1. Inleiding: Gebruik van de DSM-V
1.1 Inleiding
1.1.1 Psychopathologie/psychiatrische stoornis
➢ ‘Wetenschap of studie van het geestelijk of psychisch lijden’
➢ Twee benaderingen :
o Syndroombenadering: psychologie van het pathologische (gegroepeerde entiteiten) :
samenhangend geheel van klachten en symptomen.
o Symptoombenadering: pathologie van het psychische (algemene psychische processen of
functies)
➢ Psychiatrische toestand = als de patiënt of zijn omgeving er last van heeft
➢ Twee typen diagnosen:
o Syndroomdiagnose of descriptieve diagnose: deze diagnose is alleen beschrijvend en geeft
geen informatie over de redenen en manier van ontstaan (Uit het DSM)
o Structuurdiagnose: deze diagnose geeft naast een beschrijving van de symptomatologie aan
waardoor en op welke wijze het syndroom ontstaan is (Verklaringsmodel)
▪ Factoren die iemand kwetsbaar maken
(predisponerende factoren) (Veerkracht)
▪ Factoren die de stoornis uitlokken
(luxerende factoren)
▪ Factoren die de stoornis onderhouden
(onderhoudende factoren)
➢ ‘Abnormaal’ verschijnsel
o Afwijkend van de sociale norm of van wat in de cultuur als ‘normaal’ gedrag geldt.
➢ Veroorzaakt ongemak, lijden of bezorgdheid bij de betrokkene en/of de omgeving
➢ De psychiatrie gaat men verklaren met meerdere invalshoeken, nl. met het biopsychosociaal model:
o Medisch model (‘disease’)
▪ Etiologie (ontstaan)
• Oorzakelijke factoren (predispositie)
• Uitlokkende factoren (precipitatie)
• In stand houdende factoren (perpetuatie)
▪ Pathogenese (ontwikkeling)
▪ Prognose (natuurlijk beloop)
▪ Behandeling (Preventie/Therapie)
o Psychologisch model
▪ Ziektebeleving (‘illness’)
o Sociologisch model
▪ Ziekterol
1.2 Classificatie
1.2.1 Algemeen
➢ Doel:
o Orde scheppen
o Fenomenen groeperen
o Gemeenschappelijke taal ontwikkelen
➢ Ideaal:
o Perfecte representatie van onderliggende realiteit en diversiteit
o Voorspelt verloop, oorzaken, reacties op behandeling
➢ Nuttig:
o Communicatiemiddel
o Registratiemiddel
1
, Categoriale classificatie Dimensionale classificatie Prototypische classificatie
Uitganspunt Er is een kwalitatief Er is een kwantitatief Er is een grote variabiliteit bij
onderscheid (alles of niets) onderscheid (meer of individuen, die anderzijds
tussen ziek en gezond, minder) tussen ziek en ook veel kenmerken gemeen
normaal en abnormaal. gezond, normaal en hebben.
abnormaal.
Werkwijze Psychiatrische stoornissen Personen of psychiatrische Psychiatrische stoornissen
worden onderverdeeld in stoornissen worden worden onderverdeeld naar
duidelijk afgebakende klassen, gesitueerd op een dimensie de mate waarin ze gelijken
die elkaar niet overlappen. of continuüm. op een prototypisch
voorbeeld.
➢ Categoriale classificatie: Aan- of afwezig
➢ Dimensionale classificatie: Meest gebruikt
o Een continuüm van klachten
o Vb iemand heeft geen depressie maar voelt zich wel slecht
➢ Prototypische classificatie: Voor persoonlijkheidsstoornissen Cut off
Laag Middelmatig Ernstig
➢ Klinische psychiatrie bevindt zich na de cut off
➢ In de DSM-V wouden ze de cut off doen kantelen om een dimensionale classificatie te verkrijgen, dit is
niet gelukt
o Ze hebben het systeem behouden, maar hebben meer dimensionale schalen toegevoegd
1.2.2 DSM/ICD
➢ Diagnostic and Statistical Manual for Mental Disorders (DSM)
o American Psychiatric Association (APA)
o Heel Amerikaans
➢ International Classification of Diseases (ICD)
o World Health Organisation (WHO)
o Meer somatisch
➢ Het aantal gevallen verschillen per boek door een verschillende cut off
1.2.2.1 Voor- en nadelen DSM
➢ Positief :
o Research is verbeterd
o Communicatiemiddel tussen onderzoekers en behandelaars
o Betrouwbaarheid
➢ Negatief :
o Koppeling hulpverlening
o Koppeling verzekeringsmaatschappij (DBC)
o Koppeling psychofarmaca
o Validiteit (niet altijd helemaal juist)
1.2.2.2 Geschiedenis DSM
➢ DSM-I/II : “Freud” model
➢ DSM-III/IV : “Kraepelin” model
o Schizofrenie
o Bipolaire stoornis
o Schizoaffectieve stoornis
➢ DSM-5 : “Neurowetenschappen” model
2
,1.3 Diagnostiek
➢ Classificerende (beschrijvende) diagnostiek
o Handelingsgerichte (verklarende) diagnostiek
➢ Afkappunt normaal – abnormaal
o Bv. Lengte
o Vragen bvb of ze er zelf last van ervaren
1.3.1 Verschillen tussen classificatie en diagnostiek
Classificatie Diagnostiek
Wat (Wat is er aan de hand ?) Hoe (Hoe is dat zo gekomen ?)
Algemene kennis Specifieke kennis
Beschrijvend Verklarend
Betreft groepen Betreft een individu
Gedragskenmerken Zijn meerdere niveaus van de persoon en context bij betrokken
Relatief snel te stellen Tijdrovend proces
Geeft enige richting aan hulpverlening Is voorwaardelijk voor (goede) hulpverlening
➢ Classificatie = beschrijvend
➢ Diagnostiek = verklarend
➢ Een monodiagnose is in de minderheid, meestal komen er meerdere stoornissen tegelijk voor
1.3.2 Een DSM diagnose
➢ Is een poging om de veelheid van een symptomen die een patiënt op een bepaald ogenblik vertoont,
samen te vatten in een syndroom.
➢ Is geen reëel bestaande entiteit
o Altijd voorlopig van aard
➢ Zegt niets over de oorzaken
o Bijna steeds multifactorieel
➢ Biedt geen dynamische verklaring
➢ Zegt niets over de behandeling
1.4 Globale veranderingen in DSM-V
➢ Het belang van ontwikkelingsaspecten die met de stoornissen samenhangen
o Volgorde hoofdstukken ≈ levensloopbenadering
o Ontstaan, ontwikkeling en beloop van de stoornis
o Leeftijdsgerelateerde factoren
o Sekse/gender en cultuuraspecten
o De symptomen van een pathologie zijn niet altijd dezelfde per leeftijdsgroep
➢ De samenvoeging van de autistische stoornis, de stoornis van Asperger en de pervasieve
ontwikkelingsstoornis (PDD-NOS) tot één stoornis, de autismespectrumstoornis.
o Een subtype is er enkel als het een specifieke interventie nodig heeft
➢ De integratie van wetenschappelijke bevindingen uit het meest recente genetische onderzoek en
onderzoek met beeldvorming van de hersenen
o Genetische en fysiologische risicofactoren
o Prognostische indicatoren
o Veronderstelde biologische markers
➢ Een gestroomlijnde classificatie van bipolaire- en depressieve-stemmingsstoornissen
o Alle deelcriteria zijn opgenomen in de criteria voor elke stoornis.
o Nieuwe specificaties : ‘met angstige spanning’ , ‘met gemengde kenmerken’
3
, ➢ De herstructurering van de stoornissen in het gebruik van een middel, met als doel meer consistentie
en helderheid.
o ‘Misbruik’ en ‘afhankelijkheid’ wordt vervangen
➢ Een overgang in de conceptualisering van de persoonlijkheidsstoornissen
o ‘Hybride’model in deel III
➢ Deel III: nieuwe stoornissen en kenmerken
o Stoornissen: meer onderzoek nodig, validiteit is onvoldoende
o Dimensionele maten voor de ernst van symptomen voor 13 symptoomdomeinen
o World Health Organization Disability Assessment Schedule (WHODAS): globale mate van
beperkingen (ICF): vervangt GAF
1.5 Opzet DSM-V
➢ Deel I: uitleg en instructies voor gebruik en verantwoording
➢ Deel II: beschrijving van de 20 categorieën en de verschillende stoornissen
o Quasi dezelfde opzet als DSM-IV
➢ Deel III: veranderingen die eerst verder onderzoek vereisen; vragenlijsten ernst symptomen en
disfunctioneren
o Pathologie in wording
1.5.1 Veranderingen Deel II
➢ Sectie II:
o 22 hoofdstukken
o Geen 5 assen
▪ Om het biopsychosociaal model weg te schrijven
o Geen afzonderlijk luik kinder- en jeugdpsychiatrie
o Specifieks
▪ Beloop (acuut/chronisch)
▪ Ernst
▪ Specifieke kenmerken (inzicht/suïcidaliteit/comorbiditeit)
o Categorieën: angst, OCD, trauma/stress
o Stoornissen: eetbuistoornis (BED), MND, DMDD, verzamelwoede,..; clustering (verslaving,
autisme)
1.5.1.1 Classificatiecriteria
➢ Alle mogelijkheden om een pathologie te beschrijven
1.5.2 Deel III: Aandoeningen die verder onderzoek behoeven
➢ Subklinisch psychotisch syndroom
➢ Depressieve episodes met kortdurende hypomanie
➢ Persisterende complexe rouwstoornis
➢ Stoornis in cafeïnegebruik
➢ Internetgamingstoornis
➢ Neurocognitieve stoornis door prenatale blootstelling aan alcohol
➢ Suïcidaal-gedragsstoornis
➢ Niet-suïcidale zelfbeschadiging
1.6 Stellingen
➢ DSM-5 is niet wetenschappelijk ?
o Geen onderliggende neurobiologische of psychosociale verklaringsmodellen
o Wel literatuur en field trials
➢ Explosie van stoornissen ?
o +3%
o Stagnatie van de meest voorkomende stoornissen
4
1.1 Inleiding
1.1.1 Psychopathologie/psychiatrische stoornis
➢ ‘Wetenschap of studie van het geestelijk of psychisch lijden’
➢ Twee benaderingen :
o Syndroombenadering: psychologie van het pathologische (gegroepeerde entiteiten) :
samenhangend geheel van klachten en symptomen.
o Symptoombenadering: pathologie van het psychische (algemene psychische processen of
functies)
➢ Psychiatrische toestand = als de patiënt of zijn omgeving er last van heeft
➢ Twee typen diagnosen:
o Syndroomdiagnose of descriptieve diagnose: deze diagnose is alleen beschrijvend en geeft
geen informatie over de redenen en manier van ontstaan (Uit het DSM)
o Structuurdiagnose: deze diagnose geeft naast een beschrijving van de symptomatologie aan
waardoor en op welke wijze het syndroom ontstaan is (Verklaringsmodel)
▪ Factoren die iemand kwetsbaar maken
(predisponerende factoren) (Veerkracht)
▪ Factoren die de stoornis uitlokken
(luxerende factoren)
▪ Factoren die de stoornis onderhouden
(onderhoudende factoren)
➢ ‘Abnormaal’ verschijnsel
o Afwijkend van de sociale norm of van wat in de cultuur als ‘normaal’ gedrag geldt.
➢ Veroorzaakt ongemak, lijden of bezorgdheid bij de betrokkene en/of de omgeving
➢ De psychiatrie gaat men verklaren met meerdere invalshoeken, nl. met het biopsychosociaal model:
o Medisch model (‘disease’)
▪ Etiologie (ontstaan)
• Oorzakelijke factoren (predispositie)
• Uitlokkende factoren (precipitatie)
• In stand houdende factoren (perpetuatie)
▪ Pathogenese (ontwikkeling)
▪ Prognose (natuurlijk beloop)
▪ Behandeling (Preventie/Therapie)
o Psychologisch model
▪ Ziektebeleving (‘illness’)
o Sociologisch model
▪ Ziekterol
1.2 Classificatie
1.2.1 Algemeen
➢ Doel:
o Orde scheppen
o Fenomenen groeperen
o Gemeenschappelijke taal ontwikkelen
➢ Ideaal:
o Perfecte representatie van onderliggende realiteit en diversiteit
o Voorspelt verloop, oorzaken, reacties op behandeling
➢ Nuttig:
o Communicatiemiddel
o Registratiemiddel
1
, Categoriale classificatie Dimensionale classificatie Prototypische classificatie
Uitganspunt Er is een kwalitatief Er is een kwantitatief Er is een grote variabiliteit bij
onderscheid (alles of niets) onderscheid (meer of individuen, die anderzijds
tussen ziek en gezond, minder) tussen ziek en ook veel kenmerken gemeen
normaal en abnormaal. gezond, normaal en hebben.
abnormaal.
Werkwijze Psychiatrische stoornissen Personen of psychiatrische Psychiatrische stoornissen
worden onderverdeeld in stoornissen worden worden onderverdeeld naar
duidelijk afgebakende klassen, gesitueerd op een dimensie de mate waarin ze gelijken
die elkaar niet overlappen. of continuüm. op een prototypisch
voorbeeld.
➢ Categoriale classificatie: Aan- of afwezig
➢ Dimensionale classificatie: Meest gebruikt
o Een continuüm van klachten
o Vb iemand heeft geen depressie maar voelt zich wel slecht
➢ Prototypische classificatie: Voor persoonlijkheidsstoornissen Cut off
Laag Middelmatig Ernstig
➢ Klinische psychiatrie bevindt zich na de cut off
➢ In de DSM-V wouden ze de cut off doen kantelen om een dimensionale classificatie te verkrijgen, dit is
niet gelukt
o Ze hebben het systeem behouden, maar hebben meer dimensionale schalen toegevoegd
1.2.2 DSM/ICD
➢ Diagnostic and Statistical Manual for Mental Disorders (DSM)
o American Psychiatric Association (APA)
o Heel Amerikaans
➢ International Classification of Diseases (ICD)
o World Health Organisation (WHO)
o Meer somatisch
➢ Het aantal gevallen verschillen per boek door een verschillende cut off
1.2.2.1 Voor- en nadelen DSM
➢ Positief :
o Research is verbeterd
o Communicatiemiddel tussen onderzoekers en behandelaars
o Betrouwbaarheid
➢ Negatief :
o Koppeling hulpverlening
o Koppeling verzekeringsmaatschappij (DBC)
o Koppeling psychofarmaca
o Validiteit (niet altijd helemaal juist)
1.2.2.2 Geschiedenis DSM
➢ DSM-I/II : “Freud” model
➢ DSM-III/IV : “Kraepelin” model
o Schizofrenie
o Bipolaire stoornis
o Schizoaffectieve stoornis
➢ DSM-5 : “Neurowetenschappen” model
2
,1.3 Diagnostiek
➢ Classificerende (beschrijvende) diagnostiek
o Handelingsgerichte (verklarende) diagnostiek
➢ Afkappunt normaal – abnormaal
o Bv. Lengte
o Vragen bvb of ze er zelf last van ervaren
1.3.1 Verschillen tussen classificatie en diagnostiek
Classificatie Diagnostiek
Wat (Wat is er aan de hand ?) Hoe (Hoe is dat zo gekomen ?)
Algemene kennis Specifieke kennis
Beschrijvend Verklarend
Betreft groepen Betreft een individu
Gedragskenmerken Zijn meerdere niveaus van de persoon en context bij betrokken
Relatief snel te stellen Tijdrovend proces
Geeft enige richting aan hulpverlening Is voorwaardelijk voor (goede) hulpverlening
➢ Classificatie = beschrijvend
➢ Diagnostiek = verklarend
➢ Een monodiagnose is in de minderheid, meestal komen er meerdere stoornissen tegelijk voor
1.3.2 Een DSM diagnose
➢ Is een poging om de veelheid van een symptomen die een patiënt op een bepaald ogenblik vertoont,
samen te vatten in een syndroom.
➢ Is geen reëel bestaande entiteit
o Altijd voorlopig van aard
➢ Zegt niets over de oorzaken
o Bijna steeds multifactorieel
➢ Biedt geen dynamische verklaring
➢ Zegt niets over de behandeling
1.4 Globale veranderingen in DSM-V
➢ Het belang van ontwikkelingsaspecten die met de stoornissen samenhangen
o Volgorde hoofdstukken ≈ levensloopbenadering
o Ontstaan, ontwikkeling en beloop van de stoornis
o Leeftijdsgerelateerde factoren
o Sekse/gender en cultuuraspecten
o De symptomen van een pathologie zijn niet altijd dezelfde per leeftijdsgroep
➢ De samenvoeging van de autistische stoornis, de stoornis van Asperger en de pervasieve
ontwikkelingsstoornis (PDD-NOS) tot één stoornis, de autismespectrumstoornis.
o Een subtype is er enkel als het een specifieke interventie nodig heeft
➢ De integratie van wetenschappelijke bevindingen uit het meest recente genetische onderzoek en
onderzoek met beeldvorming van de hersenen
o Genetische en fysiologische risicofactoren
o Prognostische indicatoren
o Veronderstelde biologische markers
➢ Een gestroomlijnde classificatie van bipolaire- en depressieve-stemmingsstoornissen
o Alle deelcriteria zijn opgenomen in de criteria voor elke stoornis.
o Nieuwe specificaties : ‘met angstige spanning’ , ‘met gemengde kenmerken’
3
, ➢ De herstructurering van de stoornissen in het gebruik van een middel, met als doel meer consistentie
en helderheid.
o ‘Misbruik’ en ‘afhankelijkheid’ wordt vervangen
➢ Een overgang in de conceptualisering van de persoonlijkheidsstoornissen
o ‘Hybride’model in deel III
➢ Deel III: nieuwe stoornissen en kenmerken
o Stoornissen: meer onderzoek nodig, validiteit is onvoldoende
o Dimensionele maten voor de ernst van symptomen voor 13 symptoomdomeinen
o World Health Organization Disability Assessment Schedule (WHODAS): globale mate van
beperkingen (ICF): vervangt GAF
1.5 Opzet DSM-V
➢ Deel I: uitleg en instructies voor gebruik en verantwoording
➢ Deel II: beschrijving van de 20 categorieën en de verschillende stoornissen
o Quasi dezelfde opzet als DSM-IV
➢ Deel III: veranderingen die eerst verder onderzoek vereisen; vragenlijsten ernst symptomen en
disfunctioneren
o Pathologie in wording
1.5.1 Veranderingen Deel II
➢ Sectie II:
o 22 hoofdstukken
o Geen 5 assen
▪ Om het biopsychosociaal model weg te schrijven
o Geen afzonderlijk luik kinder- en jeugdpsychiatrie
o Specifieks
▪ Beloop (acuut/chronisch)
▪ Ernst
▪ Specifieke kenmerken (inzicht/suïcidaliteit/comorbiditeit)
o Categorieën: angst, OCD, trauma/stress
o Stoornissen: eetbuistoornis (BED), MND, DMDD, verzamelwoede,..; clustering (verslaving,
autisme)
1.5.1.1 Classificatiecriteria
➢ Alle mogelijkheden om een pathologie te beschrijven
1.5.2 Deel III: Aandoeningen die verder onderzoek behoeven
➢ Subklinisch psychotisch syndroom
➢ Depressieve episodes met kortdurende hypomanie
➢ Persisterende complexe rouwstoornis
➢ Stoornis in cafeïnegebruik
➢ Internetgamingstoornis
➢ Neurocognitieve stoornis door prenatale blootstelling aan alcohol
➢ Suïcidaal-gedragsstoornis
➢ Niet-suïcidale zelfbeschadiging
1.6 Stellingen
➢ DSM-5 is niet wetenschappelijk ?
o Geen onderliggende neurobiologische of psychosociale verklaringsmodellen
o Wel literatuur en field trials
➢ Explosie van stoornissen ?
o +3%
o Stagnatie van de meest voorkomende stoornissen
4
