Samenvatting van Hoofdstuk 25: Ouderen met psychogeriatrische
aandoeningen (VV)
1. Neurocognitieve stoornissen:
Neurocognitieve stoornissen is een nieuwe benaming voor dementie. Deze term wordt in de DSM-5
gehanteerd. Met de naam neurocognitieve stoornissen wil men laten zien dat de cognitieve
stoornissen (uitval van hersenfuncties) die bij dementie horen een gevolg zijn van een
hersenaandoening of hersenziekte. Er kunnen verschillende oorzaken zijn voor neurocognitieve
stoornissen. Een andere belangrijke reden om de naam dementie te vervangen door neurocognitieve
stoornissen is dat het woord dement stigmatiserend zou zijn. Door de meeste professionals wordt
nog steeds de naam dementie gebruikt. Daarom spreken we hier verder ook over dementie. Bij de
indeling gebruiken we wel de indeling volgens de DSM-5.
In de psychiatrie wordt veel gebruikgemaakt van de zogenaamde Diagnostic and Statistical Manual
of Mental Disorders (DSM). Dit is een handboek voor psychiaters en psychologen waarin
verschijnselen nauwkeurig worden beschreven en in verband worden gebracht met stoornissen. Dit
systeem wordt steeds bijgewerkt en herzien. De meest recente versie is de DSM-5, maar in
Nederland wordt de DSM-IV nog vaak gebruikt. In de tabel ‘Onderverdeling dementie volgens DSM-
IV en DSM-5’ zie je de verschillen tussen DSM-IV en DSM-5.
Er zijn verschillende vormen van neurocognitieve stoornissen. We bespreken achtereenvolgens:
● neurocognitieve stoornis door de ziekte van Alzheimer
● vasculaire neurocognitieve stoornis
● neurocognitieve stoornis door aanwezigheid van Lewy-lichaampjes
● ziekte van Pick; neurocognitieve stoornis door frontotemporale afwijkingen
● neurocognitieve stoornis door middelen/medicatie (korsakov)
In Nederland hebben ruim 260.000 mensen dementie. Het aantal mensen in Nederland met
dementie zal door de vergrijzing stijgen tot meer dan een half miljoen in 2040.
,ONDERVERDELING DEMENTIE VOLGENS DSM-IV EN DSM-5
DSM-IV-TR DSM-5
Ziekte van Alzheimer, inclusief dementie Neurocognitieve stoornis door de ziekte van Alzheimer
door:
● ziekte van Pick
● ziekte van Creutzfeldt-Jakob
Vasculaire dementie Vasculaire neurocognitieve stoornis
Dementie door andere somatische Neurocognitieve stoornis door:
aandoeningen ● frontotemporale afwijkingen (onder andere ziekte
van Pick)
● aanwezigheid Lewy-lichaampjes (in hersencellen
zich ophopende eiwitten)
● traumatisch hersenletsel
● HIV-infectie
● prion-ziekte (infectie met een misvormd eiwit);
onder andere ziekte van Creutzfeldt-Jakob
● ziekte van Parkinson
● ziekte van Huntington
● andere aandoening
● meerdere oorzaken
Persisterende dementie door middelen Neurocognitieve stoornis door middelen/medicatie
Amnestische stoornis door middelen Neurocognitieve stoornis door middelen/medicatie
(syndroom van Korsakov)
, Dementie niet anderszins omschreven Niet-gespecificeerde neurocognitieve stoornis
1.1 Neurocognitieve stoornis door de ziekte van Alzheimer:
De meest voorkomende vorm van dementie is de ziekte van Alzheimer. 60 tot 70% van de dementere
mensen heeft deze ziekte. Bij deze aandoening functioneren de cellen in bepaalde delen van de
hersenen niet meer. In de hersenen ontstaan eiwit ophopingen; plaques en tangles genoemd.
Hierdoor sterven hersencellen af. Er zijn medicijnen die het ziekteproces kunnen vertragen. Deze
medicijnen werken niet bij iedereen even goed en kunnen bijwerkingen hebben.
Kenmerken van de ziekte van Alzheimer:
- Meestal begint de ziekte na het 70e levensjaar.
- Geleidelijke achteruitgang. Binnen acht jaar kan het eindstadium worden bereikt, dat wil
zeggen dat een zorgvrager moet worden opgenomen omdat er verlies is van handelen en
spreken en spontante activiteiten en beweging wegvallen.
- Eerst verlies van interesse, daarna van inzicht en beoordelingsvermogen, dan van handelen
en spraak, en in het eindstadium verlies van spontane activiteiten.
Oorzaak:
De oorzaak van de ziekte van Alzheimer is niet bekend. Wel is duidelijk dat het proces zich afspeelt in
de hersenen. De hersenen van alzheimerpatiënten zijn iets verschrompeld. In de hersenen worden
zogeheten plaques en tangles gevonden: neerslagen van eiwit waardoor zenuwcellen afsterven. De
eerste veranderingen vinden plaats in hersenstructuren die belangrijk zijn voor het geheugen, zoals
de hippocampus.
Alzheimer is niet te voorkomen of te genezen, maar er zijn wel medicijnen die bij sommige patiënten
de symptomen tijdelijk verminderen. Het gaat daarbij om het remmen van gedragsstoornissen en het
ziekteproces. Omdat het ziekteproces bij iedere zorgvrager anders is.
1.2 Vasculaire neurocognitieve stoornis:
Bij vasculaire dementie is op verschillende plaatsen in de hersenen de bloedvoorziening gestoord.
Soms gaat het om achteruitgang van de bloedvaten, soms om verstopping van de bloedvaten door
kleine bloedingen. Ook een grotere CVA kan de oorzaak zijn. In deze gevallen ontstaan bepaalde
dementieverschijnselen, meestal nogal plotseling.
Kenmerken van vasculaire dementie:
- Het ziekteverloop gaat in de meeste gevallen in sprongen; bij elk infarct wordt het een stukje
slechter. Bij de ziekte van Alzheimer is het verloop geleidelijker.
- Bij een vasculaire dementie zijn de symptomen afhankelijk van de gebieden die getroffen
zijn. Gebieden die ernstiger getroffen zijn, zijn minder goed in stand gebleven dan gebieden
waar niet zo veel infarcten hebben plaatsgevonden.
- Wanneer de vasculaire dementie ernstige vormen aanneemt, is het ziektebeeld niet meer te
onderscheiden van dat van de ziekte van Alzheimer.
aandoeningen (VV)
1. Neurocognitieve stoornissen:
Neurocognitieve stoornissen is een nieuwe benaming voor dementie. Deze term wordt in de DSM-5
gehanteerd. Met de naam neurocognitieve stoornissen wil men laten zien dat de cognitieve
stoornissen (uitval van hersenfuncties) die bij dementie horen een gevolg zijn van een
hersenaandoening of hersenziekte. Er kunnen verschillende oorzaken zijn voor neurocognitieve
stoornissen. Een andere belangrijke reden om de naam dementie te vervangen door neurocognitieve
stoornissen is dat het woord dement stigmatiserend zou zijn. Door de meeste professionals wordt
nog steeds de naam dementie gebruikt. Daarom spreken we hier verder ook over dementie. Bij de
indeling gebruiken we wel de indeling volgens de DSM-5.
In de psychiatrie wordt veel gebruikgemaakt van de zogenaamde Diagnostic and Statistical Manual
of Mental Disorders (DSM). Dit is een handboek voor psychiaters en psychologen waarin
verschijnselen nauwkeurig worden beschreven en in verband worden gebracht met stoornissen. Dit
systeem wordt steeds bijgewerkt en herzien. De meest recente versie is de DSM-5, maar in
Nederland wordt de DSM-IV nog vaak gebruikt. In de tabel ‘Onderverdeling dementie volgens DSM-
IV en DSM-5’ zie je de verschillen tussen DSM-IV en DSM-5.
Er zijn verschillende vormen van neurocognitieve stoornissen. We bespreken achtereenvolgens:
● neurocognitieve stoornis door de ziekte van Alzheimer
● vasculaire neurocognitieve stoornis
● neurocognitieve stoornis door aanwezigheid van Lewy-lichaampjes
● ziekte van Pick; neurocognitieve stoornis door frontotemporale afwijkingen
● neurocognitieve stoornis door middelen/medicatie (korsakov)
In Nederland hebben ruim 260.000 mensen dementie. Het aantal mensen in Nederland met
dementie zal door de vergrijzing stijgen tot meer dan een half miljoen in 2040.
,ONDERVERDELING DEMENTIE VOLGENS DSM-IV EN DSM-5
DSM-IV-TR DSM-5
Ziekte van Alzheimer, inclusief dementie Neurocognitieve stoornis door de ziekte van Alzheimer
door:
● ziekte van Pick
● ziekte van Creutzfeldt-Jakob
Vasculaire dementie Vasculaire neurocognitieve stoornis
Dementie door andere somatische Neurocognitieve stoornis door:
aandoeningen ● frontotemporale afwijkingen (onder andere ziekte
van Pick)
● aanwezigheid Lewy-lichaampjes (in hersencellen
zich ophopende eiwitten)
● traumatisch hersenletsel
● HIV-infectie
● prion-ziekte (infectie met een misvormd eiwit);
onder andere ziekte van Creutzfeldt-Jakob
● ziekte van Parkinson
● ziekte van Huntington
● andere aandoening
● meerdere oorzaken
Persisterende dementie door middelen Neurocognitieve stoornis door middelen/medicatie
Amnestische stoornis door middelen Neurocognitieve stoornis door middelen/medicatie
(syndroom van Korsakov)
, Dementie niet anderszins omschreven Niet-gespecificeerde neurocognitieve stoornis
1.1 Neurocognitieve stoornis door de ziekte van Alzheimer:
De meest voorkomende vorm van dementie is de ziekte van Alzheimer. 60 tot 70% van de dementere
mensen heeft deze ziekte. Bij deze aandoening functioneren de cellen in bepaalde delen van de
hersenen niet meer. In de hersenen ontstaan eiwit ophopingen; plaques en tangles genoemd.
Hierdoor sterven hersencellen af. Er zijn medicijnen die het ziekteproces kunnen vertragen. Deze
medicijnen werken niet bij iedereen even goed en kunnen bijwerkingen hebben.
Kenmerken van de ziekte van Alzheimer:
- Meestal begint de ziekte na het 70e levensjaar.
- Geleidelijke achteruitgang. Binnen acht jaar kan het eindstadium worden bereikt, dat wil
zeggen dat een zorgvrager moet worden opgenomen omdat er verlies is van handelen en
spreken en spontante activiteiten en beweging wegvallen.
- Eerst verlies van interesse, daarna van inzicht en beoordelingsvermogen, dan van handelen
en spraak, en in het eindstadium verlies van spontane activiteiten.
Oorzaak:
De oorzaak van de ziekte van Alzheimer is niet bekend. Wel is duidelijk dat het proces zich afspeelt in
de hersenen. De hersenen van alzheimerpatiënten zijn iets verschrompeld. In de hersenen worden
zogeheten plaques en tangles gevonden: neerslagen van eiwit waardoor zenuwcellen afsterven. De
eerste veranderingen vinden plaats in hersenstructuren die belangrijk zijn voor het geheugen, zoals
de hippocampus.
Alzheimer is niet te voorkomen of te genezen, maar er zijn wel medicijnen die bij sommige patiënten
de symptomen tijdelijk verminderen. Het gaat daarbij om het remmen van gedragsstoornissen en het
ziekteproces. Omdat het ziekteproces bij iedere zorgvrager anders is.
1.2 Vasculaire neurocognitieve stoornis:
Bij vasculaire dementie is op verschillende plaatsen in de hersenen de bloedvoorziening gestoord.
Soms gaat het om achteruitgang van de bloedvaten, soms om verstopping van de bloedvaten door
kleine bloedingen. Ook een grotere CVA kan de oorzaak zijn. In deze gevallen ontstaan bepaalde
dementieverschijnselen, meestal nogal plotseling.
Kenmerken van vasculaire dementie:
- Het ziekteverloop gaat in de meeste gevallen in sprongen; bij elk infarct wordt het een stukje
slechter. Bij de ziekte van Alzheimer is het verloop geleidelijker.
- Bij een vasculaire dementie zijn de symptomen afhankelijk van de gebieden die getroffen
zijn. Gebieden die ernstiger getroffen zijn, zijn minder goed in stand gebleven dan gebieden
waar niet zo veel infarcten hebben plaatsgevonden.
- Wanneer de vasculaire dementie ernstige vormen aanneemt, is het ziektebeeld niet meer te
onderscheiden van dat van de ziekte van Alzheimer.
