Maatschappelijke verantwoordelijkheid & morele oordeelvorming – verdieping
1.1: Morele vragen
De menselijke moraal bestaat uit een geheel van normen en waarden waaraan menselijke gedrag wordt
getoetst. Morele deugden zijn eigenschappen die eraan bijdragen dat een persoon zich moreel goed
gedraagt.
Het gedrag van mensen is te verklaren vanuit hun natuurlijke aanleg, opvoeding en sociale omgeving.
Omdat de mens afhankelijk is van anderen, moet zijn gedrag zijn afgestemd op het samenleven in een
groep. Dit gemeenschappelijke gedrag kan alleen vertoond worden wanneer men een gemeenschappelijk
referentiekader heeft. Dit referentiekader wordt cultuur genoemd.
Om te kunnen functioneren in een groep of samenleving moet een mens leren welk gedrag goed en welk
gedrag fout is. Het proces waarin deze kennis wordt overgedragen noemen we opvoeding en socialisatie.
Moraal: het geheel van gedeelde morele oordelen van een groep. Het is het geheel van morele regels
waaraan wij onszelf en anderen in redelijkheid gehouden achten.
Waarde: een ideaal, een principe met betrekking tot goed samenleven dat we proberen te realiseren door
middel van ons gedrag.
Norm: een zelf opgelegde regel die gedrag voorschrijft betreffende goed samenleven.
Deugd: een goede karaktereigenschap met betrekking tot goed samenleven.
Een overzicht van waarden, normen en deugden:
Waarden Normen Deugden
Abstract Concreet Abstract
Globaal en onbegrensd Specifiek en begrensd Globaal, maar begrensd
Doel Middel Intentie gericht op doel
Bepalen identiteit Sociale coördinatie Basishouding bij gedrag
Stuurloos zonder normen Zonder betekenis zonder Gebaseerd op waarden en
achterliggende waarden normen
1.2: Morele competitie: moreel oordelen
Een constatering is een uitspraak over feiten die objectief zijn vast te stellen. Een oordeel is een persoonlijk
gekleurde waardering van een constatering. Wanneer mensen hun oordelen delen, komen zij tot een
gezamenlijk beoordelingskader. Zij vormen dan een intersubjectief oordeel.
Een moreel oordeel komt als volgt tot stand:
Moreel oordeel = feiten x (normen en waarden) x gevolgen
Om tot een onderbouwd moreel oordeel te komen zijn vier stappen van belang:
1. Beschrijven en analyseren van de feiten
2. Onderzoeken van morele uitgangspunten
3. Vellen van een oordeel
4. Reflecteren op het oordeel
Wanneer mensen een dialoog voeren over een moreel oordeel en naderhand hun eigen oordeel aanpassen,
bezitten zij communicatieve rationaliteit.
De theorie van de communicatieve rationaliteit is bedacht door de Duitse filosoof Habermas. Hij maakte
onderscheid tussen twee domeinen waarin het menselijk leven zich afspeelt: de leefwereld en het systeem.
In de leefwereld wordt het gedrag van mensen gestuurd door consensus over de gedeelde waarden en
normen. In het systeem draait het om doelgerichte rationaliteit. Wanneer er een doel bereikt moet worden,
worden normen en waarden in het systeem vaak genegeerd.
1.1: Morele vragen
De menselijke moraal bestaat uit een geheel van normen en waarden waaraan menselijke gedrag wordt
getoetst. Morele deugden zijn eigenschappen die eraan bijdragen dat een persoon zich moreel goed
gedraagt.
Het gedrag van mensen is te verklaren vanuit hun natuurlijke aanleg, opvoeding en sociale omgeving.
Omdat de mens afhankelijk is van anderen, moet zijn gedrag zijn afgestemd op het samenleven in een
groep. Dit gemeenschappelijke gedrag kan alleen vertoond worden wanneer men een gemeenschappelijk
referentiekader heeft. Dit referentiekader wordt cultuur genoemd.
Om te kunnen functioneren in een groep of samenleving moet een mens leren welk gedrag goed en welk
gedrag fout is. Het proces waarin deze kennis wordt overgedragen noemen we opvoeding en socialisatie.
Moraal: het geheel van gedeelde morele oordelen van een groep. Het is het geheel van morele regels
waaraan wij onszelf en anderen in redelijkheid gehouden achten.
Waarde: een ideaal, een principe met betrekking tot goed samenleven dat we proberen te realiseren door
middel van ons gedrag.
Norm: een zelf opgelegde regel die gedrag voorschrijft betreffende goed samenleven.
Deugd: een goede karaktereigenschap met betrekking tot goed samenleven.
Een overzicht van waarden, normen en deugden:
Waarden Normen Deugden
Abstract Concreet Abstract
Globaal en onbegrensd Specifiek en begrensd Globaal, maar begrensd
Doel Middel Intentie gericht op doel
Bepalen identiteit Sociale coördinatie Basishouding bij gedrag
Stuurloos zonder normen Zonder betekenis zonder Gebaseerd op waarden en
achterliggende waarden normen
1.2: Morele competitie: moreel oordelen
Een constatering is een uitspraak over feiten die objectief zijn vast te stellen. Een oordeel is een persoonlijk
gekleurde waardering van een constatering. Wanneer mensen hun oordelen delen, komen zij tot een
gezamenlijk beoordelingskader. Zij vormen dan een intersubjectief oordeel.
Een moreel oordeel komt als volgt tot stand:
Moreel oordeel = feiten x (normen en waarden) x gevolgen
Om tot een onderbouwd moreel oordeel te komen zijn vier stappen van belang:
1. Beschrijven en analyseren van de feiten
2. Onderzoeken van morele uitgangspunten
3. Vellen van een oordeel
4. Reflecteren op het oordeel
Wanneer mensen een dialoog voeren over een moreel oordeel en naderhand hun eigen oordeel aanpassen,
bezitten zij communicatieve rationaliteit.
De theorie van de communicatieve rationaliteit is bedacht door de Duitse filosoof Habermas. Hij maakte
onderscheid tussen twee domeinen waarin het menselijk leven zich afspeelt: de leefwereld en het systeem.
In de leefwereld wordt het gedrag van mensen gestuurd door consensus over de gedeelde waarden en
normen. In het systeem draait het om doelgerichte rationaliteit. Wanneer er een doel bereikt moet worden,
worden normen en waarden in het systeem vaak genegeerd.
