Pedagogische filosofie 2025-2026
1 HET (ON)AFHANKELIJK INDIVIDU
1.1 ONAFHANKELIJK INDIVIDU VS AFHANKELIJK INDIVIDU
SPANNINGSVELD in dit thema = verantwoordelijkheid laten nemen VS hulp
bieden
Zelf keuzes maken is een standaard, maar niet altijd zo geweest.
Geen eigen keuzes maken je wordt bekeken als een gedomineerd iemand.
- Vb: slavernij, vrouwen geen stemrecht
Voordeel van eigen keuzes: je hebt er verdienste aan
Nadeel van eigen keuzes: je hebt er schuld aan
VERDIENSTE EN SCHULD MODEL
Model is NIET rechtvaardig als je de keuzes niet zelf in handen hebt
Voorbeeld: je wordt bedreigd dat ze je kinderen ontvoeren, om dit te
voorkomen moet je een lln haar laptop stelen. Dit zijn keuzes die je niet
zelf in de hand hebt
Meritocratie = macht van de verdienste
- = Heerschappij van je verdiensten (je komt terecht waar je terecht zou
moeten komen) het is het ideaalbeeld vd samenleving maar zo is het in
realiteit niet
Democratie = het volk beslist, heerschappij vh volk
Nadruk op hoe onze samenleving structureel denkt in termen van individuele
verantwoordelijkheid. Het verdienste- en schuldmodel zijn “twee kanten van
dezelfde medaille” = het individualisme.
-Positieve verdienste = je verdient lof, geld of erkenning. (Kan ook een
simpel schouderklopje om een compliment zijn)
- Negatieve verdienste = je draagt de schuld.
o Voorbeeld: denk aan de kansen die ex-gedetineerden mislopen eens bekend
raakt dat ze eerder in de gevangenis hebben gezeten.
Het probleem ontstaat als de keuzevrijheid niet reëel is (bv. onder dwang).
Dan is het model onrechtvaardig.
Als je zelf geen keuzes kan maken wordt je gezien als een gedomineerd iemand.
HET ONAFHANKELIJK INDIVIDU
We leven in een keuzesamenleving (= SL waar ieders eigen keuzes maakt)
Beeld: we maken een afweging van vele argumenten en nemen een beslissing
die afweging en beslissing, dat zijn we zelf. Te veel leunen op anderen =
zwakte
Onafhankelijkheid = uitzonderlijk in de geschiedenis
1
,Pedagogische filosofie 2025-2026
Vroeger besliste je geslacht en sociale afkomst, wat je studie- en
beroepsloopbaan zou zijn, niet hoe je er op 18-jarige leeftijd zelf tegenover stond.
DOMINANTE VISIE
= individuen kunnen en mogen zelf beslissingen nemen = keuze samenleving
Het recht op het uitstippelen van het eigen leven is een recht dat vermeld staat
in het wetboek en een recht van de mens is.
Het kernelement is dat je als individu de keuzemogelijkheid hebt, en dat je als
individu deze of gene keuze mag maken.
Is niet altijd zo geweest, mensen leefde eeuwenlang ronder die individuele
keuzeruimte.
Voor de moderniteit werd een succesvol individu gezien als iemand die begiftigd
was (positief gezien: die de gave had gekregen) met een uitzonderlijk talent of
met een talent op een uitzonderlijk niveau. Het individu had chance, geluk,
fortuna.
Vandaag leven we in een SL waarin we de positie verdienen waarvoor we al die
moeite doen. We benadrukken de eigen verantwoordelijkheid, en daarmee dus
de onafhankelijkheid van het individu.
Beeld van de SL: we maken een afweging van vele argumenten en nemen een
beslissing. Wie die beslissing neemt zijn we zelf. Als we te veel leunen op
anderen zijn we zwak.
1.1.1 HET INDIVIDU BIJ RENÉ DESCARTES (17 E EEUW)
= vader van de moderne filosofie
Soort breukfiguur: hij denkt zelf na en neemt het geloof niet als houvast
om te denken
Vooruitgang in de wetenschap
- Vooral in de geneeskunde omdat sommige eigenzinnige dingen gingen
doen
Vele voorgangers en andere wetenschappers braken met de traditie. Was een
stap die de SL niet goedkeurde. Ze werden soms zelfs veroordeeld tot de
dood.
TWIJFELEXPERIMENT
= hij trok alles in twijfel tot hij aan 1 ding niet meer kon twijfelen, en dat was zijn
zekerheid dan
Eigen zintuigen in vraag stellen
- Hallucinaties, zicht, waan ideeën, …
Hij twijfelde zelfs aan God, en dat was zeer riskant in die periode.
“Ik twijfel, dus ik besta”
Symbolische geboorte van het zelf denken
Antropocentrisme = de mens staat in het centrum van het universum.
2
, Pedagogische filosofie 2025-2026
Descartes beschrijft de mens als meester en bezitter vd natuur.
Rationalisme = de rede Tot zekerheid komen door te denken.
- Hieruit volgt universalisme (= dat iets geldt voor elke mens, eender waar
ter wereld, in eender welke tijd.)
Dieren zijn volgens Descartes instinctieve wezens die niet denken, maar mensen
wel.
1.1.2 INDIVIDUALISME / ANTROPOCEEN
Individualisme = afhankelijk individu
= individu kiest/handelt vanuit zichzelf (wel met info van buitenaf, maar
handeling vanuit individu)
Waardengelaten betekenis = individualist/egoïst: geen rekening houden met
anderen, steeds kiezen voor eigen belang.
Ook in alledaagse beeld: ‘denk er nog maar eens goed over na, zonder je maar
even af’
- Leidt tot universalisme: denken maakt zich los van je cultuur en historische
bepaaldheid, en zou zo voor iedereen tot hetzelfde resultaat moeten
leiden.
Zelf kunnen kiezen, zorgt voor nieuwe wegen die opengaan.
Individualisme & individualist worden vaak gezien als synoniem voor
egoïsme en egoïst maar klopt niet!!!!
Dominante visie op mensen: individuen kunnen en mogen zelf beslissingen
nemen.
In onze liberale samenleving stellen we dat burgers hun eigen ’opvatting van het
goede leven’ mogen vormgeven. Die opvattingen bestaan uit kleine en grote
beslissingen bv welk boek men leest, welke studie je doet en hoelang, welke
kleren je draagt, …
POSITIEVE GEVOLGEN VAN INDIVIDUALISME
Levert veel mogelijkheden op, er kunnen vele nieuwe wegen opengaan
Basis vd verlichting (filosofie van zelf moeten nadenken & durf te denken)
- = Vluchtweg van mensen uit hun onmondigheid waar ze zelf schuldig aan
zijn
Kant moedigt mensen aan om hun eigen verstand te gebruiken en niet
blindelings de autoriteit van anderen te volgen.
Mensenrechten! Gecreëerd voor bescherming van ieder individu om zelf te
mogen denken.
De gedachten moet je niet beschermen, wel wat je met je gedachten kan
doen
3
1 HET (ON)AFHANKELIJK INDIVIDU
1.1 ONAFHANKELIJK INDIVIDU VS AFHANKELIJK INDIVIDU
SPANNINGSVELD in dit thema = verantwoordelijkheid laten nemen VS hulp
bieden
Zelf keuzes maken is een standaard, maar niet altijd zo geweest.
Geen eigen keuzes maken je wordt bekeken als een gedomineerd iemand.
- Vb: slavernij, vrouwen geen stemrecht
Voordeel van eigen keuzes: je hebt er verdienste aan
Nadeel van eigen keuzes: je hebt er schuld aan
VERDIENSTE EN SCHULD MODEL
Model is NIET rechtvaardig als je de keuzes niet zelf in handen hebt
Voorbeeld: je wordt bedreigd dat ze je kinderen ontvoeren, om dit te
voorkomen moet je een lln haar laptop stelen. Dit zijn keuzes die je niet
zelf in de hand hebt
Meritocratie = macht van de verdienste
- = Heerschappij van je verdiensten (je komt terecht waar je terecht zou
moeten komen) het is het ideaalbeeld vd samenleving maar zo is het in
realiteit niet
Democratie = het volk beslist, heerschappij vh volk
Nadruk op hoe onze samenleving structureel denkt in termen van individuele
verantwoordelijkheid. Het verdienste- en schuldmodel zijn “twee kanten van
dezelfde medaille” = het individualisme.
-Positieve verdienste = je verdient lof, geld of erkenning. (Kan ook een
simpel schouderklopje om een compliment zijn)
- Negatieve verdienste = je draagt de schuld.
o Voorbeeld: denk aan de kansen die ex-gedetineerden mislopen eens bekend
raakt dat ze eerder in de gevangenis hebben gezeten.
Het probleem ontstaat als de keuzevrijheid niet reëel is (bv. onder dwang).
Dan is het model onrechtvaardig.
Als je zelf geen keuzes kan maken wordt je gezien als een gedomineerd iemand.
HET ONAFHANKELIJK INDIVIDU
We leven in een keuzesamenleving (= SL waar ieders eigen keuzes maakt)
Beeld: we maken een afweging van vele argumenten en nemen een beslissing
die afweging en beslissing, dat zijn we zelf. Te veel leunen op anderen =
zwakte
Onafhankelijkheid = uitzonderlijk in de geschiedenis
1
,Pedagogische filosofie 2025-2026
Vroeger besliste je geslacht en sociale afkomst, wat je studie- en
beroepsloopbaan zou zijn, niet hoe je er op 18-jarige leeftijd zelf tegenover stond.
DOMINANTE VISIE
= individuen kunnen en mogen zelf beslissingen nemen = keuze samenleving
Het recht op het uitstippelen van het eigen leven is een recht dat vermeld staat
in het wetboek en een recht van de mens is.
Het kernelement is dat je als individu de keuzemogelijkheid hebt, en dat je als
individu deze of gene keuze mag maken.
Is niet altijd zo geweest, mensen leefde eeuwenlang ronder die individuele
keuzeruimte.
Voor de moderniteit werd een succesvol individu gezien als iemand die begiftigd
was (positief gezien: die de gave had gekregen) met een uitzonderlijk talent of
met een talent op een uitzonderlijk niveau. Het individu had chance, geluk,
fortuna.
Vandaag leven we in een SL waarin we de positie verdienen waarvoor we al die
moeite doen. We benadrukken de eigen verantwoordelijkheid, en daarmee dus
de onafhankelijkheid van het individu.
Beeld van de SL: we maken een afweging van vele argumenten en nemen een
beslissing. Wie die beslissing neemt zijn we zelf. Als we te veel leunen op
anderen zijn we zwak.
1.1.1 HET INDIVIDU BIJ RENÉ DESCARTES (17 E EEUW)
= vader van de moderne filosofie
Soort breukfiguur: hij denkt zelf na en neemt het geloof niet als houvast
om te denken
Vooruitgang in de wetenschap
- Vooral in de geneeskunde omdat sommige eigenzinnige dingen gingen
doen
Vele voorgangers en andere wetenschappers braken met de traditie. Was een
stap die de SL niet goedkeurde. Ze werden soms zelfs veroordeeld tot de
dood.
TWIJFELEXPERIMENT
= hij trok alles in twijfel tot hij aan 1 ding niet meer kon twijfelen, en dat was zijn
zekerheid dan
Eigen zintuigen in vraag stellen
- Hallucinaties, zicht, waan ideeën, …
Hij twijfelde zelfs aan God, en dat was zeer riskant in die periode.
“Ik twijfel, dus ik besta”
Symbolische geboorte van het zelf denken
Antropocentrisme = de mens staat in het centrum van het universum.
2
, Pedagogische filosofie 2025-2026
Descartes beschrijft de mens als meester en bezitter vd natuur.
Rationalisme = de rede Tot zekerheid komen door te denken.
- Hieruit volgt universalisme (= dat iets geldt voor elke mens, eender waar
ter wereld, in eender welke tijd.)
Dieren zijn volgens Descartes instinctieve wezens die niet denken, maar mensen
wel.
1.1.2 INDIVIDUALISME / ANTROPOCEEN
Individualisme = afhankelijk individu
= individu kiest/handelt vanuit zichzelf (wel met info van buitenaf, maar
handeling vanuit individu)
Waardengelaten betekenis = individualist/egoïst: geen rekening houden met
anderen, steeds kiezen voor eigen belang.
Ook in alledaagse beeld: ‘denk er nog maar eens goed over na, zonder je maar
even af’
- Leidt tot universalisme: denken maakt zich los van je cultuur en historische
bepaaldheid, en zou zo voor iedereen tot hetzelfde resultaat moeten
leiden.
Zelf kunnen kiezen, zorgt voor nieuwe wegen die opengaan.
Individualisme & individualist worden vaak gezien als synoniem voor
egoïsme en egoïst maar klopt niet!!!!
Dominante visie op mensen: individuen kunnen en mogen zelf beslissingen
nemen.
In onze liberale samenleving stellen we dat burgers hun eigen ’opvatting van het
goede leven’ mogen vormgeven. Die opvattingen bestaan uit kleine en grote
beslissingen bv welk boek men leest, welke studie je doet en hoelang, welke
kleren je draagt, …
POSITIEVE GEVOLGEN VAN INDIVIDUALISME
Levert veel mogelijkheden op, er kunnen vele nieuwe wegen opengaan
Basis vd verlichting (filosofie van zelf moeten nadenken & durf te denken)
- = Vluchtweg van mensen uit hun onmondigheid waar ze zelf schuldig aan
zijn
Kant moedigt mensen aan om hun eigen verstand te gebruiken en niet
blindelings de autoriteit van anderen te volgen.
Mensenrechten! Gecreëerd voor bescherming van ieder individu om zelf te
mogen denken.
De gedachten moet je niet beschermen, wel wat je met je gedachten kan
doen
3
