Spraak – Diagnostiek
FONOLOGISCHE ONTWIKKELING (HERHALING SEM 1)
Fonologisch processen Een fonologisch proces is een vereenvoudiging die
(= vereenvoudigingsprocesssen) het kind gebruikt om de taal van de volwassene te
leren beheersen. Ze betreffen veranderingen in
articulatieplaats, klankvolgorde en of
klankstructuur.
Syllabestructuurprocessen
- Syllabedeletie, clusterreductie, deletie eindconsonant, reduplicatie, epenthesis, metathesis,
coalescentie
Substitutieprocessen
- Verschuivingen, stopping, (de)nasalisatie, gliding, (de)affricatie
Assimilatieprocessen
- Progressieve assimilatie
- Regressieve assimilatie
FENOMENOLOGIE: SPRAAKKLANKSTOORNISSEN
DEFINITIE
Articulatiestoornis Probleem produceren spraaklank
(articulatiebewegingen benaderen niet normale
doelposities)
Fonologische stoornis Probleem toepassen correcte regels
à Worden vervangen door SPRAAKKLANKSTOORNISSEN (SKS= Speech Sound Disorders)
Om aan te geven dat kinderen problemen hebben met het correct gebruiken van leeftijdsgeschikte
spraakklanken in zijn taal
1
,PREVALENTIE
- 2-15% in functie van de leeftijd
- Verschillen
o SKS dalen met een toenemende leeftijd
o Verschillende wijze van identificatie
- Peuters: 10-15%
- Naarmate het kind ouder wordt, minder stoornissen
WAT IS ER AFWIJKEND? WAT IS ER NORMAAL?
Ziektemodel: alles wat afwijkt van de norm = verstoord/symptoom
- EU > medische discipline > logopedische stoornissen en SKS ‘aandoeningen tgv organische
afwijkingen
- Visie: eerst oorzaak wegnemen vooraleer afwijkend gedrag aanpakken
- Duidelijker voor SKS à lip- en gehemeltespleet, neurologische aandoeningen
Leermodel: ander uitgangspunt, vage grens tussen normaal en afwijkend
- Normaal en afwijkend articuleren = geleerd gedrag
- Waar ligt de grens van normaal/abnormaal?
- Sociale culture normen
o Lichte mate van lispelen is niet afwijkend
o Andere normen voor een presentator dan voor een gewone burger
o …
Ziekte- en leermodel zijn complementair, vullen elkaar aan
- SKS met organische oorzaak > ook leerprocessen spelen een rol
o Omgaan met de stoornis
o Aanpassen aan de stoornis
INDELING VAN SKS
- Geen universeel classificatiesysteem
- Wel theoretisch van elkaar verschillende classificatiesystemen op basis van
o Etiologie, medische diagnose
o Linguïstische beschrijving
o …
Dyslalieën Functionele SKS, grootste groep (75-80%)
Oorzaak: foutief/niet/onvoldoende leren
Dysglossieën Afwijking ter hoogte van de articulatieorganen
(bv. Te kort frenulum, tandafwijkingen, schisis)
Spraakapraxieën Programmaringsstoornis: aangeboren of
verworven: zeldzaam prbleem met willekeurige
uitvoeren van articulatiebewegingen tgv
hersenletsel
Dysartrieën Probleem thv bezenuwing/aansturen articulatoren
(bv. Slechte werking craniale zenuw)
Dysaudie Secundair tgv gehoorstoornis
2
,FONETISCHE SKS
Fonetiek Fonetiek bestudeert de productie van klanken, de
wijze waarop ze worden voortgebracht door de
articulatieorganen, hoe ze worden waargenomen
door het gehoor en hoe klanken zich als
luchttrillingen voortbewegen.
Ofwel: functioneel (geen duidelijke oorzaak),
organisisch/structureel porbleem (bv. Schisis)
Verklaring: tgv niet/onvoldoende/foutief leren van
SK
Het onvermogen van produceren van spraakklanken kan resulteren naar:
- Omissies (weglatingen) stoel à toel
- Subsituties (vervangingen) ros à jos
- Distorsies (vervormingen) interdentale S
Ook een onderscheid tussen:
- Algemene bewegingsfouten bij het articuleren
o Foutieve articulatiebasis
o Foutieve articulatie gebieden
o Slappe articulatie (te weinig pittige articulatie)
o Gespannen articulatie
- Specifieke (fonetische) articulatiestoornissen kunnen sterk variëren op vlak van
o Ernst
o Verschijningsvorm
- Betrekking op één of enkele spraakklank
- Multiple dyslalie (klinkerspraak of hottentotisme)
o Klinkerspraak (i-ee-ij-oe) ik lees mijn boek
o Hottentotisme (iteetijtoet) ik lees mijn boek
o Verstemlozing van de consonanten ( ik toe pijn fest aan)
Enkelvoudige stoornissen worden aangeduid met de Griekse benaming van de klank te laten volgen door
het suffix ‘-cisme’ of ‘-tisme’ bv. Sigmatisme (fouten tegen S of Z)
- Sigmatisme à problemen met S
- Rhotacisme à problemen met R, r
- Kappacisme à problemen met K (vervangen door t)
- Lambdacisme à problemen met L (vervangen door w,j)
à het kind past de fonologische regels niet of verkeerdelijk toe of blijft niet-leeftijdsadequate fonologische
regels toepassen
Regels:
1. Klankonderscheidingen
2. Beperkingen op woordpositie
3. Vorming van consonantclusters zijn taalspecifiek
3
, a. Minimale paren: de combinatie rk- en rk (kerk)
Onderscheid in fonologische ontwikkeling
Vertraagde Normale processen op latere leeftijd dan nl =
grootste groep
Persisterende Gewone processen verdwijnen niet of te laat
Afwijkende/gestoorde Processen met een bepaalde maar niet normale
systematiek
Idiosyncratische Processen die men zeer uitzonderlijk aantreft bv.
Atypsiche clusterreductie sop ipv stop
Chronologische mismatch Vroegere processen persisteren, latere reeds weg
4
FONOLOGISCHE ONTWIKKELING (HERHALING SEM 1)
Fonologisch processen Een fonologisch proces is een vereenvoudiging die
(= vereenvoudigingsprocesssen) het kind gebruikt om de taal van de volwassene te
leren beheersen. Ze betreffen veranderingen in
articulatieplaats, klankvolgorde en of
klankstructuur.
Syllabestructuurprocessen
- Syllabedeletie, clusterreductie, deletie eindconsonant, reduplicatie, epenthesis, metathesis,
coalescentie
Substitutieprocessen
- Verschuivingen, stopping, (de)nasalisatie, gliding, (de)affricatie
Assimilatieprocessen
- Progressieve assimilatie
- Regressieve assimilatie
FENOMENOLOGIE: SPRAAKKLANKSTOORNISSEN
DEFINITIE
Articulatiestoornis Probleem produceren spraaklank
(articulatiebewegingen benaderen niet normale
doelposities)
Fonologische stoornis Probleem toepassen correcte regels
à Worden vervangen door SPRAAKKLANKSTOORNISSEN (SKS= Speech Sound Disorders)
Om aan te geven dat kinderen problemen hebben met het correct gebruiken van leeftijdsgeschikte
spraakklanken in zijn taal
1
,PREVALENTIE
- 2-15% in functie van de leeftijd
- Verschillen
o SKS dalen met een toenemende leeftijd
o Verschillende wijze van identificatie
- Peuters: 10-15%
- Naarmate het kind ouder wordt, minder stoornissen
WAT IS ER AFWIJKEND? WAT IS ER NORMAAL?
Ziektemodel: alles wat afwijkt van de norm = verstoord/symptoom
- EU > medische discipline > logopedische stoornissen en SKS ‘aandoeningen tgv organische
afwijkingen
- Visie: eerst oorzaak wegnemen vooraleer afwijkend gedrag aanpakken
- Duidelijker voor SKS à lip- en gehemeltespleet, neurologische aandoeningen
Leermodel: ander uitgangspunt, vage grens tussen normaal en afwijkend
- Normaal en afwijkend articuleren = geleerd gedrag
- Waar ligt de grens van normaal/abnormaal?
- Sociale culture normen
o Lichte mate van lispelen is niet afwijkend
o Andere normen voor een presentator dan voor een gewone burger
o …
Ziekte- en leermodel zijn complementair, vullen elkaar aan
- SKS met organische oorzaak > ook leerprocessen spelen een rol
o Omgaan met de stoornis
o Aanpassen aan de stoornis
INDELING VAN SKS
- Geen universeel classificatiesysteem
- Wel theoretisch van elkaar verschillende classificatiesystemen op basis van
o Etiologie, medische diagnose
o Linguïstische beschrijving
o …
Dyslalieën Functionele SKS, grootste groep (75-80%)
Oorzaak: foutief/niet/onvoldoende leren
Dysglossieën Afwijking ter hoogte van de articulatieorganen
(bv. Te kort frenulum, tandafwijkingen, schisis)
Spraakapraxieën Programmaringsstoornis: aangeboren of
verworven: zeldzaam prbleem met willekeurige
uitvoeren van articulatiebewegingen tgv
hersenletsel
Dysartrieën Probleem thv bezenuwing/aansturen articulatoren
(bv. Slechte werking craniale zenuw)
Dysaudie Secundair tgv gehoorstoornis
2
,FONETISCHE SKS
Fonetiek Fonetiek bestudeert de productie van klanken, de
wijze waarop ze worden voortgebracht door de
articulatieorganen, hoe ze worden waargenomen
door het gehoor en hoe klanken zich als
luchttrillingen voortbewegen.
Ofwel: functioneel (geen duidelijke oorzaak),
organisisch/structureel porbleem (bv. Schisis)
Verklaring: tgv niet/onvoldoende/foutief leren van
SK
Het onvermogen van produceren van spraakklanken kan resulteren naar:
- Omissies (weglatingen) stoel à toel
- Subsituties (vervangingen) ros à jos
- Distorsies (vervormingen) interdentale S
Ook een onderscheid tussen:
- Algemene bewegingsfouten bij het articuleren
o Foutieve articulatiebasis
o Foutieve articulatie gebieden
o Slappe articulatie (te weinig pittige articulatie)
o Gespannen articulatie
- Specifieke (fonetische) articulatiestoornissen kunnen sterk variëren op vlak van
o Ernst
o Verschijningsvorm
- Betrekking op één of enkele spraakklank
- Multiple dyslalie (klinkerspraak of hottentotisme)
o Klinkerspraak (i-ee-ij-oe) ik lees mijn boek
o Hottentotisme (iteetijtoet) ik lees mijn boek
o Verstemlozing van de consonanten ( ik toe pijn fest aan)
Enkelvoudige stoornissen worden aangeduid met de Griekse benaming van de klank te laten volgen door
het suffix ‘-cisme’ of ‘-tisme’ bv. Sigmatisme (fouten tegen S of Z)
- Sigmatisme à problemen met S
- Rhotacisme à problemen met R, r
- Kappacisme à problemen met K (vervangen door t)
- Lambdacisme à problemen met L (vervangen door w,j)
à het kind past de fonologische regels niet of verkeerdelijk toe of blijft niet-leeftijdsadequate fonologische
regels toepassen
Regels:
1. Klankonderscheidingen
2. Beperkingen op woordpositie
3. Vorming van consonantclusters zijn taalspecifiek
3
, a. Minimale paren: de combinatie rk- en rk (kerk)
Onderscheid in fonologische ontwikkeling
Vertraagde Normale processen op latere leeftijd dan nl =
grootste groep
Persisterende Gewone processen verdwijnen niet of te laat
Afwijkende/gestoorde Processen met een bepaalde maar niet normale
systematiek
Idiosyncratische Processen die men zeer uitzonderlijk aantreft bv.
Atypsiche clusterreductie sop ipv stop
Chronologische mismatch Vroegere processen persisteren, latere reeds weg
4
