Een goede samenvatting van de lessen van arbeids- en organisatiepsychologie op de VUB gegeven door Prof. Hofmans. Zowel het hele boek, als de slides en extra nota's staan erin! Heel duidelijk met afbeeldingen ook ter illustraties! Succes!
1. Inleiding en situering
1.1 Afbakening
➢ Werknemer staat centraal
➢ Organisatie is een belangrijk element
➢ 5 tradities volgens Arnold (2005):
o Psychoanalytische traditie: onbewuste psychologische conflicten verminderen de
persoonlijke effectiviteit
o Trekbenadering: stabiele en meetbare persoonskenmerken komen tot uiting in het gedrag
op het werk
o Fenomenologische traditie: benadrukt de persoonlijke ervaringen en individueel potentieel
om verder te ontwikkelen en verantwoord gedrag te vertonen
o Behavioristische traditie: nadruk op datgene dat mensen doen en hoe straffen en belonen
gedrag kunnen beïnvloeden
o Sociaal-cognitieve traditie: onderzoekt hoe mensen denken + hoe dit hun gedrag en relaties
kan helpen reguleren en verklaren
1.2 Historische en maatschappelijke evoluties
➢ Integratie van enkele stromingen heeft ons tot de moderne A&O-psychologie gebracht:
o Filosofie:
▪ Plato:
• Beschrijft ideale Staat als plaats waar individuen die taken toegewezen
krijgen waarvoor best geschikt
• Stelt: geen twee personen exact gelijk geboren; mensen verschillen qua
natuurlijke begaafdheden
• Stelt militaire geschiktheidstests op om soldaten van ideale Staat te
selecteren
• Koningsfilosofen, wachters en voetvolk
▪ Juan de Dios Huarte y Navarro:
• Grote individuele verschillen
• Verschillende beroepen vereisen verschillende vaardigheidspatronen
• Belang van goede professionele diagnostiek door de staat, zodat men
jongeren kan verplichten het kennisdomein te bestuderen waarvoor meest
geschikt
o Voordeel voor staat
o Voordeel voor individu: geen tijd en moeite verspillen
➔ Dragen we vandaag nog steeds mee: ijkingstest
o Natuurwetenschappelijke methode:
▪ Observatie → hypothese → toetsing → verwerping/aanvaarding hypothese
▪ Milgram experiment
o Maatschappelijke ontwikkelingen/sociale invloeden:
▪ Nood aan arbeidsorganisatie, hoe mensen goed inzetten
▪ Nood aan een psychologie over de werkende mens
o Humanisme:
▪ Meer aandacht voor het hier en nu
▪ Meer verdiepen in bijzondere groepen personen (kinderen en geestesziekten)
o Eerste academische ontwikkelingen:
▪ Wilhem Wundt
▪ 1e psychologisch labo in 1876 in Leipzig
▪ Bestudeerde de waarneming, reactietijd, geheugen… op een empirische-
natuurwetenschappelijke methode
1
, ▪ 2 methodologische elementen stonden hierbij centraal:
• Experimenteel onderzoek, iets manipuleren en kijken welke gevolgen het
heeft
• Introspectie
o Arbeidspsychologie – Consumentenpsychologie:
▪ Walter Dill Scott
• 1901 toespraak over psychologie en reclame voor een commercieel
gezelschap in Chicago
• Studeerde bij Wundt
• Weinig experimenteel onderzoek
• 1903 ‘The Theory and practice of advertising’
• 1908 ‘Psychology of advertising’
• Aanzet tot wat later de consumentenpsychologie (economische
psychologie)
▪ Hugo Münsterberg
• 1912 ‘Psychology and industrial efficiency’
• Leerling van Wundt
• Empirisch-natuurwetenschappelijke benadering toepassen op het gedrag
van mensen in organisaties meer gericht op de selectie van werknemers
• Aanzet tot selectiepsychologie
• Uitvoeren van psychologisch onderzoek in functie van therapie, onderwijs
en gerechtelijke situaties
• Vooral gericht op verbeteren (economische) productiviteit
mens
1.3 Situering van de A&O-psychologie
➢ Ergonomie = werkomgeving aanpassen
o Kijken of er problemen zijn op fysiek vlak bij de werknemer producent consument
➢ Consument = spaargedrag, waarom kopen mensen dit?
➢ Producent = de werkende mens ergonomie arbeids- organisatie-
psychologie psychologie
1.4 Methodologische invloeden op de A&O-psychologie
➢ Differentiële psychologie
o = het in kaart brengen van verschillen tussen mensen
o Men ging proberen de meest geschikte persoon te vinden voor een bepaalde job
o F. Galton:
▪ Bepaalde personen zijn beter aangepast aan het leven dan anderen (fysiek)
▪ Darwinistische visie (was neef van Darwin)
▪ Onderzoekssystematiek: experimenteren in verband met reactietijden, fysieke
sterkte, perceptie
▪ Voert het begrip gemiddelde en standaardafwijking in
▪ Basis voor selectiepsychologie
o K. Pearson:
▪ Statistische methoden: bijvoorbeeld correlatiecoëfficiënt, een numerieke maat die
het verband tussen variabelen aangeeft
o J. McKeen Cattell:
▪ Leerling van Wundt
▪ Eerste mentale test (basis van de latere cognitieve test, voorloper van IQ test)
▪ Toepassing van experimentele methode
▪ Wil verschillen tussen individuen vastleggen
2
, o A. Binet en T. Simon:
▪ 1905: 1e IQ test voor kinderen (op basis van opmerkzaamheid voor detail)
▪ IQ = (mentale leeftijd / chronologische leeftijd) * 100
o L. Terman:
▪ 1916: aanpassing IQ test voor volwassenen binnen het leger: rekrutering van
soldaten voor WO I, maar het bleef een individuele test die tijdrovend was voor
groepen
o R. Yerkes:
▪ Groepsgerichte intelligentietest:
• α-versie: bedoeld voor personen die kunnen lezen en schrijven
• β-versie: bedoeld voor alle analfabeten (mondelinge instructies, gebruik
van figuren)
o J. P. Guilford en R. B. Cattell :
▪ Gedurende WO II was er een verhoogde belangstelling voor
persoonlijkheidsonderzoek als differentiatiefactor
1.5 Evolutie van het maatschappelijke beeld over de mens in een arbeidssituatie
➢ Voor de 20e eeuw
o Mens dacht niet na tijdens het werken
o Werkende mens had geen mening
o Werkende mens moest slaafs de instructies op volgen van de werkgever
o Mensen gaan uitbuiten
1.5.1 De rationeel-economische mens
➢ Werknemer heeft vooral rationeel-economische motieven
➢ F. W. Taylor:
o Verbeteringen aanbrengen in het arbeidsproces om de productiviteit te verhogen en de
zodat de werknemer zich beter gaat voelen
o Verplaatst aandacht van technologie naar de werknemer
o Arbeidsinspanning efficiënter → productiever, maar minder inspanning
▪ Mensen duidelijke instructies geven over hoe bewegen, wanneer pauzes nemen …
➔ Hoe meer ze produceren, hoe meer ze verdienen
▪ Mensen willen meer geld
o Concludeerde dat een werknemer functioneert als een rationeel-economische mens die
van buitenaf gestimuleerd wordt en die berekend tewerk gaat
o Visie:
▪ Werknemers zijn van nature lui & werken niet voldoende indien ze niet van
buitenaf gestimuleerd worden
▪ Werknemers zijn rationeel-economische wezens die gestimuleerd worden door
economische of rationele voordelen
▪ Atomistische visie op de mens: persoon als enkeling, voert reeks van
opeenvolgende beperkte handelingen uit (sociale omgeving niet in rekening)
o Kritiek:
▪ Problemen op fysiek vlak & ontstaan van van RSI
▪ Nadruk op efficiëntie en productie en geen aandacht voor attituden en gevoelens
▪ Tegenstand vanwege de vakbond wegens ververkende taken, en omdat er door
‘rationalisatie’ van het werk wel eens ontslagen kunnen volgen
▪ Tegenstand vanwege het management: het idee zou kunnen ontstaan dat zij tot
dan toe hun werk niet goed deden
▪ Vooral gericht op het aanpassen van de mens aan de arbeidssituatie die als een
vast gegeven wordt gezien; maw een puur arbeidspsychologisch perspectief
3
, o Scientific management (= Taylorisme, Fordisme, bandwerk) :
▪ Nu nog steeds toegepast
▪ Wetenschappelijke methoden gebruiken om beste werkwijze te bepalen
▪ Het opsplitsen van taken in kleine onderdelen + training ➔ creëren van
specialisten
▪ Selecteren van mensen die het meest geschikt zijn voor bepaalde taken
▪ Invoeren van regels om de efficiëntie te beïnvloeden
▪ Mensen moeten samenwerken, maar iedereen kent zijn plaats
▪ Vooral communicatie van manager naar arbeider (top down)
➢ F. W. Gilbreth & L. Gilbreth:
o Volgen ook de weg van Taylor
o Verder gaan in het opsplitsen van bewegingen in
hun onderdelen om deze te rationaliseren ➔
meest efficiënte opdeling verkrijgen
o Stellen voor om activiteiten te gaan
systematiseren → vermoeidheid verminderen &
productiviteit verbeteren
o Observatiestandaard ontwikkeld
▪ Snel bewegingen in kaart te kunnen
brengen
▪ Therblig, soort stenografie om snel nota
te kunnen nemen bij observatie van
werknemers
o Time and motion studies
▪ Beweging chronometreren om te zien
welke het snelst is, en op basis daarvan
de meest efficiënte beweging te kunnen
bepalen
▪ Basis van human engineering verwant
met de ergonomie
1.5.2 De sociale mens
➢ Vanaf jaren ’20 waar werknemers sociale behoeften worden toebedeeld
➢ Gaat in op de complexe interrelaties tussen werknemers die prestatie beïnvloeden
➢ G. E. Mayo:
o Mensen in Western Electric Company wooden in de Hawthorne fabriek problemen helpen
oplossen
o 1e studie: verlichting & productiviteit
▪ Om het even welke verandering ze maakten, de productiviteit steeg
▪ Productiestijging door
• De sociale interactie
• Meegaande en sociaal gerichte leidersfiguur
• Aandacht die ze kregen
▪ Deze interactie is belangrijker dan de fysische werkomstandigheden of geldelijke
beloning
▪ Mens heeft sociale behoeften waar ook op het werk aan moet voldaan worden
▪ ➔ Sociale mens
▪ Hawthorne effect
• Gedrag van mensen kan verschillen als ze weten dat ze bestudeerd of
geobserveerd worden of als er aandacht aan hen wordt besteed
• Soms vergeleken met placebo-effect
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller Flo321. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $7.47. You're not tied to anything after your purchase.
