Kato Maesen Prof. Michelle van Gils
Academiejaar 2021 - 2022
Psychologie, eerste bachelor Instelling: KU Leuven
SAMENVATTING
SOCIALE
PSYCHOLOGIE
Naar: Macht, meningen en na-apers (Vera Hoorens)
,Sociale Psychologie, deel 1
Hoofdstuk 0: Inleiding
Wat is sociale psychologie?
Sociale psychologie = deelgebied van psychologie dat zich bezighoudt met sociale invloeden op
individueel gedrag + met gedrag van individuen met, voor, over of tegen elkaar
vb. welke factoren zijn bepalend voor agressie? Presteer je beter in aanwezigheid van
anderen? …
Gedrag omvat coverte en overte gedragingen
Covert: gedragingen die handelende persoon zelf kan waarnemen, maar anderen niet
(denkprocessen en affectieve toestanden als gevoelens en stemmingen)
Overt: gedragingen die ook anderen kunnen waarnemen
Sociaalpsychologen beschrijven gedrag, maar zoeken ook naar gevolgen en oorzaken
noot: enkel als deze van sociale aard zijn, anders andere disciplines
Fundamentele en toegepaste sociale psychologie
Fundamenteel: nadruk op algemene principes van sociaal gedrag => theoriegericht en
fundamenteel onderzoek
Toegepast: gebruik van inzichten uit fundamentele om maatschappelijke/persoonlijke
problemen te begrijpen en op te lossen, daarna onderzoeken of deze oplossing beoogde
effect heeft zonder nevenwerkingen => toegepast en praktijkgericht onderzoek
Maar: niet iedereen vindt dit onderscheidt zinvol; vaak overlappen deze gebieden
- wens om maatschappelijk probleem op te lossen kan aanzetten tot fundamenteel onderzoek
- omgekeerd: fundamenteel onderzoek kan dezelfde sociaalpsycholoog aanzetten tot
toepassen ervan
=> fundamenteel en toegepast onderzoek heel sterk met elkaar verbonden
Ter illustratie; Kurt Lewin (groot sociaalpsycholoog): ‘niets is praktischer dan een goede theorie’,
‘geen actie zonder theorie, geen theorie zonder actie’
Uitgangspunten van sociale psychologie
Sociale psychologie kent enkele belangrijke uitgangspunten
Gedrag beïnvloed door sociale (en niet-sociale) situatie waar men zich in bevindt op dat
moment; situationele gedragsdeterminanten
Maar: betekent niet dat er geen andere determinanten meespelen (genetica,
ontwikkelingsfase, biologische factoren, …) => deze worden in andere disciplines
onderzocht, sociaalpsychologen houden zich bezig met de sociale determinanten
Experimenteel onderzoek om causale relaties bloot te leggen tussen oorzaken en gevolgen
o Veldexperiment: gedrag observeren in natuurlijke omgeving
o Laboratoriumexperiment: experiment in speciaal voor onderzoek ingerichte ruimte
Maar: soms niet mogelijk omwille van ethisch en praktisch onwenselijk
Nut van dieronderzoek
In biomedische ethischer om uit te voeren op dieren)
, o Bij gedragswetenschappen ook vaak omdat net de nadruk ligt op verschillen tussen
mens en dier => mogelijk interessante informatie over bepaalde gedragingen als
deze ook bij dieren voorkomen; zoeken naar gemeenschappelijk mechanisme dat
aanzet tot eenzelfde gedrag
Experiment (denkbeeldig): studenten studeren beter als ze alleen zijn dan als ze
in groep zijn; bij kakkerlakken blijkt dit ook zo te zijn. Cultuur of tijdsgeest wordt
dus niet gezien als oorzaak; wat kan wel gemeenschappelijk mechanisme zijn?
(Noot: nog steeds mogelijk dat het aan twee verschillende oorzaken ligt, is dus niet
sluitend)
Een enkel onderzoek levert weinig kennis op over gedrag; waarde van onderzoek wordt
bepaald door samenhang met andere theorieën en onderzoeken => studie kan
belangrijke rol spelen bij toetsen en opbouwen van theorie, weerleggen of bevestigen
methodologische kritiek op ander onderzoek, aanzet tot vervolgonderzoek, …
=> onderzoek is nooit voorbij, theorie is nooit compleet
Denken als sociaalpsycholoog: proberen begrijpen welke rol onderzoeken spelen binnen
opbouw van kennis over sociaal gedrag, zicht krijgen op hoe onderzoeksresultaten zich
verhouden tot die van andere onderzoeken, …
Sociale psychologie en mensenkennis
Gedragswetenschappelijke bevindingen gaan over mensen zelf; wordt vaak niet serieus genomen
aangezien veel mensen denken al alle ‘mensenkennis’ te hebben (gezond verstand, eigen
ervaring)
Men is akkoord: geeft aan dit altijd geweten te hebben, noemt onderzoek bijgevolg
banaal en onnodig; verklaring is dat mensen zich eenmaal ze iets weten, zich niet kunnen
voorstellen hoe het was toen ze dit niet wisten, gaan ervan uit dat ze dat altijd al wisten
Men is niet akkoord: indien het tegen gezond verstand en eigen ervaring ingaat, nemen ze
eerder aan dat het onderzoek niet deugde, in plaats van het te erkennen (mensen geven
hoger waarheidsgehalte aan al wat uit eigen ervaring komt) + indien het immoreel en
irrationeel gedrag verklaart wat men niet wil erkennen
Indien men wil bijdragen aan samenleving, deelnemers, … moet men morele verantwoordelijkheid
nemen om geen frauduleuze onderzoeken etc. te doen => vertrouwen in gedragswetenschappen zou
niet geschaad mogen worden, zeker omdat er nu al zo weinig krediet is van buitenaf
Dus: hou je aan alle methodologische en ethische voorschriften
Besluit: zowel wetenschappelijke psychologie en intuïtieve kennis kunnen waar en onwaar zijn
Verschil ligt in manier van kennisverwerving en kritische reflectie hierop
o Dagelijks leven: men is tevredengesteld met intellectueel bevredigende
verklaring voor iemands gedrag
o Wetenschappelijke psychologie: niet tevreden met post hoc geformuleerde
verklaring, willen die eerst toetsen met onderzoek (wordt gevoerd, geanalyseerd en
geïnterpreteerd volgens bepaalde vaste regels)
Rol van waarden in sociale psychologie
In ons gedrag spelen waarden belangrijke rol, ook bij studie van sociaal gedrag
, (Men kan streven naar waardevrij onderzoek, maar praktisch onmogelijk omdat we mensen zijn)
o Individuele waarden: bepalen mee welke thema’s sociaalpsycholoog
bestudeert vb. Solomon Asch bestudeerde sociale beïnvloeding, want was overtuigd
van menselijke vrijheid en autonomie
o Individuele waarden worden dan weer bepaald door tijdsgeest (en dus invloed op
aantrekkingskracht van bepaalde thema’s) => stigmatisering, focus verleggen, …
Termen: waarden bepalen mee welke termen sociaalpsychologen gebruiken voor
beschrijven van gedrag
o vb. student die zingend een vraag stelt, kan worden bekeken als grappig, maar
ook als irritant => oorzaken en gevolgen gaan zoeken verloopt dan ook heel
verschillend; de ene onderzoekt waarom de student ‘grappig’ is, de andere
waarom die ‘irritant’ is, …
o Gedrag kan verschillende etiketten/conceptuele kaders krijgen, wat invloed heeft op
hetgeen dat vervolgens onderzocht wordt
Waarden kunnen invloed hebben op adviezen die onderzoekers afleiden uit conclusies
van hun werk
o Vanuit bepaalde standpunten bekeken kan bepaald gedrag wenselijk of onwenselijk
zijn; de manier van perceptie hiervan is dus ook gebaseerd op waarden van de
onderzoeker
Veel mensen nemen aan dat sociaalpsychologen die met onderzoek naar voor komen, daar
ethische en praktische implicaties aan verbinden
=> maar: misvatting, want sociale psychologie laat enkel zien welke gevolgen bepaalde
levensomstandigheden hebben op specifiek omlijnde, meetbare dimensies van gedragingen, welke
principes ons gedrag sturen en welke gevolgen sociale gedragingen hebben
=> met andere woorden; men wordt geïnformeerd met onderzoeksresultaten, maar iedereen
staat vrij erin om zelf zijn eigen morele en praktische keuzes te maken (en die hangen af van de
normen en waarden)
Academiejaar 2021 - 2022
Psychologie, eerste bachelor Instelling: KU Leuven
SAMENVATTING
SOCIALE
PSYCHOLOGIE
Naar: Macht, meningen en na-apers (Vera Hoorens)
,Sociale Psychologie, deel 1
Hoofdstuk 0: Inleiding
Wat is sociale psychologie?
Sociale psychologie = deelgebied van psychologie dat zich bezighoudt met sociale invloeden op
individueel gedrag + met gedrag van individuen met, voor, over of tegen elkaar
vb. welke factoren zijn bepalend voor agressie? Presteer je beter in aanwezigheid van
anderen? …
Gedrag omvat coverte en overte gedragingen
Covert: gedragingen die handelende persoon zelf kan waarnemen, maar anderen niet
(denkprocessen en affectieve toestanden als gevoelens en stemmingen)
Overt: gedragingen die ook anderen kunnen waarnemen
Sociaalpsychologen beschrijven gedrag, maar zoeken ook naar gevolgen en oorzaken
noot: enkel als deze van sociale aard zijn, anders andere disciplines
Fundamentele en toegepaste sociale psychologie
Fundamenteel: nadruk op algemene principes van sociaal gedrag => theoriegericht en
fundamenteel onderzoek
Toegepast: gebruik van inzichten uit fundamentele om maatschappelijke/persoonlijke
problemen te begrijpen en op te lossen, daarna onderzoeken of deze oplossing beoogde
effect heeft zonder nevenwerkingen => toegepast en praktijkgericht onderzoek
Maar: niet iedereen vindt dit onderscheidt zinvol; vaak overlappen deze gebieden
- wens om maatschappelijk probleem op te lossen kan aanzetten tot fundamenteel onderzoek
- omgekeerd: fundamenteel onderzoek kan dezelfde sociaalpsycholoog aanzetten tot
toepassen ervan
=> fundamenteel en toegepast onderzoek heel sterk met elkaar verbonden
Ter illustratie; Kurt Lewin (groot sociaalpsycholoog): ‘niets is praktischer dan een goede theorie’,
‘geen actie zonder theorie, geen theorie zonder actie’
Uitgangspunten van sociale psychologie
Sociale psychologie kent enkele belangrijke uitgangspunten
Gedrag beïnvloed door sociale (en niet-sociale) situatie waar men zich in bevindt op dat
moment; situationele gedragsdeterminanten
Maar: betekent niet dat er geen andere determinanten meespelen (genetica,
ontwikkelingsfase, biologische factoren, …) => deze worden in andere disciplines
onderzocht, sociaalpsychologen houden zich bezig met de sociale determinanten
Experimenteel onderzoek om causale relaties bloot te leggen tussen oorzaken en gevolgen
o Veldexperiment: gedrag observeren in natuurlijke omgeving
o Laboratoriumexperiment: experiment in speciaal voor onderzoek ingerichte ruimte
Maar: soms niet mogelijk omwille van ethisch en praktisch onwenselijk
Nut van dieronderzoek
In biomedische ethischer om uit te voeren op dieren)
, o Bij gedragswetenschappen ook vaak omdat net de nadruk ligt op verschillen tussen
mens en dier => mogelijk interessante informatie over bepaalde gedragingen als
deze ook bij dieren voorkomen; zoeken naar gemeenschappelijk mechanisme dat
aanzet tot eenzelfde gedrag
Experiment (denkbeeldig): studenten studeren beter als ze alleen zijn dan als ze
in groep zijn; bij kakkerlakken blijkt dit ook zo te zijn. Cultuur of tijdsgeest wordt
dus niet gezien als oorzaak; wat kan wel gemeenschappelijk mechanisme zijn?
(Noot: nog steeds mogelijk dat het aan twee verschillende oorzaken ligt, is dus niet
sluitend)
Een enkel onderzoek levert weinig kennis op over gedrag; waarde van onderzoek wordt
bepaald door samenhang met andere theorieën en onderzoeken => studie kan
belangrijke rol spelen bij toetsen en opbouwen van theorie, weerleggen of bevestigen
methodologische kritiek op ander onderzoek, aanzet tot vervolgonderzoek, …
=> onderzoek is nooit voorbij, theorie is nooit compleet
Denken als sociaalpsycholoog: proberen begrijpen welke rol onderzoeken spelen binnen
opbouw van kennis over sociaal gedrag, zicht krijgen op hoe onderzoeksresultaten zich
verhouden tot die van andere onderzoeken, …
Sociale psychologie en mensenkennis
Gedragswetenschappelijke bevindingen gaan over mensen zelf; wordt vaak niet serieus genomen
aangezien veel mensen denken al alle ‘mensenkennis’ te hebben (gezond verstand, eigen
ervaring)
Men is akkoord: geeft aan dit altijd geweten te hebben, noemt onderzoek bijgevolg
banaal en onnodig; verklaring is dat mensen zich eenmaal ze iets weten, zich niet kunnen
voorstellen hoe het was toen ze dit niet wisten, gaan ervan uit dat ze dat altijd al wisten
Men is niet akkoord: indien het tegen gezond verstand en eigen ervaring ingaat, nemen ze
eerder aan dat het onderzoek niet deugde, in plaats van het te erkennen (mensen geven
hoger waarheidsgehalte aan al wat uit eigen ervaring komt) + indien het immoreel en
irrationeel gedrag verklaart wat men niet wil erkennen
Indien men wil bijdragen aan samenleving, deelnemers, … moet men morele verantwoordelijkheid
nemen om geen frauduleuze onderzoeken etc. te doen => vertrouwen in gedragswetenschappen zou
niet geschaad mogen worden, zeker omdat er nu al zo weinig krediet is van buitenaf
Dus: hou je aan alle methodologische en ethische voorschriften
Besluit: zowel wetenschappelijke psychologie en intuïtieve kennis kunnen waar en onwaar zijn
Verschil ligt in manier van kennisverwerving en kritische reflectie hierop
o Dagelijks leven: men is tevredengesteld met intellectueel bevredigende
verklaring voor iemands gedrag
o Wetenschappelijke psychologie: niet tevreden met post hoc geformuleerde
verklaring, willen die eerst toetsen met onderzoek (wordt gevoerd, geanalyseerd en
geïnterpreteerd volgens bepaalde vaste regels)
Rol van waarden in sociale psychologie
In ons gedrag spelen waarden belangrijke rol, ook bij studie van sociaal gedrag
, (Men kan streven naar waardevrij onderzoek, maar praktisch onmogelijk omdat we mensen zijn)
o Individuele waarden: bepalen mee welke thema’s sociaalpsycholoog
bestudeert vb. Solomon Asch bestudeerde sociale beïnvloeding, want was overtuigd
van menselijke vrijheid en autonomie
o Individuele waarden worden dan weer bepaald door tijdsgeest (en dus invloed op
aantrekkingskracht van bepaalde thema’s) => stigmatisering, focus verleggen, …
Termen: waarden bepalen mee welke termen sociaalpsychologen gebruiken voor
beschrijven van gedrag
o vb. student die zingend een vraag stelt, kan worden bekeken als grappig, maar
ook als irritant => oorzaken en gevolgen gaan zoeken verloopt dan ook heel
verschillend; de ene onderzoekt waarom de student ‘grappig’ is, de andere
waarom die ‘irritant’ is, …
o Gedrag kan verschillende etiketten/conceptuele kaders krijgen, wat invloed heeft op
hetgeen dat vervolgens onderzocht wordt
Waarden kunnen invloed hebben op adviezen die onderzoekers afleiden uit conclusies
van hun werk
o Vanuit bepaalde standpunten bekeken kan bepaald gedrag wenselijk of onwenselijk
zijn; de manier van perceptie hiervan is dus ook gebaseerd op waarden van de
onderzoeker
Veel mensen nemen aan dat sociaalpsychologen die met onderzoek naar voor komen, daar
ethische en praktische implicaties aan verbinden
=> maar: misvatting, want sociale psychologie laat enkel zien welke gevolgen bepaalde
levensomstandigheden hebben op specifiek omlijnde, meetbare dimensies van gedragingen, welke
principes ons gedrag sturen en welke gevolgen sociale gedragingen hebben
=> met andere woorden; men wordt geïnformeerd met onderzoeksresultaten, maar iedereen
staat vrij erin om zelf zijn eigen morele en praktische keuzes te maken (en die hangen af van de
normen en waarden)
