METHODEN EN TECHNIEKEN VAN
GEDRAGSTHERAPIE BIJ KINDEREN
EN JEUGDIGEN
Prins, Bosch & Braet, 2011
Behandeling en interventies gericht op psychosociale
problemen, leerproblemen en ontwikkelingsproblemen
200300085
1
, Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1
Gedragstherapie 3
Hoofdstuk 2
Psychodiagnostiek en gedragsassessment 9
Hoofdstuk 3
Operante technieken en mediatietherapie 14
Hoofdstuk 4
Technieken tegen angst 19
Hoofdstuk 5
Sociale vaardigheidstraining 23
Hoofdstuk 6
Cognitieve therapie 28
Hoofdstuk 7
Gezinsbehandeling gebaseerd op gedrag 35
Hoofdstuk 8
Spel en verbeelding 39
Hoofdstuk 9
Therapie bij adolescenten 41
Hoofdstuk 10
Gedragstherapie en medicijnen 42
Hoofdstuk 11
Nieuwe ontwikkelingen 45
Hoofdstuk 12
Evidence-based behandelen 49
2
,Hoofdstuk 1
Gedragstherapie
Geschiedenis
Kindergedragstherapie begint al in de jaren twintig van de 20e eeuw. In de eerste
behandelexperimenten zijn de huidige standaardprocedures terug te vinden. De echte
doorbraak van gedragstherapie was pas in de jaren zestig. Toen werd de behandeling vooral
gericht op kinderen met ernstige gedrags- of ontwikkelingsstoornissen. De behandeling was
toen gebaseerd op operante conditionering (Skinner).
De ontwikkeling van de kindergedragstherapie in de afgelopen 50 jaar kan beschreven
worden aan de hand van drie generaties of fasen:
De eerste generatie (jaren ’60 tot ’80) In deze periode was men gericht op uiterlijk
waarneembaar gedrag en de interventies
werden gebaseerd op operante en klassieke
conditionering. Introspectie werd afgekeurd.
Gedrag dat waarneembaar was in
combinatie met omgevingskenmerken
stonden centraal in de analyse en de
behandeling van probleemgedrag. Bandura
voegt hier de sociale leertherorie en het
principe van modeling aan toe.
De tweede generatie (jaren ’80 en ’90) Cognities worden betrokken in de analyse
en de aanpak van probleemgedrag. In de
gedragstherapie kwamen het opsporen van
denkfouten, het veranderen van denken en
het aanleren van specifieke gedachten en
gevoelens centraal te staan. Er was
toenemende aandacht voor
informatieverwerkingsprocessen.
De derde generatie (eind jaren ’90 tot nu) Er ontstaan nieuwe therapiestromingen zoals
acceptance and commitment therapy,
mindfulness based cognitive therapy en
dialectische gedragstherapie. Deze richten
zich minder op het direct veranderen van
gedachtes en gevoelens, maar meer op de
functie en de context hiervan.
Kenmerken
Kindergedragstherapie is een empirische benadering van psychologische problemen. Het
uitgangspunt is dat ongewenst/ abnormaal gedrag grotendeels is aangeleerd. Gedrag bestaat
3
, uit zowel waarneembare motorische en sociale gedragingen, als uit gedachten.
Wat onderscheid de (cognitieve gedragstherapie van andere interventiemethoden?
Het ontwikkelingsperspectief Er wordt rekening gehouden met de
ontwikkeling van het kind. Problematisch
functioneren wordt vanuit het
ontwikkelingsperspectief bekeken.
Samenwerking met de ouders Gezingsleden kunnen ook een rol spelen in
en de context de behandeling. Het is voor ouders
belangrijk welke interactiepatronen kunnen
bijdragen aan het in stand houden van
probleemgedrag en de verbetering ervan.
Daarnaast is samenwerking van belang om
het kind of de jongere te kunnen
ondersteunen bij het uitvoeren van de
adviezen.
De cognities van de ouders zijn vaak
onderdeel van de interventie. Verzorgers
kunnen als participerende observatoren
optreden.
Het probleemoplossende Gedragstherapie heeft een
proces probleemoplossend perspectief. Een kind
wordt steeds geconfronteerd met weer
nieuwe problemen die een goede oplossing
vereisen.
Niet praten, maar doen Kinderen leren meer door te doen dan door
te praten. Ook leren ze meer wanneer ze
plezier hebben in iets wat ze moeten doen.
Therapiesessies hebben daarom vaak een
speels karakter, de therapeut moet hiervoor
zowel in werkwijze, als in houding flexibel
zijn.
De therapeut heeft een De therapeut versterkt iemands
coachende rol vaardigheden en stuurt zijn ontwikkeling op
basis van ervaring. Hij zegt niet hoe het
moet, maar leert het kind zelf na te denken
en naar oplossingen zoeken. De therapeut
heeft een rol van ‘collaborator’.
Wel of geen gedragstherapie?
Tegenwoordig wordt jeugdhulpverlening meer gestuurd door evidence-based worden. Vaak
kiest men hierdoor voor gedragstherapie. Om te bepalen of gedragstherapie toepasbaar is,
4
GEDRAGSTHERAPIE BIJ KINDEREN
EN JEUGDIGEN
Prins, Bosch & Braet, 2011
Behandeling en interventies gericht op psychosociale
problemen, leerproblemen en ontwikkelingsproblemen
200300085
1
, Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1
Gedragstherapie 3
Hoofdstuk 2
Psychodiagnostiek en gedragsassessment 9
Hoofdstuk 3
Operante technieken en mediatietherapie 14
Hoofdstuk 4
Technieken tegen angst 19
Hoofdstuk 5
Sociale vaardigheidstraining 23
Hoofdstuk 6
Cognitieve therapie 28
Hoofdstuk 7
Gezinsbehandeling gebaseerd op gedrag 35
Hoofdstuk 8
Spel en verbeelding 39
Hoofdstuk 9
Therapie bij adolescenten 41
Hoofdstuk 10
Gedragstherapie en medicijnen 42
Hoofdstuk 11
Nieuwe ontwikkelingen 45
Hoofdstuk 12
Evidence-based behandelen 49
2
,Hoofdstuk 1
Gedragstherapie
Geschiedenis
Kindergedragstherapie begint al in de jaren twintig van de 20e eeuw. In de eerste
behandelexperimenten zijn de huidige standaardprocedures terug te vinden. De echte
doorbraak van gedragstherapie was pas in de jaren zestig. Toen werd de behandeling vooral
gericht op kinderen met ernstige gedrags- of ontwikkelingsstoornissen. De behandeling was
toen gebaseerd op operante conditionering (Skinner).
De ontwikkeling van de kindergedragstherapie in de afgelopen 50 jaar kan beschreven
worden aan de hand van drie generaties of fasen:
De eerste generatie (jaren ’60 tot ’80) In deze periode was men gericht op uiterlijk
waarneembaar gedrag en de interventies
werden gebaseerd op operante en klassieke
conditionering. Introspectie werd afgekeurd.
Gedrag dat waarneembaar was in
combinatie met omgevingskenmerken
stonden centraal in de analyse en de
behandeling van probleemgedrag. Bandura
voegt hier de sociale leertherorie en het
principe van modeling aan toe.
De tweede generatie (jaren ’80 en ’90) Cognities worden betrokken in de analyse
en de aanpak van probleemgedrag. In de
gedragstherapie kwamen het opsporen van
denkfouten, het veranderen van denken en
het aanleren van specifieke gedachten en
gevoelens centraal te staan. Er was
toenemende aandacht voor
informatieverwerkingsprocessen.
De derde generatie (eind jaren ’90 tot nu) Er ontstaan nieuwe therapiestromingen zoals
acceptance and commitment therapy,
mindfulness based cognitive therapy en
dialectische gedragstherapie. Deze richten
zich minder op het direct veranderen van
gedachtes en gevoelens, maar meer op de
functie en de context hiervan.
Kenmerken
Kindergedragstherapie is een empirische benadering van psychologische problemen. Het
uitgangspunt is dat ongewenst/ abnormaal gedrag grotendeels is aangeleerd. Gedrag bestaat
3
, uit zowel waarneembare motorische en sociale gedragingen, als uit gedachten.
Wat onderscheid de (cognitieve gedragstherapie van andere interventiemethoden?
Het ontwikkelingsperspectief Er wordt rekening gehouden met de
ontwikkeling van het kind. Problematisch
functioneren wordt vanuit het
ontwikkelingsperspectief bekeken.
Samenwerking met de ouders Gezingsleden kunnen ook een rol spelen in
en de context de behandeling. Het is voor ouders
belangrijk welke interactiepatronen kunnen
bijdragen aan het in stand houden van
probleemgedrag en de verbetering ervan.
Daarnaast is samenwerking van belang om
het kind of de jongere te kunnen
ondersteunen bij het uitvoeren van de
adviezen.
De cognities van de ouders zijn vaak
onderdeel van de interventie. Verzorgers
kunnen als participerende observatoren
optreden.
Het probleemoplossende Gedragstherapie heeft een
proces probleemoplossend perspectief. Een kind
wordt steeds geconfronteerd met weer
nieuwe problemen die een goede oplossing
vereisen.
Niet praten, maar doen Kinderen leren meer door te doen dan door
te praten. Ook leren ze meer wanneer ze
plezier hebben in iets wat ze moeten doen.
Therapiesessies hebben daarom vaak een
speels karakter, de therapeut moet hiervoor
zowel in werkwijze, als in houding flexibel
zijn.
De therapeut heeft een De therapeut versterkt iemands
coachende rol vaardigheden en stuurt zijn ontwikkeling op
basis van ervaring. Hij zegt niet hoe het
moet, maar leert het kind zelf na te denken
en naar oplossingen zoeken. De therapeut
heeft een rol van ‘collaborator’.
Wel of geen gedragstherapie?
Tegenwoordig wordt jeugdhulpverlening meer gestuurd door evidence-based worden. Vaak
kiest men hierdoor voor gedragstherapie. Om te bepalen of gedragstherapie toepasbaar is,
4
