SOCIOLOGIE EN
RECHTSSOCIOLOGIE
Rekenmachine meenemen
WAAROVER GAAT RECHTSSOCIOLOGIE?
RECHTSOCIOLOGIE RECHTSWETENSCHAP
Methode (1.1.) Empirische methode Doctrinaire methode die
meerdere methoden
omarmt
Perspectief (1.2.) Extern perspectief Intern perspectief
(deelnemer aan de
rechtspraktijk)
METHODE
§ Juridische (doctrinaire) methode
§ Regel
subsumptie: feiten onder regel brengen
§ Feiten
Vb Miss Belgie: mogelijke aanslag: advocaat zeg nee dit is geen aanval
§ Juridische (doctrinaire) methode: technieken
§ Feiten verzamelen (voor zover juridisch relevant) (beperkt)
empirisch. Client legt situatie uit en jurist haalt relevante feiten eruit
§ De regel moet worden ‘gevonden’ heuristiek: Hoe moet jee een
bepaalde regel vinden
§ De regel kan open of vage normen bevatten interpreteren volgens
de juridische technieken. In gevallen waar wetgever niet mogelijk was
om specifieke normen te stellen vb belang van kind (verschillende
situaties, ouder 1 wil die manier, ouder 2 wil andere manier
vb Opvoedingsmethode? Recht keurt niet goed,
§ De geldigheid van een norm controleren beoordelen volgens de
interne systematiek, formeel-juridische criteria. Is artrikel van wet wel
in overeenstemming met grondwet? GwH controleert dit, is die norm
in overeenstemming met hogere rechtsregels
§ Meerdere regels zijn mogelijk afwegen. Recht op privacy,
journalistieke waarde (2 regels met elkaar in competitie)
§ Regelcreatie of bestaande regel kent gebreken voorschrijven hoe
het ‘zou moeten’ (sollen/ ought to be) / verbeteren van de regel
(normatief). bestaande regel heeft gebreken (hoe zou het moeten
zijn) werk herdenken om regel te verbeteren?
§ Deze beslissingen / een standpunt moeten worden gelegitimeerd /
verdedigd argumentatie. Waarom is die regel van toepassing en
hoe moet die worden geintrepreteerd?
1
, Alles binnen de grenzen van de doctrine, met het oog op het bewaken
van de coherentie van de doctrine.
Hier tegenover staat de empirische methode
§ Empirische methode (kijkt naar de praktijk) vb antropologie
§ Wetenschappelijke gegevensverzameling in de praktijk, in het ‘veld’.
§ Recht in de samenleving. Wat is het nut als wetten niet in smnlvg
worden toegepast
§ Verschillende technieken: surveys, veldwerk: in praktijk kijken vb wat
gebeurt er in rb., observatie: hoe evrlopen interacties in vb hof van
beroep, je kunt daar naar gaan kijken, statistische analyses
Voorbeeld van doctrinaire methode: genitale verminking/besnijdenis (genital
mutilation/cutting) in Senegal (iemand meldt u dit thema, hoe gaat u er in doctrinaire
benadering mee om? Opzoeken wat dit betekend)
1. Vaststelling van een probleem
2. Juridisch ‘doctrinair’ onderzoek: “welke juridische instrumenten zijn relevant?”
3. Zoeken en analyseren van juridische bronnen
§ Verdragen, constitutioneel recht en wetgeving van Senegal. Is er een wet in
senegal strafwet?
§ Rechtspraak (Senegal).
§ Doctrine (artikels en boeken).
§ Analyse van juridische bronnen wijst op bestaan van een sterk
mensenrechtelijk kader: probleem opgelost!
§ Maar, zijn deze instrumenten ook effectief? Rechtsociologische, rechts
emprische (hoe vaak wordt dit in de praktijk nog uitgevoerd?
1. Waarom wel, waarom niet? Falende implementatie/handhaving?
Weinig maatschappelijke steun/naleving? Moet de overheid hier
sterker op toekijken? Of is het combinatie van mtschpelijk akkoord
gaan van de norm? Wil de samenleving wel besnijdenis? Of juist niet?
2. Deze vragen kan je niet beantwoorden d.m.v. een uitsluitend
juridische analyse, een empirisch onderzoek is nodig.
Doctrinaire trefwoorden, formuleringen en vragen
- Privaatrecht, strafrecht, gerechtelijk recht, personen- en
familierecht, …
- De rechtmatigheid van …, de bevoegdheid om …, de strijd van
… met …, de aansprakelijkheid van …, de strafbaarheid van …,
de gebondenheid aan …, de rechtsgevolgen van …, de
geldigheid van …., (uitzonderings)gronden, rechten,
plichten, ...botsing, afweging, …
- Inhoud van een verdrag, wet, decreet, voorstel, procedure, …
- Inhoud van een vonnis of een arrest.
- Doctrine, rechtssystematiek, dogmatiek.
Law in the books
Vragen: “Hoe luidt het recht?”, “Wat omvat het recht?”, “Wat is het toepasselijke recht?” en
“Hoe zou het recht moeten luiden?”.
§ Empirische/rechtssociologische trefwoorden, formuleringen en vragen
2
, • De effectiviteit van …, de doelmatigheid van …, de werking van …, de
effecten of risico’s van …, het functioneren van …
• De oorzaken van…, de totstandkoming van…, de invloed van…
• Ervaringen met …, de perceptie van…, de aanvaarding van…, de
waardering van…
• Verklaring, gevolgen, oorzaken.
• Vb covid 19 regelgeving vie heel veel KB’s: niet elke regel was even
effectief
§ Law in action
§ Vragen: “Hoe is het recht ontstaan?” en “Hoe werkt het recht?”.
PERSPECTIEF
Intern perspectief Extern perspectief
Deelnemersperspectief toeschouwersperspectief
Interne, autonome logica Relatie tot maatschappelijke context
Rechtszekerheid en rechtseenheid Onzekerheid en variatie
Gericht op rechtspraktijk Gericht op beleid/wetenschap
Structureel gericht op bewaken en Constructief subversief
versterken van de coherentie van het recht
Rolmodel van de rechter centraal Ook rolle, voor wetgever, handhaver en
vooronderstelling dat recht praktischn een uitvoerder, onderzoeker
verschil uitmaakt toetsing van effectiviteit van het recht
Monodisciplinair, doctinair Interdisciplinair door aanvullende
disciplines: empirisch of normatief
Vooral ‘cause-methode’ en belang Verschillende methode
argumentatie. Juridisch normatief
Hoe luidt het recht Hoe werkt het recht
hoe zou het moeten luiden hoe ontstaat het recht
Is= ought Is ought
§ Opmerkingen bij empirische methode & extern perspectief.
• Externe perspectief vervangt het interne perspectief niet!
• Doctrinaire methoden blijven noodzakelijk als jurist; ze definiëren de
identiteit van een jurist.
• De professionele toepassing van doctrinaire kennis gaat gepaard met
een inzicht in de voordelen én tekortkomingen van het interne
perspectief.
• Externe perspectief complementeert het interne perspectief:
verschillende vragen vanuit beide perspectieven.
§ Illustraties externe perspectief (1/2)
• Waarom wordt (werd) het wettelijk vastgelegde rookverbod quasi
perfect nageleefd in de VS en maar gedeeltelijk in België? Dubbele
instutitionalisering: bevestigd dit de algemene sociale norm en de
wet?
Waarom waren de eerste rookverboden succesvol in California in de jaren ’80 – terwijl
roken daarvoor erg populair was in de US?
3
, Kan je niet beantwoorden vanuit een intern perspectief (en al evenmin vanuit een
doctrinair perspectief).
Antwoord vanuit een extern perspectief: mate van “dubbele institutionalisering”
antwoord vinden we niet in het recht maar van uit de samenleving
§ Illustraties externe perspectief (2/2)
• Wat is de impact van de zogenaamde ‘juridisering’ op traditionele
domeinen van de samenleving, bijvoorbeeld onderwijs of
zorgverlening? Moete we nieuwe normen creeren om kwaliteit van
onderwijs te verbeteren? Gaat die kwaliteit stijgen met de regels?
• Hoe kan de achterstand bij de rechtbanken van eerste aanleg en bij de
hoven van beroep worden weggewerkt?
• Waarom komt Online Dispute Resolution in civiele zaken zo moeizaam
van de grond, terwijl online bankieren/shoppen/administratie… zo
succesvol is?
• …
Deze vragen kunnen niet vanuit een intern perspectief worden verklaard.
Waarover gaat rechtssociologie
§ Methode: empirische of doctrinair en perspectief: inter of extern
§ Centrale vragen: “Hoe werkt het recht?” en “Hoe is het recht ontstaan?”
§ Kijken voor, rond, en na “het recht”.
WAAROM RECHTSSOCIOLOGIE?
Overzicht van argumenten, oude en nieuwe:
1. Academisering van de rechtenstudie;
2. Maatschappelijke ontwikkelingen en het recht;
3. Professionele ontwikkelingen - Evoluties binnen de juridische beroepen;
4. Meerwaarde voor de rechtspraktijk: concrete voorbeelden voor juridische
beroepen.
1) Sociaalwetenschappelijke disciplines (zoals rechtssociologie) zijn ‘academische’ studies.
§ Niet direct op een beroep gericht.
§ Componenten
• Empirische sociaalwetenschappelijke methode. (wat doet nu
een wet echt?)
• Theorievorming.
• Belang van wetenschappelijke benadering van
samenlevingsproblemen.
2) Maatschappelijke ontwikkelingen en recht
• Toenemende complexiteit van de te reguleren maatschappelijke domeinen.
Bepaalde fenomenen evolueren en daar moet in het recht over na gedacht
worden (vb holebi relaties)
• Mondige burger wil meer verantwoording (en inspraak). Vb burgerparticipatie
in allerlei dossiers, hoe kun je burgers er het best bij betrekken
4
RECHTSSOCIOLOGIE
Rekenmachine meenemen
WAAROVER GAAT RECHTSSOCIOLOGIE?
RECHTSOCIOLOGIE RECHTSWETENSCHAP
Methode (1.1.) Empirische methode Doctrinaire methode die
meerdere methoden
omarmt
Perspectief (1.2.) Extern perspectief Intern perspectief
(deelnemer aan de
rechtspraktijk)
METHODE
§ Juridische (doctrinaire) methode
§ Regel
subsumptie: feiten onder regel brengen
§ Feiten
Vb Miss Belgie: mogelijke aanslag: advocaat zeg nee dit is geen aanval
§ Juridische (doctrinaire) methode: technieken
§ Feiten verzamelen (voor zover juridisch relevant) (beperkt)
empirisch. Client legt situatie uit en jurist haalt relevante feiten eruit
§ De regel moet worden ‘gevonden’ heuristiek: Hoe moet jee een
bepaalde regel vinden
§ De regel kan open of vage normen bevatten interpreteren volgens
de juridische technieken. In gevallen waar wetgever niet mogelijk was
om specifieke normen te stellen vb belang van kind (verschillende
situaties, ouder 1 wil die manier, ouder 2 wil andere manier
vb Opvoedingsmethode? Recht keurt niet goed,
§ De geldigheid van een norm controleren beoordelen volgens de
interne systematiek, formeel-juridische criteria. Is artrikel van wet wel
in overeenstemming met grondwet? GwH controleert dit, is die norm
in overeenstemming met hogere rechtsregels
§ Meerdere regels zijn mogelijk afwegen. Recht op privacy,
journalistieke waarde (2 regels met elkaar in competitie)
§ Regelcreatie of bestaande regel kent gebreken voorschrijven hoe
het ‘zou moeten’ (sollen/ ought to be) / verbeteren van de regel
(normatief). bestaande regel heeft gebreken (hoe zou het moeten
zijn) werk herdenken om regel te verbeteren?
§ Deze beslissingen / een standpunt moeten worden gelegitimeerd /
verdedigd argumentatie. Waarom is die regel van toepassing en
hoe moet die worden geintrepreteerd?
1
, Alles binnen de grenzen van de doctrine, met het oog op het bewaken
van de coherentie van de doctrine.
Hier tegenover staat de empirische methode
§ Empirische methode (kijkt naar de praktijk) vb antropologie
§ Wetenschappelijke gegevensverzameling in de praktijk, in het ‘veld’.
§ Recht in de samenleving. Wat is het nut als wetten niet in smnlvg
worden toegepast
§ Verschillende technieken: surveys, veldwerk: in praktijk kijken vb wat
gebeurt er in rb., observatie: hoe evrlopen interacties in vb hof van
beroep, je kunt daar naar gaan kijken, statistische analyses
Voorbeeld van doctrinaire methode: genitale verminking/besnijdenis (genital
mutilation/cutting) in Senegal (iemand meldt u dit thema, hoe gaat u er in doctrinaire
benadering mee om? Opzoeken wat dit betekend)
1. Vaststelling van een probleem
2. Juridisch ‘doctrinair’ onderzoek: “welke juridische instrumenten zijn relevant?”
3. Zoeken en analyseren van juridische bronnen
§ Verdragen, constitutioneel recht en wetgeving van Senegal. Is er een wet in
senegal strafwet?
§ Rechtspraak (Senegal).
§ Doctrine (artikels en boeken).
§ Analyse van juridische bronnen wijst op bestaan van een sterk
mensenrechtelijk kader: probleem opgelost!
§ Maar, zijn deze instrumenten ook effectief? Rechtsociologische, rechts
emprische (hoe vaak wordt dit in de praktijk nog uitgevoerd?
1. Waarom wel, waarom niet? Falende implementatie/handhaving?
Weinig maatschappelijke steun/naleving? Moet de overheid hier
sterker op toekijken? Of is het combinatie van mtschpelijk akkoord
gaan van de norm? Wil de samenleving wel besnijdenis? Of juist niet?
2. Deze vragen kan je niet beantwoorden d.m.v. een uitsluitend
juridische analyse, een empirisch onderzoek is nodig.
Doctrinaire trefwoorden, formuleringen en vragen
- Privaatrecht, strafrecht, gerechtelijk recht, personen- en
familierecht, …
- De rechtmatigheid van …, de bevoegdheid om …, de strijd van
… met …, de aansprakelijkheid van …, de strafbaarheid van …,
de gebondenheid aan …, de rechtsgevolgen van …, de
geldigheid van …., (uitzonderings)gronden, rechten,
plichten, ...botsing, afweging, …
- Inhoud van een verdrag, wet, decreet, voorstel, procedure, …
- Inhoud van een vonnis of een arrest.
- Doctrine, rechtssystematiek, dogmatiek.
Law in the books
Vragen: “Hoe luidt het recht?”, “Wat omvat het recht?”, “Wat is het toepasselijke recht?” en
“Hoe zou het recht moeten luiden?”.
§ Empirische/rechtssociologische trefwoorden, formuleringen en vragen
2
, • De effectiviteit van …, de doelmatigheid van …, de werking van …, de
effecten of risico’s van …, het functioneren van …
• De oorzaken van…, de totstandkoming van…, de invloed van…
• Ervaringen met …, de perceptie van…, de aanvaarding van…, de
waardering van…
• Verklaring, gevolgen, oorzaken.
• Vb covid 19 regelgeving vie heel veel KB’s: niet elke regel was even
effectief
§ Law in action
§ Vragen: “Hoe is het recht ontstaan?” en “Hoe werkt het recht?”.
PERSPECTIEF
Intern perspectief Extern perspectief
Deelnemersperspectief toeschouwersperspectief
Interne, autonome logica Relatie tot maatschappelijke context
Rechtszekerheid en rechtseenheid Onzekerheid en variatie
Gericht op rechtspraktijk Gericht op beleid/wetenschap
Structureel gericht op bewaken en Constructief subversief
versterken van de coherentie van het recht
Rolmodel van de rechter centraal Ook rolle, voor wetgever, handhaver en
vooronderstelling dat recht praktischn een uitvoerder, onderzoeker
verschil uitmaakt toetsing van effectiviteit van het recht
Monodisciplinair, doctinair Interdisciplinair door aanvullende
disciplines: empirisch of normatief
Vooral ‘cause-methode’ en belang Verschillende methode
argumentatie. Juridisch normatief
Hoe luidt het recht Hoe werkt het recht
hoe zou het moeten luiden hoe ontstaat het recht
Is= ought Is ought
§ Opmerkingen bij empirische methode & extern perspectief.
• Externe perspectief vervangt het interne perspectief niet!
• Doctrinaire methoden blijven noodzakelijk als jurist; ze definiëren de
identiteit van een jurist.
• De professionele toepassing van doctrinaire kennis gaat gepaard met
een inzicht in de voordelen én tekortkomingen van het interne
perspectief.
• Externe perspectief complementeert het interne perspectief:
verschillende vragen vanuit beide perspectieven.
§ Illustraties externe perspectief (1/2)
• Waarom wordt (werd) het wettelijk vastgelegde rookverbod quasi
perfect nageleefd in de VS en maar gedeeltelijk in België? Dubbele
instutitionalisering: bevestigd dit de algemene sociale norm en de
wet?
Waarom waren de eerste rookverboden succesvol in California in de jaren ’80 – terwijl
roken daarvoor erg populair was in de US?
3
, Kan je niet beantwoorden vanuit een intern perspectief (en al evenmin vanuit een
doctrinair perspectief).
Antwoord vanuit een extern perspectief: mate van “dubbele institutionalisering”
antwoord vinden we niet in het recht maar van uit de samenleving
§ Illustraties externe perspectief (2/2)
• Wat is de impact van de zogenaamde ‘juridisering’ op traditionele
domeinen van de samenleving, bijvoorbeeld onderwijs of
zorgverlening? Moete we nieuwe normen creeren om kwaliteit van
onderwijs te verbeteren? Gaat die kwaliteit stijgen met de regels?
• Hoe kan de achterstand bij de rechtbanken van eerste aanleg en bij de
hoven van beroep worden weggewerkt?
• Waarom komt Online Dispute Resolution in civiele zaken zo moeizaam
van de grond, terwijl online bankieren/shoppen/administratie… zo
succesvol is?
• …
Deze vragen kunnen niet vanuit een intern perspectief worden verklaard.
Waarover gaat rechtssociologie
§ Methode: empirische of doctrinair en perspectief: inter of extern
§ Centrale vragen: “Hoe werkt het recht?” en “Hoe is het recht ontstaan?”
§ Kijken voor, rond, en na “het recht”.
WAAROM RECHTSSOCIOLOGIE?
Overzicht van argumenten, oude en nieuwe:
1. Academisering van de rechtenstudie;
2. Maatschappelijke ontwikkelingen en het recht;
3. Professionele ontwikkelingen - Evoluties binnen de juridische beroepen;
4. Meerwaarde voor de rechtspraktijk: concrete voorbeelden voor juridische
beroepen.
1) Sociaalwetenschappelijke disciplines (zoals rechtssociologie) zijn ‘academische’ studies.
§ Niet direct op een beroep gericht.
§ Componenten
• Empirische sociaalwetenschappelijke methode. (wat doet nu
een wet echt?)
• Theorievorming.
• Belang van wetenschappelijke benadering van
samenlevingsproblemen.
2) Maatschappelijke ontwikkelingen en recht
• Toenemende complexiteit van de te reguleren maatschappelijke domeinen.
Bepaalde fenomenen evolueren en daar moet in het recht over na gedacht
worden (vb holebi relaties)
• Mondige burger wil meer verantwoording (en inspraak). Vb burgerparticipatie
in allerlei dossiers, hoe kun je burgers er het best bij betrekken
4
