College 1 – Voortplanting
Wanneer je gaat kijken naar de seksuele ontwikkeling kan je een tijdbalk maken:
1. Conceptie = prenatale ontwikkeling reproductieve stelsel
➔ Groei en “aanzetten” van reproductieve systeem
2. Geboorte
3. Puberteit
➔ Functioneel reproductief systeem: In vrouw cyclische reproductie, zwangerschap,
bevalling en lactatie. In man continue aanmaak van gameten.
4. Menopauze (vrouw)/ andropauze (man) = eicel voorraad in ovarium is opgeraakt dus
reproductieve systeem wordt uitgezet; eicellen zullen niet meer ovuleren. Bij mannen
wordt dit proces vertraagd, echter worden er wel nog sperma cellen aangemaakt
5. Dood
Seksuele differentiatie
Begint met 2 gameten: spermacellen en oocyten → oocyt altijd X en spermacel X óf Y. Deze
fuseren samen tot een zygote (XX of XY).
Op een Y gameet bevindt zich een srY gen; zorgt ervoor dat er een testis wordt aangemaakt
tijdens de geboorte. LET OP! Wanneer dit gen níet aanwezig is, maar je hebt wel een XY
chromosoom, krijg je evengoed een meisje (zowel fenotype als genotype).
XX = meisje & WZ= vogel meisje
Genetische seks
XY = jongetje & ZZ = vogel mannetje
Vervolgens is er sprake van vorming van ovarium of testis → genodale seks. Door productie
van testosteron door testis blijven Wolffian ducts (onwikkelen tot zaadleiders) open. Door de
aanwezigheid van MIS vindt er regressie plaats van de Müllerian ducts (ontwikkelen tot
eileiders) → bij vrouwen is dit precies andersom; géén testosteron, dus Müllerian ducts
openen.
Fenotypische seks = inwendig (urogenitale
systeem) en uitwendig (genitalia en
secundaire geslachtskenmerken) en op het
niveau van het brein (hormoon afgifte)
LET OP! Brein seks kan verschillen van de
fenotypische seks.
Gonodaal = “geproduceerd in testis of
ovarium”
1
,In brein zijn neuronen aanwezig die naar de hypothalamus gaan. Deze neuronen maken
releasing en inhibiting factors → worden afgegeven aan het bloed en komen in de hypofyse
terecht. Hier worden ook hormonen aangemaakt die vervolgens naar de organen gaan.
GnRH (releasing) en GnIH (inhibiting) worden
gemaakt in de hypothalamus. De hypofyse
maakt hierop vervolgens LH of FSH. Daarna kan
de testis/ovarium hieruit testosteron,
progesteron, of estradiol produceren.
Testis: Leydig (productie testosteron) en Sertoli
cellen (binden testosteron)
Ovarium: Theca en granulosa cellen
Deze steroïden hebben negatieve feedback op
de hypothalamus en hypofyse.
FSH/LH zorgen dus indirect voor de spermatogenese/oögenese → gonodale
hormoonproductie; bij de man is deze continue, bij de vrouw is deze cyclisch.
LET OP! De pre-cursor voor de meeste hormonen is cholesterol → in de testis wordt dit
omgezet naar testosteron, in het ovarium wordt dit omgezet naar progesteron. Dit wordt
gedaan in de mitochondriën.
Mannelijke voortplanting
De testis is een verzameling van sterk gekronkelde zaadbuisjes. Daarnaast vindt je
afvoerbuisjes: rete testis → voeren de zaadcellen af vanuit de prostaat. Deze fuseren samen
tot de ductuli efferentes waarbij ze de testes verlaten → fuseren weer tot 1 buis: ductus
epididymis.
Het weefsel tussen de testisbuisjes is interstitieel weefsel. Hier liggen bloedvaten, Leydig
cellen en cellen die testosteron maken. Ook bevinden zich hier de Sertoli cellen; maken
bloed-testis barrière → maakt haploïde cellen (n), maar
deze worden als lichaamsvreemd herkend. Als deze
barrière er niet zou zijn, zouden de immuuncellen deze
haploïde cellen aanvallen.
LET OP! De bof kan leiden tot een ontsteking van de bloed-
testis barrière → worden onvruchtbaar.
Cholesterol → Progesteron → Testosteron (Leydig) →
DHT & Oestradiol (beetje)
2
, Hypogonadotroof hypogonadisme = geen productie van LH en FSH bij mannen → Kallmann
syndroom: deze mannen komen nooit door de puberteit heen, omdat ze geen LH en dus
testosteron maken (geen baardgroei, micropenis) én hebben een verminderde reuk door
GnRH neuronen die op de verkeerde plek zitten, echter wel normale productie
OORZAAK: GnRH neuronen verplaatsen tijdens foetale ontwikkeling niet van achter de neus
naar de hypothalamus → wel normale productie, maar afgifte niet op de juiste plek
BEHANDELING: GnRH pomp
Echter, GnRH hebben geen testosteron receptoren. Er zijn andere receptoren in het brein
die hiermee in contact staan, die wel dit testosteron kunnen binden → Kiss1 receptoren.
Wanneer er veel androgenen (=mannelijk geslachtshormoon) zich in de circulatie bevinden,
geven deze neuronen weinig Kiss1 af en worden de GnRH neuronen niet overmatig
gestimuleerd → verminderde afgifte van LH en FSH.
Wanneer er weinig testosteron zich in de circulatie bevindt, is er minder negatieve
terugkoppeling. Kiss1 afgifte gaat omhoog, waardoor de GnRH afgifte wordt verhoogd.
LET OP! De belangrijkste regulator van de FSH afgifte is inhibine → wordt door de Sertoli-
cellen geproduceerd. Inhibine heeft geen negatieve terugkoppeling op de LH afgifte.
Echter, de productie van estrogenen bij mannen
vindt voornamelijk plaats in het vetweefsel.
Mannen die obees zijn, krijgen dus last van
borstvorming; vetweefsel zet testosteron om in
oestrogeen!
Leydig cellen binden LH
Sertoli cellen binden FSH
Oorzaken vroegtijdige puberteit:
✓ Vroegtijdige ongecontroleerde GnRH
afgifte, daardoor productie LH/FSH dus
productie testosteron
✓ Mutatie in de LH receptor: continue staat
van activatie
✓ Leydig-cellen tumor waardoor
testosteron productie stijgt
✓ Congenitale bijnier-hyperplasie androgeen productie
Oorzaken verlate puberteit:
✓ Afwezigheid van GnRH en/of LH- en FSH-afgifte
✓ Stress: stresshormoon remt afgifte van LH en FSH
3
Wanneer je gaat kijken naar de seksuele ontwikkeling kan je een tijdbalk maken:
1. Conceptie = prenatale ontwikkeling reproductieve stelsel
➔ Groei en “aanzetten” van reproductieve systeem
2. Geboorte
3. Puberteit
➔ Functioneel reproductief systeem: In vrouw cyclische reproductie, zwangerschap,
bevalling en lactatie. In man continue aanmaak van gameten.
4. Menopauze (vrouw)/ andropauze (man) = eicel voorraad in ovarium is opgeraakt dus
reproductieve systeem wordt uitgezet; eicellen zullen niet meer ovuleren. Bij mannen
wordt dit proces vertraagd, echter worden er wel nog sperma cellen aangemaakt
5. Dood
Seksuele differentiatie
Begint met 2 gameten: spermacellen en oocyten → oocyt altijd X en spermacel X óf Y. Deze
fuseren samen tot een zygote (XX of XY).
Op een Y gameet bevindt zich een srY gen; zorgt ervoor dat er een testis wordt aangemaakt
tijdens de geboorte. LET OP! Wanneer dit gen níet aanwezig is, maar je hebt wel een XY
chromosoom, krijg je evengoed een meisje (zowel fenotype als genotype).
XX = meisje & WZ= vogel meisje
Genetische seks
XY = jongetje & ZZ = vogel mannetje
Vervolgens is er sprake van vorming van ovarium of testis → genodale seks. Door productie
van testosteron door testis blijven Wolffian ducts (onwikkelen tot zaadleiders) open. Door de
aanwezigheid van MIS vindt er regressie plaats van de Müllerian ducts (ontwikkelen tot
eileiders) → bij vrouwen is dit precies andersom; géén testosteron, dus Müllerian ducts
openen.
Fenotypische seks = inwendig (urogenitale
systeem) en uitwendig (genitalia en
secundaire geslachtskenmerken) en op het
niveau van het brein (hormoon afgifte)
LET OP! Brein seks kan verschillen van de
fenotypische seks.
Gonodaal = “geproduceerd in testis of
ovarium”
1
,In brein zijn neuronen aanwezig die naar de hypothalamus gaan. Deze neuronen maken
releasing en inhibiting factors → worden afgegeven aan het bloed en komen in de hypofyse
terecht. Hier worden ook hormonen aangemaakt die vervolgens naar de organen gaan.
GnRH (releasing) en GnIH (inhibiting) worden
gemaakt in de hypothalamus. De hypofyse
maakt hierop vervolgens LH of FSH. Daarna kan
de testis/ovarium hieruit testosteron,
progesteron, of estradiol produceren.
Testis: Leydig (productie testosteron) en Sertoli
cellen (binden testosteron)
Ovarium: Theca en granulosa cellen
Deze steroïden hebben negatieve feedback op
de hypothalamus en hypofyse.
FSH/LH zorgen dus indirect voor de spermatogenese/oögenese → gonodale
hormoonproductie; bij de man is deze continue, bij de vrouw is deze cyclisch.
LET OP! De pre-cursor voor de meeste hormonen is cholesterol → in de testis wordt dit
omgezet naar testosteron, in het ovarium wordt dit omgezet naar progesteron. Dit wordt
gedaan in de mitochondriën.
Mannelijke voortplanting
De testis is een verzameling van sterk gekronkelde zaadbuisjes. Daarnaast vindt je
afvoerbuisjes: rete testis → voeren de zaadcellen af vanuit de prostaat. Deze fuseren samen
tot de ductuli efferentes waarbij ze de testes verlaten → fuseren weer tot 1 buis: ductus
epididymis.
Het weefsel tussen de testisbuisjes is interstitieel weefsel. Hier liggen bloedvaten, Leydig
cellen en cellen die testosteron maken. Ook bevinden zich hier de Sertoli cellen; maken
bloed-testis barrière → maakt haploïde cellen (n), maar
deze worden als lichaamsvreemd herkend. Als deze
barrière er niet zou zijn, zouden de immuuncellen deze
haploïde cellen aanvallen.
LET OP! De bof kan leiden tot een ontsteking van de bloed-
testis barrière → worden onvruchtbaar.
Cholesterol → Progesteron → Testosteron (Leydig) →
DHT & Oestradiol (beetje)
2
, Hypogonadotroof hypogonadisme = geen productie van LH en FSH bij mannen → Kallmann
syndroom: deze mannen komen nooit door de puberteit heen, omdat ze geen LH en dus
testosteron maken (geen baardgroei, micropenis) én hebben een verminderde reuk door
GnRH neuronen die op de verkeerde plek zitten, echter wel normale productie
OORZAAK: GnRH neuronen verplaatsen tijdens foetale ontwikkeling niet van achter de neus
naar de hypothalamus → wel normale productie, maar afgifte niet op de juiste plek
BEHANDELING: GnRH pomp
Echter, GnRH hebben geen testosteron receptoren. Er zijn andere receptoren in het brein
die hiermee in contact staan, die wel dit testosteron kunnen binden → Kiss1 receptoren.
Wanneer er veel androgenen (=mannelijk geslachtshormoon) zich in de circulatie bevinden,
geven deze neuronen weinig Kiss1 af en worden de GnRH neuronen niet overmatig
gestimuleerd → verminderde afgifte van LH en FSH.
Wanneer er weinig testosteron zich in de circulatie bevindt, is er minder negatieve
terugkoppeling. Kiss1 afgifte gaat omhoog, waardoor de GnRH afgifte wordt verhoogd.
LET OP! De belangrijkste regulator van de FSH afgifte is inhibine → wordt door de Sertoli-
cellen geproduceerd. Inhibine heeft geen negatieve terugkoppeling op de LH afgifte.
Echter, de productie van estrogenen bij mannen
vindt voornamelijk plaats in het vetweefsel.
Mannen die obees zijn, krijgen dus last van
borstvorming; vetweefsel zet testosteron om in
oestrogeen!
Leydig cellen binden LH
Sertoli cellen binden FSH
Oorzaken vroegtijdige puberteit:
✓ Vroegtijdige ongecontroleerde GnRH
afgifte, daardoor productie LH/FSH dus
productie testosteron
✓ Mutatie in de LH receptor: continue staat
van activatie
✓ Leydig-cellen tumor waardoor
testosteron productie stijgt
✓ Congenitale bijnier-hyperplasie androgeen productie
Oorzaken verlate puberteit:
✓ Afwezigheid van GnRH en/of LH- en FSH-afgifte
✓ Stress: stresshormoon remt afgifte van LH en FSH
3
