Tentamen handschrift
Hoofdstuk 1: De geschiedenis
Geschiedenis schriftontwikkeling
1. Foenicische alfabet – meer dan 3000 jaar geleden (22 letters)
2. Grieken: klinkers toevoegen (vierkante + cirkelvormige letters met wisselende rompbreedtes
t.o.v. romphoogtes). Geschreven met rietpen en papyrus.
3. Romeinen – jaar 0 (letters omvormen)
4. Rustica = minder formele Romeinse letters: behoefte om sneller te schrijven (versmalde vorm,
gemakkelijker aan te passen en sneller te gebruiken) – tot de 10e eeuw. Ook met rietpen en
papyrus geschreven.
5. Unicaal (ronde boekschriftletters). Perkament voor boeken en publicaties, steeds meer met
ganzenveer i.p.v. rietpen (kleiner en dunner schrijven)
6. Half-unicaal: behoefte aan snelheid en grote leesbaarheid.
7. Karolingische minuskel – eind van de 8ste eeuw. Karel de Grote wenste een uniforme schrijfstijl
voor zijn hele gebied. Hij gaf een aantal schrijvers de opdracht een eigentijds
eenheidshandschrift samen te stellen. dit was het eerste echte minuskelschrift, met lange, hier
en daar verdikte stokken en staarten. Het is te beschouwen als de belangrijkste ontwikkeling in
de lettergeschiedenis sinds het romeinse alfabet.
8. Black letter – in de middeleeuwen groeide de noodzaak tot schrijven vanuit allerlei delen van de
maatschappij. Om meer letters op het dure perkament kwijt te kunnen, werd de letterbreedte
verminderd en de ronde vormen werden gebroken. De letter werd zo geschreven dat de streek
net zo breed was als de binnenruimte. Het werd daarom erg donker → ‘black letter’.
Geschiedenis – oude visie
− Motoriek oefenen
− Schrijfmotoriek bestaat niet
− Motoriek oefenen; groot → klein
− Start aanvankelijk schrijven; na de zomervakantie
3 fasen (omdat deze terminologie niet zegt over de aard en inhoud van de fasen, hanteren we de
nieuwe termen): voorbereidend – aanvankelijk – voortgezet schrijven
Geschiedenis – nieuwe visie
− Grafo-cognitief concept (begin 21e eeuw)
− Lettervormingsregels; handschriftanalyse en -evaluatie → kwaliteit
− Dus; schrijven = aansturing vanuit de hersenen
− Groot → klein n.v.t.: aparte systemen: dynamisch
− Na de kerstvakantie beginnen
3 fasen:
1. Ontwikkeling van de schrijfvoorwaarden (groep 1-2)
Het jonge kind ontwikkelt eerst inzicht in letters die qua vormgeving bij het niveau van zijn
tekenontwikkeling passen (losse streken, uiteinden sluiten op elkaar aan, bevinden binnen één
zone).
Groep 1: beginnend lettergebruik & voorbereiden van het schrijven
o Ergonomie oefenen: correcte houding en materiaalgreep (aanleren, stimuleren,
begeleiden)
o Letterverkenning kapitalen bespreekbaar maken
o Nauwkeurige waarneming + uitvoering stimuleren
Inhoudelijke feedback!!
, Groep 2: letterverkenning van kapitalen(hoofdletters) en minuskels (kleine
letters)
o Lettervormen oefenen; lettermemory, woorden met en zonder Capslock typen, leggen
en stempelen op een grondlijn.
o Waarnemen: vormverschillen en -overeenkomsten, drukverschillen waarnemen
o Uitvoeren:
• Trajecten oefenen, bijvoorbeeld doolhoven
• Aanleren, stimuleren, begeleiden van ergonomie
• Oefenen in kleuren/ arceren
Belangrijk → geen woorden in blokletters schrijven!
2. Driezone-niveau met trajecten & verwerven van het verbonden schrift (3-4)
Groep 3:
o Eerste half jaar: verder ontwikkelen van schrijfvoorwaarden en cijfervormen schrijven
o Tweede half jaar: leren schrijven van minuskels op methodische wijze van het woord
verbonden lopende schrift.
Groep 4:
o Leren schrijven van hoofdletters
o Leren verzorgen van de rompzone
Belangrijk → wijs kinderen er bij schrijftaken van andere vakken steeds op hetgeen dat ze in
de schrijflessen hebben geleerd. Dit schrijfgedrag zal positief worden beïnvloeden als ze
weten dat hierop wordt gelet. Dit kan a.d.h.v. de symbolen van corrigatie.
Voorwaarden om tot schrijven te komen:
o Grove/ fijne motoriek
o Oog-handcoördinatie
o Vormen waarnemen + onderscheiden
o Links/ rechts/ onder/ boven bekend
3. Ontwikkeling en onderhoud van het handschrift (5-8)
Cognitieve begeleiding erg belangrijk
Groep 5:
o Automatisering tegengaan; bewustmakingsoefeningen.
o Letterles: les waarbij een letter uit groep 3 nog eens wordt geanalyseerd en opgehaald.
o Criteriumles: les waarbij een bepaald handschriftcriterium wordt toegepast
Groep 6:
o De groep waarbij de handschriftkwaliteit plotseling daalt; nog maar 1 schrijfles per week
i.p.v. 2.
o Ze leren meer over lay-out en de laatste twee handschriftcriteria.
o Tweede helft groep 6: leren blokschrift schrijven
Groep 7:
o Leren eigen handschrift te beoordelen en de eigen ontwikkeling in het handschrift vast te
stellen.
o Te oefenen: woord- en letterafstand, verhoudingen binnen letters, lay-out van de
bladzijde, los en verbonden naast elkaar oefenen, oefenen in de belangrijkste
handschriftcriteria.
Hoofdstuk 1: De geschiedenis
Geschiedenis schriftontwikkeling
1. Foenicische alfabet – meer dan 3000 jaar geleden (22 letters)
2. Grieken: klinkers toevoegen (vierkante + cirkelvormige letters met wisselende rompbreedtes
t.o.v. romphoogtes). Geschreven met rietpen en papyrus.
3. Romeinen – jaar 0 (letters omvormen)
4. Rustica = minder formele Romeinse letters: behoefte om sneller te schrijven (versmalde vorm,
gemakkelijker aan te passen en sneller te gebruiken) – tot de 10e eeuw. Ook met rietpen en
papyrus geschreven.
5. Unicaal (ronde boekschriftletters). Perkament voor boeken en publicaties, steeds meer met
ganzenveer i.p.v. rietpen (kleiner en dunner schrijven)
6. Half-unicaal: behoefte aan snelheid en grote leesbaarheid.
7. Karolingische minuskel – eind van de 8ste eeuw. Karel de Grote wenste een uniforme schrijfstijl
voor zijn hele gebied. Hij gaf een aantal schrijvers de opdracht een eigentijds
eenheidshandschrift samen te stellen. dit was het eerste echte minuskelschrift, met lange, hier
en daar verdikte stokken en staarten. Het is te beschouwen als de belangrijkste ontwikkeling in
de lettergeschiedenis sinds het romeinse alfabet.
8. Black letter – in de middeleeuwen groeide de noodzaak tot schrijven vanuit allerlei delen van de
maatschappij. Om meer letters op het dure perkament kwijt te kunnen, werd de letterbreedte
verminderd en de ronde vormen werden gebroken. De letter werd zo geschreven dat de streek
net zo breed was als de binnenruimte. Het werd daarom erg donker → ‘black letter’.
Geschiedenis – oude visie
− Motoriek oefenen
− Schrijfmotoriek bestaat niet
− Motoriek oefenen; groot → klein
− Start aanvankelijk schrijven; na de zomervakantie
3 fasen (omdat deze terminologie niet zegt over de aard en inhoud van de fasen, hanteren we de
nieuwe termen): voorbereidend – aanvankelijk – voortgezet schrijven
Geschiedenis – nieuwe visie
− Grafo-cognitief concept (begin 21e eeuw)
− Lettervormingsregels; handschriftanalyse en -evaluatie → kwaliteit
− Dus; schrijven = aansturing vanuit de hersenen
− Groot → klein n.v.t.: aparte systemen: dynamisch
− Na de kerstvakantie beginnen
3 fasen:
1. Ontwikkeling van de schrijfvoorwaarden (groep 1-2)
Het jonge kind ontwikkelt eerst inzicht in letters die qua vormgeving bij het niveau van zijn
tekenontwikkeling passen (losse streken, uiteinden sluiten op elkaar aan, bevinden binnen één
zone).
Groep 1: beginnend lettergebruik & voorbereiden van het schrijven
o Ergonomie oefenen: correcte houding en materiaalgreep (aanleren, stimuleren,
begeleiden)
o Letterverkenning kapitalen bespreekbaar maken
o Nauwkeurige waarneming + uitvoering stimuleren
Inhoudelijke feedback!!
, Groep 2: letterverkenning van kapitalen(hoofdletters) en minuskels (kleine
letters)
o Lettervormen oefenen; lettermemory, woorden met en zonder Capslock typen, leggen
en stempelen op een grondlijn.
o Waarnemen: vormverschillen en -overeenkomsten, drukverschillen waarnemen
o Uitvoeren:
• Trajecten oefenen, bijvoorbeeld doolhoven
• Aanleren, stimuleren, begeleiden van ergonomie
• Oefenen in kleuren/ arceren
Belangrijk → geen woorden in blokletters schrijven!
2. Driezone-niveau met trajecten & verwerven van het verbonden schrift (3-4)
Groep 3:
o Eerste half jaar: verder ontwikkelen van schrijfvoorwaarden en cijfervormen schrijven
o Tweede half jaar: leren schrijven van minuskels op methodische wijze van het woord
verbonden lopende schrift.
Groep 4:
o Leren schrijven van hoofdletters
o Leren verzorgen van de rompzone
Belangrijk → wijs kinderen er bij schrijftaken van andere vakken steeds op hetgeen dat ze in
de schrijflessen hebben geleerd. Dit schrijfgedrag zal positief worden beïnvloeden als ze
weten dat hierop wordt gelet. Dit kan a.d.h.v. de symbolen van corrigatie.
Voorwaarden om tot schrijven te komen:
o Grove/ fijne motoriek
o Oog-handcoördinatie
o Vormen waarnemen + onderscheiden
o Links/ rechts/ onder/ boven bekend
3. Ontwikkeling en onderhoud van het handschrift (5-8)
Cognitieve begeleiding erg belangrijk
Groep 5:
o Automatisering tegengaan; bewustmakingsoefeningen.
o Letterles: les waarbij een letter uit groep 3 nog eens wordt geanalyseerd en opgehaald.
o Criteriumles: les waarbij een bepaald handschriftcriterium wordt toegepast
Groep 6:
o De groep waarbij de handschriftkwaliteit plotseling daalt; nog maar 1 schrijfles per week
i.p.v. 2.
o Ze leren meer over lay-out en de laatste twee handschriftcriteria.
o Tweede helft groep 6: leren blokschrift schrijven
Groep 7:
o Leren eigen handschrift te beoordelen en de eigen ontwikkeling in het handschrift vast te
stellen.
o Te oefenen: woord- en letterafstand, verhoudingen binnen letters, lay-out van de
bladzijde, los en verbonden naast elkaar oefenen, oefenen in de belangrijkste
handschriftcriteria.
