Samenvatni mensenrechten – Bo Baars
Hoofdstuk 1- Inleidini: kennismakini met mensenrechten
Fundamentele normen
Grondrechten kunnen worden omschreven als fundamentele normen die de strekking hebben het
individu persoonlijke vrijheid en een menswaardig bestaan te verzekeren en die de
handelingsvrijheid van de overheid beperken.
Grondrechten gelden in de eerste plaats in de relate tussen burger en overheid ze perken de
handelingsvrijheid van de overheid in. Naast de vrijheidsrechten zijn ook de sociale grondrechten tot
ontwikkeling gekomen (zorgplicht van de overheid).
Rechtsstaat
Grondrechten zijn verbonden met de opkomst van de rechtsstaat. De rechtsstaat is gestoeld op vier
pijlers:
Ingrijpen van de overheid mag alleen op grond van algemene regels (overheid is zelf aan
recht verbonden) Leialiteitsbeiinsel
Scheidini van de machten (wetgevende en uitvoerende macht vallen niet samen). Er is een
systeem van checks and balances als een garante voor de vrijheid van de burger.
De mogelijkheid van rechtsbeschermini door een onafankeliike rechter
Het bestaan van irondrechten/mensenrechten
Zonder mensenrechten is er geen sprake van een rechtsstaat en ook geen sprake van een
democrate!
Mensenrechten
Grondrechten noemen we ook wel mensenrechten. Sommige schrijvers vinden mensenrechten meer
passen bij natuurrechtelijke aanspraken, die losstaan van het positeve recht, grondrechten maken
deel uit van het positeve recht.
Mensenrechten in de juridische praktjk:
- Arbeidsrecht: recht op privacy
- Strafrecht: recht op een eerlijk proces
- Omgevingsrecht: recht op eigendom
- Vreemdelingenrecht: recht op respect voor het gezinsleven
- Gezondheidsrecht: recht op leven
Rechtsbronnen
Internationale verdraien IVBPR, IVESCR, EVRM, ESH, HvEU
Jurisprudentie van internationaalrechteliike orianen EHRM (doet bindende uitspraken
over het EVRM) en het HvJEU (uitleg geven over het HvEU)
Grondwet
De uitwerkini van bepaalde irondrechten in de nationale wetievini bijvoorbeeld de
Algemene Wet Gelijke Behandeling
Jurisprudentie van de nationale rechter
Maar denk ook aan de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (vooral doelstellingen), of
het Comité voor de mensenrechten (gebaseerd op IVPR), dit zijn hulpbronnen.
Toenemend belang
De grondrechten nemen in het Nederlandse recht een steeds belangrijkere posite in. Dit komt
omdat de werkingssfeer van de grondrechten is toegenomen (voorbeeld: het recht op privacy, de
1
,opkomst van de informatemaatschappij zorgt voor meer actviteiten op dit gebied die hier
grondrechten kunnen raken).
Er bestaat ook een tendens om aan beperkingen steeds hogere eisen te stellen, dit komt door de
democratsering van de afgelopen periode. Ook komt het omdat aan de grondrechten steeds vaker
een zekere werking in de relate tussen burgers onderling wordt toegekend, er is een mogelijke
horizontale werking van het grondrecht in bijvoorbeeld contractuele verhoudingen.
Klassieke grondrechten worden ook niet meer gezien als onthoudingsplichten van de overheid, ze
kunnen worden gekoppeld aan positeve verplichtngen soms zal de overheid de militante
tegenstanders van een betoging in het gareel moeten houden, omdat de vrijheid van betoging
anders te ver gaat.
Als laatste doet het internatonale stelsel van grondrechtbescherming meer invloed gelden binnen de
natonale rechtsorde. Veel grondrechtbepalingen uit het klassieke grondrechtverdragen zijn in
eenieder verbindend en hebben daarom voorrang in de Nederlandse rechtsorde, art. 94 Gw.
Hoofdstuk 2 – Geschiedenis en achterironden
Athene en de Griekse staatsleer er bestaat een grote vrijheid om aan politeke
besluitvorming deel te nemen, voor een kleine groep mannelijke inwoners. De overheid
neemt wek grenzen in acht. De nadruk ligt op de vrijheid in de polis. De afwezigheid van de
note van grondrechten blijkt duidelijk uit het werk van Plato en Aristoteles. Ideeënn over
gelijkheid en individuele vrijheid in de privésfeer zijn eerder in de Griekse flosofe te vinden.
Zo kun je wijzen op Epicurus, die de bestemming van de mens buiten het publieke leven
zoekt, de privésfeer biedt de mens de meest aangename situate. De staat is te beschouwen
als een insttuut die de veiligheid dient te waarborgen.
Christendom en de middeleeuwen de leer is ambigu. Ze gaan er van uit dat alle mensen
naar het evenbeeld van God zijn en dus gelijkwaardig, ook moest ieder mens tussen goed en
kwaad kiezen. De spirituele sfeer is belangrijker dat de wereldlijke of statelijke sfeer. Maar
aan de andere kant wordt het gezag van de overheid in de christelijke sfeer veelal als van
God gegeven beschouwd, zodat gehoorzaamheid voor de onderdaan een plicht is. In de
christelijke feodale orde is geen plaats voor het idee van grondrechten. De samenleving kent
een hiënrarchische structuur.
Achterirond van de opkomst van het idee van irondrechten de Renaissance, de
Hervorming, de Verlichtng, de centralisering van het gezag binnen de natestaat en de
maatschappelijke en politeke opkomst van de burgerij.
Historische nationale documenten
• Magna Carta (Engeland 1215)
• Acte van Verlatnghe (Nederlanden 1581)
• Declaraton of Independence (VS 1nn6)
• Déclaraton des droits de l’homme et du citoyen (Frankrijk 1n89)
De preambule van het Handvest van de VN het vertrouwen in de fundamentele rechten van de
mens, in de waardigheid en waarde van de menselijke persoon, in gelijke rechten voor mannen en
vrouwen, alsmede voor kleine en grote nates.
De Universele Verklaring werd in 1948 aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN en
somt zowel klassieke als sociale rechten op, het is geen bindend verdrag.
Het IVBPR gaat vooral over klassieke grondrechten en het IVESCR over sociale grondrechten.
Het Europees Sociaal Handvest (ESH) legt binnen de Raad van Europa de sociale grondrechten vast.
De Eu heef een eigen Handvest van grondrechten, waar het VEU naar wijst, deze bepalingen worden
toegepast door het HvJEU.
2
, De klassieke en sociale grondrechten
Klassieke irondrechten zijn individuele vrijheidsrechten: de grondrechtnorm is in de eerste plaats
gericht op de overheidsonthouding. Het individu is de drager van het recht en bepaalt zelf op welke
wijze het zijn recht uitoefent. Klassieke grondrechten zijn bij de rechter afdwingbaar. Daarom
noemen we ze ook wel waarborgnormen.
Sociale irondrechten hoeven niet als individuele rechten geformuleerd te zijn. Zij dienen het belang
van de bevolking als geheel, ze zijn ook als zorgplichten geformuleerd, gericht op het optreden van
de overheid. Sociale grondrechten zijn stukken moeilijker afdwingbaar bij de rechter.
Sommige sociale grondrechten zijn wel geformuleerd als individuele aanspraken, denk aan het recht
op bijstand. Ook is het mogelijk dat verdragsbepalingen waarin sociale grondrechten vastliggen
eenieder verbindend zijn, zoals art. 6 lid 4 ESH. De zorg voor onderwijs noemen we ook wel een
klassiek sociaal grondrecht.
1. Eerste ieneratie burierrechten en politieke rechten (klassieke vriiheidsrechtene
bv. vrijheid van meningsuitng, vrijheid van vereniging en vergadering
2. Tweede ieneratie economische, sociale en culturele rechten
bv. recht op werk, onderwijs, gezondheidszorg
3. Derde ieneratie collectieve rechten (komen toe aan volken of iroepen, niet aan
individuene
bv. Zelfeschikkingsrecht volken, recht op eigen identteit minderheden
Universaliteit van grondrechten
Het aantal werkelijk universele en onvervreemdbare rechten is beperkt (recht om niet gemarteld te
worden, genocideverbod)1. Deze rechten zouden (ius cogens) overal gelden. Tevens zijn alle staten
gehouden de grondrechten zo veel moieliik gelding te geven, dit is zeker bij sociale grondrechten
moeilijker. De UVRM geef géén melding van het kiesrecht, het IVBPR spreekt wel over het recht deel
te nemen aan de behandeling van openbare aangelegenheden (welke plaats deze verkiezingen
hebben wordt echter niet ingevuld).
Het meest controversieel is de universaliteit van de vrijheid van godsdienst. In het EVRM wordt de
vrijheid om te veranderen van godsdienst expliciet genoemd.
Op dit moment zijn bijna alle en zeer verschillende staten partj bij de belangrijkste internatonale
mensenrechtverdragen, daarom kan er worden gesproken van een wereldwijde gelding van veel
gepositveerde mensenrechten.
Grondslagen: menselijke waardigheid en democrate
Grondrechten zijn vaak gebaseerd op de menselijke waardigheid en democrate:
Menseliike waardiiheid de inherente menselijke waardigheid (staat vaak in preambule).
Er volgt uit dat ieder mens als zodanig drager van grondrechten hoort te zijn.
Democratie
De nadruk op de individuele menselijke waardigheid kan duidelijk maken dat de vrijheid van het
individu vooropstaat, ook al kunnen grondrechten daarnaast een maatschappelijke functe hebben.
Klassieke vriiheidsrechten: fundamentele, individuele vrijheidsrechten die in ieder geval zien op de
verhouding tussen burger en overheid. Zij leggen overheid een onthoudingsplicht op.
1
Volkerenmoord.
3
Hoofdstuk 1- Inleidini: kennismakini met mensenrechten
Fundamentele normen
Grondrechten kunnen worden omschreven als fundamentele normen die de strekking hebben het
individu persoonlijke vrijheid en een menswaardig bestaan te verzekeren en die de
handelingsvrijheid van de overheid beperken.
Grondrechten gelden in de eerste plaats in de relate tussen burger en overheid ze perken de
handelingsvrijheid van de overheid in. Naast de vrijheidsrechten zijn ook de sociale grondrechten tot
ontwikkeling gekomen (zorgplicht van de overheid).
Rechtsstaat
Grondrechten zijn verbonden met de opkomst van de rechtsstaat. De rechtsstaat is gestoeld op vier
pijlers:
Ingrijpen van de overheid mag alleen op grond van algemene regels (overheid is zelf aan
recht verbonden) Leialiteitsbeiinsel
Scheidini van de machten (wetgevende en uitvoerende macht vallen niet samen). Er is een
systeem van checks and balances als een garante voor de vrijheid van de burger.
De mogelijkheid van rechtsbeschermini door een onafankeliike rechter
Het bestaan van irondrechten/mensenrechten
Zonder mensenrechten is er geen sprake van een rechtsstaat en ook geen sprake van een
democrate!
Mensenrechten
Grondrechten noemen we ook wel mensenrechten. Sommige schrijvers vinden mensenrechten meer
passen bij natuurrechtelijke aanspraken, die losstaan van het positeve recht, grondrechten maken
deel uit van het positeve recht.
Mensenrechten in de juridische praktjk:
- Arbeidsrecht: recht op privacy
- Strafrecht: recht op een eerlijk proces
- Omgevingsrecht: recht op eigendom
- Vreemdelingenrecht: recht op respect voor het gezinsleven
- Gezondheidsrecht: recht op leven
Rechtsbronnen
Internationale verdraien IVBPR, IVESCR, EVRM, ESH, HvEU
Jurisprudentie van internationaalrechteliike orianen EHRM (doet bindende uitspraken
over het EVRM) en het HvJEU (uitleg geven over het HvEU)
Grondwet
De uitwerkini van bepaalde irondrechten in de nationale wetievini bijvoorbeeld de
Algemene Wet Gelijke Behandeling
Jurisprudentie van de nationale rechter
Maar denk ook aan de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (vooral doelstellingen), of
het Comité voor de mensenrechten (gebaseerd op IVPR), dit zijn hulpbronnen.
Toenemend belang
De grondrechten nemen in het Nederlandse recht een steeds belangrijkere posite in. Dit komt
omdat de werkingssfeer van de grondrechten is toegenomen (voorbeeld: het recht op privacy, de
1
,opkomst van de informatemaatschappij zorgt voor meer actviteiten op dit gebied die hier
grondrechten kunnen raken).
Er bestaat ook een tendens om aan beperkingen steeds hogere eisen te stellen, dit komt door de
democratsering van de afgelopen periode. Ook komt het omdat aan de grondrechten steeds vaker
een zekere werking in de relate tussen burgers onderling wordt toegekend, er is een mogelijke
horizontale werking van het grondrecht in bijvoorbeeld contractuele verhoudingen.
Klassieke grondrechten worden ook niet meer gezien als onthoudingsplichten van de overheid, ze
kunnen worden gekoppeld aan positeve verplichtngen soms zal de overheid de militante
tegenstanders van een betoging in het gareel moeten houden, omdat de vrijheid van betoging
anders te ver gaat.
Als laatste doet het internatonale stelsel van grondrechtbescherming meer invloed gelden binnen de
natonale rechtsorde. Veel grondrechtbepalingen uit het klassieke grondrechtverdragen zijn in
eenieder verbindend en hebben daarom voorrang in de Nederlandse rechtsorde, art. 94 Gw.
Hoofdstuk 2 – Geschiedenis en achterironden
Athene en de Griekse staatsleer er bestaat een grote vrijheid om aan politeke
besluitvorming deel te nemen, voor een kleine groep mannelijke inwoners. De overheid
neemt wek grenzen in acht. De nadruk ligt op de vrijheid in de polis. De afwezigheid van de
note van grondrechten blijkt duidelijk uit het werk van Plato en Aristoteles. Ideeënn over
gelijkheid en individuele vrijheid in de privésfeer zijn eerder in de Griekse flosofe te vinden.
Zo kun je wijzen op Epicurus, die de bestemming van de mens buiten het publieke leven
zoekt, de privésfeer biedt de mens de meest aangename situate. De staat is te beschouwen
als een insttuut die de veiligheid dient te waarborgen.
Christendom en de middeleeuwen de leer is ambigu. Ze gaan er van uit dat alle mensen
naar het evenbeeld van God zijn en dus gelijkwaardig, ook moest ieder mens tussen goed en
kwaad kiezen. De spirituele sfeer is belangrijker dat de wereldlijke of statelijke sfeer. Maar
aan de andere kant wordt het gezag van de overheid in de christelijke sfeer veelal als van
God gegeven beschouwd, zodat gehoorzaamheid voor de onderdaan een plicht is. In de
christelijke feodale orde is geen plaats voor het idee van grondrechten. De samenleving kent
een hiënrarchische structuur.
Achterirond van de opkomst van het idee van irondrechten de Renaissance, de
Hervorming, de Verlichtng, de centralisering van het gezag binnen de natestaat en de
maatschappelijke en politeke opkomst van de burgerij.
Historische nationale documenten
• Magna Carta (Engeland 1215)
• Acte van Verlatnghe (Nederlanden 1581)
• Declaraton of Independence (VS 1nn6)
• Déclaraton des droits de l’homme et du citoyen (Frankrijk 1n89)
De preambule van het Handvest van de VN het vertrouwen in de fundamentele rechten van de
mens, in de waardigheid en waarde van de menselijke persoon, in gelijke rechten voor mannen en
vrouwen, alsmede voor kleine en grote nates.
De Universele Verklaring werd in 1948 aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN en
somt zowel klassieke als sociale rechten op, het is geen bindend verdrag.
Het IVBPR gaat vooral over klassieke grondrechten en het IVESCR over sociale grondrechten.
Het Europees Sociaal Handvest (ESH) legt binnen de Raad van Europa de sociale grondrechten vast.
De Eu heef een eigen Handvest van grondrechten, waar het VEU naar wijst, deze bepalingen worden
toegepast door het HvJEU.
2
, De klassieke en sociale grondrechten
Klassieke irondrechten zijn individuele vrijheidsrechten: de grondrechtnorm is in de eerste plaats
gericht op de overheidsonthouding. Het individu is de drager van het recht en bepaalt zelf op welke
wijze het zijn recht uitoefent. Klassieke grondrechten zijn bij de rechter afdwingbaar. Daarom
noemen we ze ook wel waarborgnormen.
Sociale irondrechten hoeven niet als individuele rechten geformuleerd te zijn. Zij dienen het belang
van de bevolking als geheel, ze zijn ook als zorgplichten geformuleerd, gericht op het optreden van
de overheid. Sociale grondrechten zijn stukken moeilijker afdwingbaar bij de rechter.
Sommige sociale grondrechten zijn wel geformuleerd als individuele aanspraken, denk aan het recht
op bijstand. Ook is het mogelijk dat verdragsbepalingen waarin sociale grondrechten vastliggen
eenieder verbindend zijn, zoals art. 6 lid 4 ESH. De zorg voor onderwijs noemen we ook wel een
klassiek sociaal grondrecht.
1. Eerste ieneratie burierrechten en politieke rechten (klassieke vriiheidsrechtene
bv. vrijheid van meningsuitng, vrijheid van vereniging en vergadering
2. Tweede ieneratie economische, sociale en culturele rechten
bv. recht op werk, onderwijs, gezondheidszorg
3. Derde ieneratie collectieve rechten (komen toe aan volken of iroepen, niet aan
individuene
bv. Zelfeschikkingsrecht volken, recht op eigen identteit minderheden
Universaliteit van grondrechten
Het aantal werkelijk universele en onvervreemdbare rechten is beperkt (recht om niet gemarteld te
worden, genocideverbod)1. Deze rechten zouden (ius cogens) overal gelden. Tevens zijn alle staten
gehouden de grondrechten zo veel moieliik gelding te geven, dit is zeker bij sociale grondrechten
moeilijker. De UVRM geef géén melding van het kiesrecht, het IVBPR spreekt wel over het recht deel
te nemen aan de behandeling van openbare aangelegenheden (welke plaats deze verkiezingen
hebben wordt echter niet ingevuld).
Het meest controversieel is de universaliteit van de vrijheid van godsdienst. In het EVRM wordt de
vrijheid om te veranderen van godsdienst expliciet genoemd.
Op dit moment zijn bijna alle en zeer verschillende staten partj bij de belangrijkste internatonale
mensenrechtverdragen, daarom kan er worden gesproken van een wereldwijde gelding van veel
gepositveerde mensenrechten.
Grondslagen: menselijke waardigheid en democrate
Grondrechten zijn vaak gebaseerd op de menselijke waardigheid en democrate:
Menseliike waardiiheid de inherente menselijke waardigheid (staat vaak in preambule).
Er volgt uit dat ieder mens als zodanig drager van grondrechten hoort te zijn.
Democratie
De nadruk op de individuele menselijke waardigheid kan duidelijk maken dat de vrijheid van het
individu vooropstaat, ook al kunnen grondrechten daarnaast een maatschappelijke functe hebben.
Klassieke vriiheidsrechten: fundamentele, individuele vrijheidsrechten die in ieder geval zien op de
verhouding tussen burger en overheid. Zij leggen overheid een onthoudingsplicht op.
1
Volkerenmoord.
3
