Samenvatting publiek procesrecht AJ 21/22
PUBLIEK PROCESRECHT
H OOFSTUK 0. I NLEIDING – BEGRIPPEN
Waarom bestaat er een apart publiek procesrecht voor zaken waar de overheden bij
betrokken zijn ?
= het publiek procesrecht hangt samen met een fundament van de samenleving, nl.
we leven in een rechtstaat waarbij één iemand gezag moet uitoefenen om de
maatschappij in goede banen te leiden maar om willekeur tegen te gaan is de
rechtstaat ontwikkeld opdat iedereen gebonden is door het recht
dit uit zich in het administratief legaliteitsbeginsel dat twee componenten kent
1. Het handelen van een overheid vereist een juridische grondslag wat de basis vormt
van een rechtstaat. Overheden kunnen maar optreden als men hiervoor een
grondslag terugvindt zoals in de Grondwet of allerhande wetgeving die taken
toebedeeld aan overheid (zie art. 67 en 78 Gw.)
>< burger kan alles wat niet verboden is
2. Het optreden moet in overeenstemming zijn met de wetgeving die in die materie van
toepassing is (rechtmatigheidsbeginsel)
=> dit vereist de nodige handhaving indien een overheid zou optreden zonder een grondslag
of iets doet wat niet strookt met de rechten en vrijheden
soms zal men moeten overgaan tot rechtsdwang (dwangsom) maar dit is niet altijd
mogelijk, nl. bij beslissingen die niet genomen werden of foutief genomen werden
men probeert een systeem te bewerkstelligen waarbij men handhaving heel ruim
kan zien en waarbij er ook aan preventie wordt gedaan (vermijden van conflicten),
maar er is dan ook een luik dat voorziet dat als er effectieve conflicten ontstaan, dit
ongedaan kan worden gemaakt en er een herstel zal worden geboden
= het aanwenden van technieken tot voorkomen of herstellen van rechtsschendingen
Rechtsbescherming tegen de overheid omdat de overheid in feite machtiger is omdat de
overheid beslissingen neemt die eenzijdig verbindend zijn (administratieve rechtshandelingen)
ter bescherming van het algemeen belange
Eenzijdig verbindend = men is als burger verplicht om het na te leven en het te
aanvaarden. Men moet er geen akkoord toe verlenen
Privilège de la décision exécutoire = dit is het voorrecht van de uitvoerbaarheid. De
beslissingen zijn op zichzelf uitvoerbaar. De overheid neemt een beslissing waarbij men
bepaalt wat de inhoud is en men kan dit onmiddellijk laten uitvoeren. Dit is de macht
van de overheidshandelingen
1
,Samenvatting publiek procesrecht AJ 21/22
>< vb.: men koopt een fiets maar men betaalt die niet. De fietsenmaker kan dan niet
gewoon op grond van het contract het geld afnemen via beslag. Hij moet eerst naar
een rechter om een vonnis te krijgen om het geld af te dwingen (burgerlijk recht)
Vb.: een overheid heft belastingen omdat men het geld nodig heeft, een werknemer
krijgt een aanslag maar wil dit niet betalen. De overheid moet dan niet eerst naar de
rechter. Men kan onmiddellijk naar de gerechtsdeurwaarden want het is onmiddellijk
uitvoerbaar
Privilège du préalable = dit is het voorrecht van het voorafgaande. Dit betekent niet
dat de overheid geniet van het vermoeden van rechtmatigheid van de handelingen.
Ook een overheid die vindt dat ze rechtmatig heeft gehandeld, zal de bewijslast
dragen en moet het bewijzen. Als de burger echter niet akkoord is, moet men wel zelf
het procesinitiatief nemen en niet de overheid. Het is dus een omkering van het
procesinitiatief en dus niet van het bewijsrecht
Vb.: men betaalt de belastingen niet omdat men meent dat het incorrect is opgeteld,
dan moet men zelf naar de rechter gaan om dit te betwisten
Publiek procesrecht zal hoofdzakelijk gaan over een bestuursgeschil, dit zijn geschillen tussen
burger en het bestuur of tussen besturen onderling over handelingen die in beginsel uitgaan
van een administratieve overheid en door het publiekrecht worden beheerst
Technieken van rechtsbescherming = een overheid kan eenzijdig optreden dus er is nood aan
een bijkomende rechtsbescherming
Preventieve bescherming = conflicten vermijden want eens er een conflict is tussen de
overheid en de burger, dan is dit niet altijd even evident om op te lossen
Rechtsbescherming a posteriori = dit is bescherming op het moment dat er een conflict
is ontstaan en er wordt een onderscheid gemaakt naargelang het orgaan waarvan
de rechtsbescherming uitgaat
o Wetgevende overheid = politieke rechtsbescherming, waarbij de bescherming
uitgaat van de vertegenwoordigende organen. (Vb.: de ombudspersoon
wiens taak het is om te bemiddelen en de partijen bij elkaar te brengen zonder
iets te verplichten)
o Jurisdictionele overheid = rechtsbescherming die geboden wordt door
administratieve rechters
o Administratieve overheid = rechtsbescherming die geboden wordt door
organen die behoren tot de uitvoerende macht (vb.: klachtenrecht,
administratieve beroepen, …)
Het einddoel is rechtsherstel en dit komt overeen met het privaatrecht, wat zowel in natura
kan zijn als bij equivalent (vervangende schadevergoeding). Er kan pas sprake zijn van
rechtsherstel indien er een rechtsregel geschonden is.
2
,Samenvatting publiek procesrecht AJ 21/22
H OOFDSTUK 1. P REVENTIEVE RECHTSBESCHERMING
Afdeling 1. Inleiding
De laatste jaren is er meer aandacht voor het belang van het voorkomen van conflictsituaties.
Deze evolutie gaat gepaard met de uitbouw van de administratieve procedure in niet-
betwiste zaken
beoogt een meer zorgvuldige besluitvorming van het bestuur (doel) = het geheel van
modaliteiten die het bestuur in acht moet nemen bij het uitwerken van een bestuurshandeling
om de kwaliteit van de bestuurshandeling uit te bouwen
er is nog geen conflictfase omdat het nog niet voor de rechter is gebracht
= de regels zijn erop gericht om de overheid te laten nadenken en te brengen tot een
zorgvuldig handelen
Vb.: formele inspraakmogelijkheden voor de burger om zijn bezwaren mee te delen.
Wanneer men een vergunning aanvraagt dan moet er een openbaar onderzoek
worden gehouden en de omgeving kent dan de mogelijkheid om opmerkingen te
geven
Vb.: de beginselen van behoorlijk bestuur zoals het zorgvuldigheidsbeginsel (zorgvuldig
handelen en voorbereid zijn bij het nemen van een beslissing)
Preventieve rechtsbescherming kent wel een belangrijke evolutie door nieuwe wetgeving die
dergelijke technieken hebben herwerkt en verwerkt, wat ook weer een invloed heeft op de
kwaliteit van de beslissing
Materiegebonden bepalingen
Algemene wetgevende initiatieven = formele motiveringsplicht,
openbaarheidswetgeving
Rechtspraak en rechtsleer zijn toch nog steeds van belang voor de beginselen van
behoorlijk bestuur
H OOFDSTUK 2. R ECHTSBESCHERMING A POSTERIORI
Afdeling 1. Inleiding
= de technieken binnen het bestuursrecht om geschillen te beslechten en problemen op te
lossen op het moment dat ze ontstaan (politiek, administratief of jurisdictioneel)
3
, Samenvatting publiek procesrecht AJ 21/22
Afdeling 2. Politieke rechtsbescherming
= de bescherming door democratisch verkozen organen op de diverse beleidsniveaus (de
Kamer, de Senaat, deelstaatparlementen, provincieraden, gemeenteraden, …)
§1. POLITIEKE CONTROLE
Er wordt controle uitgeoefend op elke uitvoerende overheid (via vertegenwoordigers zal men
controle uitoefenen op de overheid en vragen stellen)
directe controle = vragen, interpellaties en parlementaire onderzoeken
indirecte controle = goedkeuring van belastingen, begrotingen en rekeningen
= niet zozeer ter bescherming van subjectieve rechten van burgers want het individueel
rechtsherstel weegt zelfden door op algemene politieke overwegingen
§2. DE OMBUDSMAN
Algemeen
= het is een in beginsel van het bestuur onafhankelijke instantie die optreedt als bemiddelaar
daar waar het contact tussen een individu en een organisatie mank loopt
Taak
Behandeling van klachten (bemiddelingsfunctie) = ze ontvangen klachten en brengen
partijen samen tot een oplossing, zelf zal hij geen oplossingen aanbieden
Formulering van aanbevelingen (controlefunctie) = men zal de werking van de
overheid controleren en proberen te verbeteren
Informatiefunctie
men kan naar de ombudsman gaan met klachten over de handelingen en werking van de
overheid
>< Vlaams ombudsdecreet = geen behandeling van klachten met betrekking tot het
algemeen beleid of over de decreten, besluiten en reglementen
de ombudsman kan enkel bemiddelen tussen de administratie en de burger, dus geen
geschillen beslechten of overheden bevelen geven
vooraleer de ombudsman wordt ingeschakeld, wordt eerst het klachtenmanagement
ingeschakeld (kenbaarheidsregel), nl. een interne klacht bij de overheid zelf (administratieve
beroepen)
4
PUBLIEK PROCESRECHT
H OOFSTUK 0. I NLEIDING – BEGRIPPEN
Waarom bestaat er een apart publiek procesrecht voor zaken waar de overheden bij
betrokken zijn ?
= het publiek procesrecht hangt samen met een fundament van de samenleving, nl.
we leven in een rechtstaat waarbij één iemand gezag moet uitoefenen om de
maatschappij in goede banen te leiden maar om willekeur tegen te gaan is de
rechtstaat ontwikkeld opdat iedereen gebonden is door het recht
dit uit zich in het administratief legaliteitsbeginsel dat twee componenten kent
1. Het handelen van een overheid vereist een juridische grondslag wat de basis vormt
van een rechtstaat. Overheden kunnen maar optreden als men hiervoor een
grondslag terugvindt zoals in de Grondwet of allerhande wetgeving die taken
toebedeeld aan overheid (zie art. 67 en 78 Gw.)
>< burger kan alles wat niet verboden is
2. Het optreden moet in overeenstemming zijn met de wetgeving die in die materie van
toepassing is (rechtmatigheidsbeginsel)
=> dit vereist de nodige handhaving indien een overheid zou optreden zonder een grondslag
of iets doet wat niet strookt met de rechten en vrijheden
soms zal men moeten overgaan tot rechtsdwang (dwangsom) maar dit is niet altijd
mogelijk, nl. bij beslissingen die niet genomen werden of foutief genomen werden
men probeert een systeem te bewerkstelligen waarbij men handhaving heel ruim
kan zien en waarbij er ook aan preventie wordt gedaan (vermijden van conflicten),
maar er is dan ook een luik dat voorziet dat als er effectieve conflicten ontstaan, dit
ongedaan kan worden gemaakt en er een herstel zal worden geboden
= het aanwenden van technieken tot voorkomen of herstellen van rechtsschendingen
Rechtsbescherming tegen de overheid omdat de overheid in feite machtiger is omdat de
overheid beslissingen neemt die eenzijdig verbindend zijn (administratieve rechtshandelingen)
ter bescherming van het algemeen belange
Eenzijdig verbindend = men is als burger verplicht om het na te leven en het te
aanvaarden. Men moet er geen akkoord toe verlenen
Privilège de la décision exécutoire = dit is het voorrecht van de uitvoerbaarheid. De
beslissingen zijn op zichzelf uitvoerbaar. De overheid neemt een beslissing waarbij men
bepaalt wat de inhoud is en men kan dit onmiddellijk laten uitvoeren. Dit is de macht
van de overheidshandelingen
1
,Samenvatting publiek procesrecht AJ 21/22
>< vb.: men koopt een fiets maar men betaalt die niet. De fietsenmaker kan dan niet
gewoon op grond van het contract het geld afnemen via beslag. Hij moet eerst naar
een rechter om een vonnis te krijgen om het geld af te dwingen (burgerlijk recht)
Vb.: een overheid heft belastingen omdat men het geld nodig heeft, een werknemer
krijgt een aanslag maar wil dit niet betalen. De overheid moet dan niet eerst naar de
rechter. Men kan onmiddellijk naar de gerechtsdeurwaarden want het is onmiddellijk
uitvoerbaar
Privilège du préalable = dit is het voorrecht van het voorafgaande. Dit betekent niet
dat de overheid geniet van het vermoeden van rechtmatigheid van de handelingen.
Ook een overheid die vindt dat ze rechtmatig heeft gehandeld, zal de bewijslast
dragen en moet het bewijzen. Als de burger echter niet akkoord is, moet men wel zelf
het procesinitiatief nemen en niet de overheid. Het is dus een omkering van het
procesinitiatief en dus niet van het bewijsrecht
Vb.: men betaalt de belastingen niet omdat men meent dat het incorrect is opgeteld,
dan moet men zelf naar de rechter gaan om dit te betwisten
Publiek procesrecht zal hoofdzakelijk gaan over een bestuursgeschil, dit zijn geschillen tussen
burger en het bestuur of tussen besturen onderling over handelingen die in beginsel uitgaan
van een administratieve overheid en door het publiekrecht worden beheerst
Technieken van rechtsbescherming = een overheid kan eenzijdig optreden dus er is nood aan
een bijkomende rechtsbescherming
Preventieve bescherming = conflicten vermijden want eens er een conflict is tussen de
overheid en de burger, dan is dit niet altijd even evident om op te lossen
Rechtsbescherming a posteriori = dit is bescherming op het moment dat er een conflict
is ontstaan en er wordt een onderscheid gemaakt naargelang het orgaan waarvan
de rechtsbescherming uitgaat
o Wetgevende overheid = politieke rechtsbescherming, waarbij de bescherming
uitgaat van de vertegenwoordigende organen. (Vb.: de ombudspersoon
wiens taak het is om te bemiddelen en de partijen bij elkaar te brengen zonder
iets te verplichten)
o Jurisdictionele overheid = rechtsbescherming die geboden wordt door
administratieve rechters
o Administratieve overheid = rechtsbescherming die geboden wordt door
organen die behoren tot de uitvoerende macht (vb.: klachtenrecht,
administratieve beroepen, …)
Het einddoel is rechtsherstel en dit komt overeen met het privaatrecht, wat zowel in natura
kan zijn als bij equivalent (vervangende schadevergoeding). Er kan pas sprake zijn van
rechtsherstel indien er een rechtsregel geschonden is.
2
,Samenvatting publiek procesrecht AJ 21/22
H OOFDSTUK 1. P REVENTIEVE RECHTSBESCHERMING
Afdeling 1. Inleiding
De laatste jaren is er meer aandacht voor het belang van het voorkomen van conflictsituaties.
Deze evolutie gaat gepaard met de uitbouw van de administratieve procedure in niet-
betwiste zaken
beoogt een meer zorgvuldige besluitvorming van het bestuur (doel) = het geheel van
modaliteiten die het bestuur in acht moet nemen bij het uitwerken van een bestuurshandeling
om de kwaliteit van de bestuurshandeling uit te bouwen
er is nog geen conflictfase omdat het nog niet voor de rechter is gebracht
= de regels zijn erop gericht om de overheid te laten nadenken en te brengen tot een
zorgvuldig handelen
Vb.: formele inspraakmogelijkheden voor de burger om zijn bezwaren mee te delen.
Wanneer men een vergunning aanvraagt dan moet er een openbaar onderzoek
worden gehouden en de omgeving kent dan de mogelijkheid om opmerkingen te
geven
Vb.: de beginselen van behoorlijk bestuur zoals het zorgvuldigheidsbeginsel (zorgvuldig
handelen en voorbereid zijn bij het nemen van een beslissing)
Preventieve rechtsbescherming kent wel een belangrijke evolutie door nieuwe wetgeving die
dergelijke technieken hebben herwerkt en verwerkt, wat ook weer een invloed heeft op de
kwaliteit van de beslissing
Materiegebonden bepalingen
Algemene wetgevende initiatieven = formele motiveringsplicht,
openbaarheidswetgeving
Rechtspraak en rechtsleer zijn toch nog steeds van belang voor de beginselen van
behoorlijk bestuur
H OOFDSTUK 2. R ECHTSBESCHERMING A POSTERIORI
Afdeling 1. Inleiding
= de technieken binnen het bestuursrecht om geschillen te beslechten en problemen op te
lossen op het moment dat ze ontstaan (politiek, administratief of jurisdictioneel)
3
, Samenvatting publiek procesrecht AJ 21/22
Afdeling 2. Politieke rechtsbescherming
= de bescherming door democratisch verkozen organen op de diverse beleidsniveaus (de
Kamer, de Senaat, deelstaatparlementen, provincieraden, gemeenteraden, …)
§1. POLITIEKE CONTROLE
Er wordt controle uitgeoefend op elke uitvoerende overheid (via vertegenwoordigers zal men
controle uitoefenen op de overheid en vragen stellen)
directe controle = vragen, interpellaties en parlementaire onderzoeken
indirecte controle = goedkeuring van belastingen, begrotingen en rekeningen
= niet zozeer ter bescherming van subjectieve rechten van burgers want het individueel
rechtsherstel weegt zelfden door op algemene politieke overwegingen
§2. DE OMBUDSMAN
Algemeen
= het is een in beginsel van het bestuur onafhankelijke instantie die optreedt als bemiddelaar
daar waar het contact tussen een individu en een organisatie mank loopt
Taak
Behandeling van klachten (bemiddelingsfunctie) = ze ontvangen klachten en brengen
partijen samen tot een oplossing, zelf zal hij geen oplossingen aanbieden
Formulering van aanbevelingen (controlefunctie) = men zal de werking van de
overheid controleren en proberen te verbeteren
Informatiefunctie
men kan naar de ombudsman gaan met klachten over de handelingen en werking van de
overheid
>< Vlaams ombudsdecreet = geen behandeling van klachten met betrekking tot het
algemeen beleid of over de decreten, besluiten en reglementen
de ombudsman kan enkel bemiddelen tussen de administratie en de burger, dus geen
geschillen beslechten of overheden bevelen geven
vooraleer de ombudsman wordt ingeschakeld, wordt eerst het klachtenmanagement
ingeschakeld (kenbaarheidsregel), nl. een interne klacht bij de overheid zelf (administratieve
beroepen)
4
