Samenvatting Psychiatrie voor verpleegkundigen (Clijsen) - Persoonlijkheidsstoornissen (H3)

Leerboek psychiatrie voor verpleegkundigen

H3 Persoonlijkheidsstoornissen
Persoonlijkheidsstoornissen zijn van een andere orde dan de klinische stoornissen.

Persoonlijkheidsstoornis volgens DSM-IV-TR-classificatie
- Er is een duurzaam patroon van innerlijke ervaringen en gedragingen die duidelijk
binnen de cultuur van betrokkene afwijken van de verwachtingen. Dit patroon wordt
zichtbaar op twee (of meer) van de volgende terreinen:
Cognities (dat wil zeggen de wijze van waarnemen en interpreteren van zichzelf,
anderen en gebeurtenissen)
Affecten (dat wil zeggen de draagwijdte, intensiteit en labiliteit en de adequaatheid
van de emotionele reacties)
Functioneren in het contact met anderen
Beheersing van de impulsen
- Het duurzame patroon is star en uit zich op een breed terrein van persoonlijke en
sociale situaties.
- Het duurzame patroon veroorzaakt in significante mate lijden of beperkingen in het
sociaal en beroepsmatig functioneren of het functioneren op andere belangrijke
terreinen.
- Het patroon is stabiel en van lange duur en het begin kan worden teruggevoerd naar
ten minste de adolescentie of de vroege volwassenheid.
- Het duurzame patroon is niet eerder toe te schrijven aan een uiting of consequentie
van een andere psychische stoornis.
- Het duurzame patroon is niet het gevolg van de directe fysiologische effecten van
een middel (bijvoorbeeld drug, geneesmiddel) of een somatische aandoening
(bijvoorbeeld schedeltrauma).
Voor een diagnose is het dus nodig dat er sprake is van:
 Lijden en/ of beperkingen in sociaal en/ of beroepsmatig functioneren
 Afwijkingen op het gebied van cognities, affecten, interpersoonlijke relaties en
impulsen.

Life events hebben een enorme invloed op de persoonlijkheidsontwikkeling. Het gaat
hierbij vooral om de wisselwerking tussen de aangeboren aanleg en de
levensgebeurtenis.
Er is sprake van traumatisering als de gebeurtenis niet verwerkt raakt, geen plek heeft
gekregen. De persoon blijft eraan denken, heeft regelmatig onaangename herinneringen
of associaties, vermijdt prikkels die aan het trauma doen denken en is verhoogd
prikkelbaar of waakzaam. Het stresssysteem blijkt ontregeld.

Overdracht: ervaringen uit vroegere relaties kleuren de relatie met de hulpverlener
doordat een patiënt zijn eigen ervaringen, emoties en verwachtingen meebrengt.
Tegenoverdracht: de hulpverlener keurt de relatie met zijn eigen ervaringen, ideeën en
emoties. Dit kan invloed hebben op de overdracht van de patiënt.

Basishouding volgens Carl Rogers bestaat uit echtheid, onvoorwaardelijke positieve
aanvaarding en empathie. Echtheid betekent dat de verpleegkundige zich openstelt voor
de eigen geschiedenis, ervaringen en identiteit en van hieruit contact maakt met de
patiënt. Onvoorwaardelijke positieve aanvaarding verwijst naar een houding waarbij de
hulpverlener de patiënt accepteert zonder voorwaarden. Een empatische hulpverlener
richt zich op de belevingswereld van de patiënt en probeert zich hierin zo goed mogelijk

, in te leven. De kern van deze houding is niet te (ver)oordelen, maar proberen te begrijpen
wat een patiënt beweegt.

Cluster A persoonlijkheidsstoornissen:

Paranoïde stoornis volgens DSM-IV-TR-classificatie
- Een diepgaand wantrouwen en achterdocht ten opzichte van anderen waardoor hun
beweegredenen worden geïnterpreteerd als kwaadwillig, beginnend in de vroege
volwassenheid en tot uiting komend in diverse situaties zoals blijkt uit vier (of meer) van
de volgende:
 Vermoedt, zonder gegronde redenen, dat anderen hem uitbuiten, schade
berokkenen of bedriegen
 Wordt geheel gepreoccupeerd door ongerechtvaardigde twijfels aan de trouw of
betrouwbaarheid van vrienden of collega’s
 Neemt anderen met tegenzin in vertrouwen, op grond van de ongerechtvaardigde
vrees dat de informatie op een kwaadaardige manier tegen hem zal worden
gebruikt
 Zoekt achter onschuldige opmerkingen of gebeurtenissen verborgen
vernederingen en bedreigingen
 Is halsstarrig rancuneus, dat wil zeggen vergeeft geen beledigingen, aangedaan
onrecht of kleineringen
 Bespeurt kritiek, voor anderen niet duidelijk herkenbaar, op zijn karakter of
reputatie en reageert snel met woede of tegenaanval
 Is terugkerend achterdochtig zonder rechtvaardiging, betreffende de trouw van de
echtgenoot of partner
- Komt niet uitsluitend voor in het beloop van schizofrenie, een stemmingsstoornis met
psychotische kenmerken of een andere psychotische stoornis en is niet het gevolg van de
directie fysiologische effecten van een somatische aandoening.

Onder stress kunnen patiënten met een paranoïde persoonlijkheidsstoornis kortdurend
(minuten tot uren) psychotisch worden, waarbij de symptomen kunnen lijken op een
echte waanstoornis of schizofrenie.

Schizoïde persoonlijkheidsstoornis volgens DSM-IV-TR-classificatie
- Een diepgaand patroon van afstandelijkheid in sociale relaties en beperkingen in het
uiten van emoties in intermenselijke situaties, beginnend in de vroege volwassenheid en
tot uiting komend in diverse situaties zoals blijkt uit vier (of meer) van de volgende:
 Heeft noch behoefte aan, noch plezier in hechte relaties, inclusief het tot een
gezin of familie behoren
 Kiest vrijwel altijd activiteiten die alleen moeten worden gedaan
 Heeft weinig of geen belangstelling voor seksuele ervaringen met een ander
 Beleeft weinig of geen genoegen aan activiteiten
 Heeft geen intieme vrienden of vertrouwelingen buiten eerstegraads familieleden
 Lijkt onverschillig voor lol of kritiek van anderen
 Het affect is emotioneel kil, afstandelijk of afgevlakt
- Komt niet uitsluitend voor in beloop van schizofrenie, een stemmingsstoornis met
psychotische kenmerken, een andere psychotische stoornis of een pervasieve
ontwikkelingsstoornis, en is niet het gevolg van de directe fysiologische effecten van een
somatische aandoening.

Vaak blijven deze mensen passief, ook bij nare gebeurtenissen zoals het overlijden van
een dierbare, een ongeluk, een overstroming of een inbraak in hun huis. Onder grote
stress kunnen ook zij kortdurend psychotisch worden.

Schizotypische persoonlijkheidsstoornis volgens DMS-IV-TR- classificatie
- Een diepgaand patroon van sociale en intermenselijke beperkingen gekenmerkt door
een acuut gevoel van ongemak bij en een verminderd vermogen tot het aangaan van
intieme relaties, en ook door cognitieve en perceptuele vervormingen en