal
ondertekend met de gemeente Zoetermeer en verschillende marktpartijen. Doel van deze green deal
is om de wijk Palenstein in Zoetermeer aardgasvrij te krijgen. Aanleiding van dit onderzoek is deze
ondertekende green deal. Vidomes heeft de ambitie om in 2035 de gehele woningvoorraad
aardgasvrij te hebben.
De doelstelling van het onderzoek is om te onderzoeken wat de mogelijkheden zijn met betrekking
tot het aardgasvrij krijgen van de woningen in Palenstein. Dit onderzoek heeft zich daarbij gericht op
het complex aan de Du Meelaan in Zoetermeer. Om te beginnen is op basis van interne gegevens de
huidige staat van het complex in kaart gebracht. Vervolgens is er een literatuuronderzoek uitgevoerd
waarbij de kennis van adviseurs is onderzocht en is er contact opgenomen met verschillende experts.
Op basis van deze desk- en fieldresearch zijn er verschillende varianten opgesteld en met elkaar
vergeleken. Er is gekozen voor varianten met lucht-lucht warmtepompen, lucht-water
warmtepompen, elektrische boilers en zonnepanelen. Hierbij zijn niet toepasbare technologieën als
WKO-installatie, stadsverwarming en windturbines buiten beschouwing gelaten om de reden dat het
betreffende complex niet geschikt is voor deze technieken.
Er zijn varianten opgesteld op basis van het trias energetica principe waarbij eerst de schil geïsoleerd
wordt, vervolgens gebruik gemaakt wordt van duurzame energiebronnen en tot slot efficiënt gebruik
gemaakt wordt van primaire fossiele brandstoffen. Ook is er een variant opgesteld waarbij, vanwege
het lage energieverbruik van het complex, de schil niet geïsoleerd is.
Uit de varianten kan geconcludeerd worden dat het toepassen van zonnepanelen de
terugverdientijden van de varianten ten goede komt. Ook kan er geconcludeerd worden dat het
isoleren van de schil niet noodzakelijk is om efficiënt gebruik te kunnen maken van warmtepompen.
De aanbeveling is om het complex stapsgewijs volgens de meerjarenonderhoudsplanning te
renoveren naar nul op de meter. Hierbij wordt er evenveel energie opgewekt als verbruikt en is het
gebouw energieneutraal. De schil zal stapsgewijs geïsoleerd worden en de woningen worden
voorzien van een douche met warmteterugwinning, decentrale ventilatie met warmteterugwinning,
lucht-water warmtepompen en zonnepanelen. Daarbij wordt geadviseerd om de stap naar
aardgasvrij in 2035 te maken. De totale kosten hiervan zijn circa € 1,1 miljoen en de terugverdientijd
circa 36 jaar. Om deze terugverdientijd te bewerkstelligen zal er gebruik worden gemaakt van de
energieprestatievergoeding.
Verdere aanbevelingen zijn om vervolgonderzoeken te laten uitvoeren omtrent het gebruik van
bodemwarmtepompen en een collectief verwarmingssysteem.
1
,English
All homes must be natural gas-free by 2050 based on government objectives. In response to these
objectives, Vidomes, commissioning party for the research, has signed a green deal with the
municipality of Zoetermeer and various market parties. The aim of this green deal is to get the
Palenstein district in Zoetermeer free of natural gas. The reason for this research is this signed green
deal. Vidomes has the ambition to have the entire housing stock free of natural gas by 2035.
The objective of the research is to investigate the possibilities with regard to gett the houses in
Palenstein free of natural gas. This research has focused on the complex at Du Meelaan in
Zoetermeer. To begin with, the current state of the complex was mapped based on internal data.
Subsequently, a literature study was conducted in which the knowledge of advisors was investigated
and various experts were contacted.
Various variants have been drawn up and compared with each other based on this desk and field
research. Variants with air-to-air heat pumps, air-to-water heat pumps, electric boilers and solar
panels have been chosen. In this context, non-applicable technologies such as thermal storage
installation, district heating and wind turbines have been disregarded for the reason that the
complex in question is not suitable for these technologies.
Variants have been drawn up based on the trias energetics principle whereby the skin is first
insulated, then sustainable energy sources are used and finally, primary fossil fuels are used
efficiently. A variant has also been prepared in which, due to the low energy consumption of the
complex, the shell is not insulated.
From the variants it can be concluded that the use of solar panels will benefit the payback times of
the variants. It can also be concluded that it is not necessary to insulate the shell in order to make
efficient use of heat pumps.
The recommendation is to renovate the complex step by step according to the long-term
maintenance planning to zero on the meter. The amount of energy generated is the same as that
used and the building is energy neutral. The shell will be insulated step by step and the houses will be
equipped with a shower with heat recovery, decentralized ventilation with heat recovery, air-to-
water heat pumps and solar panels. It is advised to make the move to natural gas-free in 2035. The
total costs of this are around € 1.1 million and the payback time around 36 years. To achieve this
payback time, use will be made of the energy performance fee.
Further recommendations are to have follow-up studies conducted on the use of soil heat pumps
and a collective heating system.
2
, Inhoudsopgave
Samenvatting ................................................................................................................................................. 1
Nederlands.......................................................................................................................................................... 1
English ................................................................................................................................................................ 2
1. Inleiding...................................................................................................................................................... 5
1.1 Aanleiding ..................................................................................................................................................... 5
1.2 Probleemstelling ........................................................................................................................................... 5
1.3 Doelstelling ................................................................................................................................................... 5
1.4 Onderzoeksvragen ........................................................................................................................................ 6
1.5 Leeswijzer ..................................................................................................................................................... 6
2. Werkwijze (methoden en technieken) ........................................................................................................ 7
2.1 Onderzoeksmethoden en dataverzamelingsinstrumenten ........................................................................... 7
3. Bestaande situatie ...................................................................................................................................... 9
3.1 Het complex .................................................................................................................................................. 9
3.2 De woningen ............................................................................................................................................... 10
3.3 Energiebehoefte.......................................................................................................................................... 12
4. Alternatieven voor aardgas ....................................................................................................................... 13
4.1 Zonnepanelen en zonneboilers ................................................................................................................... 13
4.1.1 Mono- en polykristallijn ...................................................................................................................... 14
4.1.2 Dunne film .......................................................................................................................................... 15
4.1.3 Glas-glas .............................................................................................................................................. 15
4.2 Warmtepomp ............................................................................................................................................. 16
4.2.1 Water-water warmtepomp................................................................................................................. 16
4.2.2 Grond-water warmtepomp................................................................................................................. 17
4.2.3 Lucht-water warmtepomp .................................................................................................................. 18
4.2.4 Lucht-lucht warmtepomp ................................................................................................................... 19
4.3 Warmte- en koudeopslag ........................................................................................................................... 20
4.3.1 Open bronsysteem.............................................................................................................................. 20
4.3.2 Gesloten bronsysteem ........................................................................................................................ 21
4.4 Warmtenet ................................................................................................................................................. 22
5. Literatuuronderzoek ................................................................................................................................. 23
5.1 Referentieprojecten .................................................................................................................................... 23
5.1.1 ‘Flat met Toekomst’, Utrecht .............................................................................................................. 23
5.1.2 Gasloze flatgebouwen woningcorporatie Bo-Ex ................................................................................. 24
5.1.3 Portiekflat tot NOM-woningen ........................................................................................................... 24
5.2 Kennis van experts ...................................................................................................................................... 25
5.2.1 Alphaplan adviseurs ............................................................................................................................ 25
5.2.2 Kingspan .............................................................................................................................................. 25
5.2.3 Rijksdienst voor Ondernemend Nederland ........................................................................................ 26
5.2.4 Scriptie nul op de meter- renovatie voor corporatiewoningen .......................................................... 26
6. Varianten/ scenario’s ................................................................................................................................ 27
3
