Samenvatting Menselijke erfelijkheidsleer - 1e master pedagogische wetenschappen

Verstandelijke beperking

 Familieanamnese
o Hoe ver in de familie teruggaan?
o Wat is belangrijk/relevant?
o Geen problemen in de familie? Kan toch erfelijk zijn!
 X-gebonden overerving
 Autosomaal recessieve overerving
 Chromosomale translocatie

o Familiaal = niet steeds erfelijk

 Persoonlijke voorgeschiedenis
o Zwangerschap en bevalling
o Geboorte
 Zuurstoftekort is een uitzonderlijke oorzaak van een handicap!

o Ontwikkeling van de persoon
o Medische problemen?

 Lichamelijk/klinisch onderzoek
o Intelligentie
o Biometrie: lente, gewicht en hoofdomtrek
o Neurologische afwijkingen?
 Te hoge/lage spierspanning
 Abnormale bewegingen
 Afwijkende reflexen
 Epilepsie

o Dysmorfie
 Majeure kenmerken
- Preaxiale polydactylie
- Lipspleet
- Aangeboren hartafwijkingen

 Mineure kenmerken
- Clinodactylie
- Upsweep
- Webbing
- Partiële cyndactylie
- Hypotelorisme
- 4-vingerlijn

o Opvallend gedrag?
 Gedragsfenotypes
- Motorisch
- Cognitief
- Linguïstisch
- Sociale vaardigheden

 Dynamisch model




1

,  Technisch onderzoek
o Chromosomenonderzoek → groene dop (bloed)
 Prometafaze
 Reverse banding → vervangen door moleculaire karyotypering
 FISH: Fluoresence in Situ Hybridization
- Metafase chromosomen
- Interfase celkernen
- Resultaat: 2 dagen
- Multi-color FISH

 Voorbeelden van afwijkingen die op te sporen zijn door middel van
chromosomenonderzoek:
- Down syndroom
- Williams-Beuren syndroom: deletie 7q11
- VCF syndroom → deletie 22q11.2
- Translocaties
 Gebalanceerde
 Niet-gebalanceerde: partiële monosomie/partiële trisomie

 Mogelijkheden
- Opsporen van fouten in het aantal chromosomen
- Opsporen van fouten in de structuur van het chromosoom

 Beperkingen
- Kleine structurele fouten kunnen niet worden gedetecteerd

o Moleculaire karyotypering (CGH)
 Array (volledig chromosoom)
 Controle DNA + patiënten DNA
 Mogelijkheden
- Opsporen van kleine structurele afwijkingen: microdeleties +
microduplicaties
- Resultaat na 4 dagen

 Beperkingen
- Interpretatie van de gevonden afwijkingen niet altijd duidelijk: aanvullend
bloedonderzoek van de ouders kan nodig zijn
- Aanwezigheid van gebalanceerde translocaties kan niet teruggevonden
worden omdat we niet kunnen kijken naar de structuur van de
chromosomen → enkel metingen in het aantal DNA

o DNA onderzoek
 Genen zorgen voor de aanmaak van eiwitten, die vervolgens een goede functie
moeten kunnen verrichten in de cellen → mutatie in een gen = eiwit wordt niet
tegoei aangemaakt
 Beperkingen
- Eén gen vele mutaties
- Bij één erfelijke ziekte spelen meerdere genen een rol
- Mutatie of variatie?
 Mutatie
> Oorzaak van variatie = polymorfisme
> Oorzaak van afwijkingen = genetische aandoeningen
> Soorten
~ Synonymous → geen verschil voor het eiwit
~ Nonsynonymous → ander eiwit aangemaakt
~ Nonsense -> stop code
~ Readtrough → veel te lang
 Selectie van DNA onderzoek
- Grote waarschijnlijkheid op correcte diagnose
- Nut van DNA onderzoek?
- Enkel na genetische counseling


2

,  Globaal DNA testing
- Genoom
 Exonen (1,5%)
 Intronen

 Kleefstra syndroom → mutatie EHMT1

 Andere bijkomende onderzoeken
o Oogonderzoek, röntgenonderzoek, EEG,...

 Belang van genetisch onderzoek
o Komen tot een betrouwbare diagnose
o Gevolgen van de diagnose
 Medische problemen die specifieke opvolging vereisen
 Bepaald gedragspatroon herkennen: specifieke benaderingswijze

o Counseling van de families
 Betrouwbare diagnose
 Exacte informatie maakt volwaardige keuze mogelijk en geeft nieuwe
verantwoordelijkheid
- Prenataal onderzoek

 Bevrijdend + beangstigend
 Rol van de hulpverlener
- Geven van objectieve informatie
- Samenwerkende vennootschap (gezinsexpert + procesexpert)
- Pragmatische werkpunten/oefenen
- Formuleren van sterktes van het kind
 Zorgzaam omgaan met woorden
 Echte zorg is hoop




3

, Chromosomale numerieke afwijkingen: autosomen

Down syndroom

 Geschiedenis
o 1866: Dr. JH Langdon Down
o 1959: Lejeune zag dat er een extra chromosoom 21 aanwezig was

 Genetica
o Klassieke trisomie 21 (95%) → NIET ERFELIJK
 Non-disjunctie in meiose
 Moederlijke leeftijd belangrijke rol
 Herhalingsrisico: 1%

o Mozaïek trisomie 21 (1-2%) → NIET ERFELIJK
 Abnormale mitose
- Naast cellen met het normaal aantal chromosomen, ook cellen die 3x het
chromosoom 21 hebben
- Extra chromosoom in de hersenen: verstandelijke beperking
Downsyndroom zoals in de klassieke versie

 Leeftijdsrisico moeder speelt een rol
 Gonadaal mosaicisme bij één van de ouders
- Zeldzaam
- Bij één van de ouders is er ergens in de geslachtscellen toch een extra
chromosoom aanwezig

o Translocatie trisomie (3-4%) → ERFELIJK
 Niet-gebalanceerde Robertsionaanse translocatie → kan op chromosomen 13, 14,
15, 21 en 22
 Ouder kan drager zijn van een gebalanceerde translocatie en dit niet weten
 Herhalingsrisico
- De novo → zeer laag risico
- Moeder draagster van translocatie → 10-15%
- Vader drager van translocatie → 2%

 Genetisch onderzoek
o Karyotypering
 Complexe techniek omwille van celgroei
- Soms is er geen celgroei (pasgeborenen)

 10 dagen

o FISH
 Snel resultaat
 Geen informatie betreffende het type van trisomie 21; klassieke karyotypering
blijft nodig

o Moleculaire karyotypering
 4 dagen
 Geen informatie betreffende het type van trisomie 21; klassieke karyotypering
blijft nodig




4